Κάσελ. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να την προσδιορίσεις. Ήταν και μια πόλη. Σύμφωνα με την παλιά Εγκυκλοπαίδεια, στην οποία συχνά καταφεύγω για να αποφύγω την Wikipedia, νιώθοντας έτσι ότι ζω σε άλλη εποχή, το Κάσελ (έκταση 106,77 τ.χλμ., 196.345 κάτοικοι) είναι μια μικρή πόλη στις όχθες του ποταμού Φούλντα (παραπόταμου του Βέζερ) στην περιοχή της Έσσης. Έχει ορυχεία λιγνίτη, οπτικά και φωτογραφικά είδη, επεξεργασία δέρματος, υφαντουργία (τεχνητές ίνες και βαμβάκι). Στη δεκαετία του ’30 παρήγε πολεμικό υλικό, ιδίως άρματα μάχης.
Από τη δεκαετία του ’70 και μετά, το Κάσελ είναι γνωστό και για τη Documenta, έκθεση μοντέρνας τέχνης, που μετατρέπει το σύνολο σχεδόν της πόλης σε εκθεσιακό χώρο. Ο Βίλα-Μάτας θα λάβει πρόσκληση να συμμετάσχει στην έκθεση του 2012, και ας μην αποκάλυψε την πρόταση η φωνή στην άλλη άκρη της γραμμής, όταν του ζήτησε να συναντήσει τους ΜακΓκάφιν για δείπνο, στο οποίο θα του αποκάλυπταν τη λύση στο μυστήριο του σύμπαντος. Η κοπέλα που θα παρουσιαστεί στο δείπνο θα τον προσκαλέσει στη Documenta, αφού πρώτα θα παραδεχτεί πως οι ΜακΓκάφιν δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα μακγκάφιν, ένα προσχηματικό, δηλαδή, αφηγηματικό στοιχείο πάνω στο οποίο θα στηνόταν η πλοκή της παρουσίας του στο Κάσελ, ή, για την ακρίβεια, της πρόσκλησης να βρεθεί στο Κάσελ. Κατά την παρουσία του εκεί, του εξηγεί η κοπέλα, η οποία υποδύεται κάποια άλλη, το μόνο που θα πρέπει να κάνει θα είναι να περνάει κάποιες ώρες σε ένα κινέζικο εστιατόριο στα περίχωρα της πόλης, σε έναν χώρο ειδικά διαμορφωμένο σε γραφείο, και να γράφει, ενώ οι επισκέπτες θα μπορούν να τον παρατηρούν. Ο Καταλανός συγγραφέας θα δεχτεί την πρόσκληση, παρά το γεγονός πως του δημιουργεί έντονη ανασφάλεια και φόβο.
Όταν ένας συγγραφέας είναι πρωτοποριακός, πρέπει να απαγορεύει στον εαυτό του να κατατάσσεται σε αυτήν την κατηγορία. Ποιος νοιάζεται όμως; Στην πραγματικότητα, η φράση μου είναι απλώς ένα μακγκάφιν και ελάχιστη σχέση έχει με αυτά που σκοπεύω να διηγηθώ, αν και στην πορεία μπορεί όλα όσα πω σχετικά με την πρόσκληση να πάω στο Κάσελ και το μετέπειτα ταξίδι μου σε αυτή την πόλη να καταλήξουν ακριβώς σε αυτή τη φράση.
Και κάπως έτσι, το αγαπημένο μοτίβο του Βίλα-Μάτας, όπως σε κάθε βιβλίο του, είναι και εδώ παρόν, ο ήρωας που ταξιδεύει, ο ήρωας που με κάποιον τρόπο σχετίζεται με τη λογοτεχνία, ταξιδεύει σε κάποιο μέρος με κάποια αφορμή, στην προκειμένη περίπτωση ο ίδιος ο συγγραφέας, και αφηγείται το ταξίδι του αυτό.
Για τον Βίλα-Μάτας, σε μεγάλη φόρμα για ακόμα μια φορά, κάθε τι είναι μια αφηγηματική αφορμή, ένα μακγκάφιν, αφορμή για να ελευθερώσει την οργιώδη φαντασία του, να του επιτρέψει να εντάξει λογοτεχνικές αναφορές και να παίξει με το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Διατηρώντας έναν χαλαρό αφηγηματικό ιστό, την πρόσκληση και την παρουσία του στο Κάσελ, χτίζει ένα μυθιστόρημα για τη σύγχρονη τέχνη, τη λογοτεχνία και τη συγγραφή, χωρίς να απουσιάζει από το κέντρο ο άνθρωπος σε ένα ξένο περιβάλλον, ο στοχασμός και το συναίσθημα, με τον μύθο να μοιάζει απών, καθώς πρωταγωνιστούν τα αυτοβιογραφικά στοιχεία και οι σκέψεις. Με τον μοναδικό τρόπο του, αποτέλεσμα ευφυΐας, καταφέρνει να αναφερθεί στην Documenta χωρίς να κάνει ξεκάθαρες στον αναγνώστη τις πραγματικές του σκέψεις γι’ αυτήν, επιτυγχάνοντας να δημιουργήσει το ταυτόχρονο αίσθημα του θαυμασμού, του σαρκασμού, της καλοπέρασης και της όχλησης απέναντι σε ένα από τα πλέον περιβόητα καλλιτεχνικά δρώμενα, ενώ δεν διστάζει να υπονομεύσει και να σαρκάσει τον ίδιο του τον εαυτό. Το οξυμμένο βλέμμα του, η ικανότητά του στη σάτιρα, οι γνώσεις του, αλλά κυρίως η αγάπη του για τη λογοτεχνία υπάρχουν και σε αυτό το μυθιστόρημα. Η μαγική μεταμόρφωση ενός συμβάντος της ζωής του σε λογοτεχνία.
Γιατί δεν της είπα αυτό ή το άλλο; Για άλλη μια φορά είπα στον εαυτό μου ότι η συγγραφή γεννιόταν από αυτό το πνεύμα της σκάλας· και κατά βάθος ήταν η ιστορία μιας μακρόχρονης εκδίκησης, η μακροσκελής αφήγηση σχετικά με το πώς να γράψεις αυτό που έπρεπε να έχεις κάνει στη ζωή σου την κατάλληλη στιγμή.
Αντικειμενικός με τον Βίλα-Μάτας δεν είμαι. Τον αγαπώ. Πιστεύω όμως ότι είναι ο ιδανικός συγγραφέας για κάθε φανατικό αναγνώστη. Αν ο Μαρίας διακρίνεται για το στιλιζάρισμά του, ο Θέρκας για την αφηγηματική του δεινότητα, τότε ο Βίλα-Μάτας, χάρη στο ευφάνταστο στήσιμο των μυθιστορημάτων του, συμπληρώνει την τριάδα των σημαντικότερων σύγχρονων Ισπανών συγγραφέων.
