Προκόπιου Παυλόπουλου, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2017, σελ. 166.
Eνα εξαιρετικό, επίκαιρο και πολύ σημαντικό βιβλίο του Προέδρου της Δημοκρατίας Κου Προκόπη Παυλόπουλου εξεδόθη πρόσφατα με τίτλο “Στο λίκνο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού – Οι συμβολισμοί της Σκεπτόμενης Αθηνάς“ (Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2017, σελ. 166, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλικής και Αγγλικής μετάφρασης του κειμένου). Το βιβλίο αυτό αναφέρεται στην ομιλία του ΠτΔ κατά την έναρξη των εργασιών του 5ου ετήσιου συμποσίου “Athens Democracy Forum” στις 13/9/2017. Ο ΠτΔ παρατηρώντας στο Μουσείο της Ακρόπολης το άγαλμα της “Σκεπτόμενης Αθηνάς” ή την “Αθηνά πρό στήλης” στοχάζεται για το τι θα μπορούσε να συμβολίζει το υπέροχο αυτό άγαλμα υποστηρίζοντας ότι ίσως αποτελεί ένα σύμβολο για τις ρίζες και τη προέλευση του Ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού. Ο συγγραφέας διερωτάται μήπως η “Σκεπτόμενη Αθηνά” συμβολίζει τη πεμπτουσία ανά τους αιώνες του Ελληνικού πνεύματος στην οποία αναφέρθηκε ο Αντρέ Μαλρώ στο παρελθόν. Ο Υπουργός πολιτισμού της Γαλλίας σε ομιλία του στην Αθήνα το 1959 υποστήριξε ότι η Ακρόπολη και ο Παρθενώνας αποτελούν ένα διαρκή φάρο για τη πορεία του Ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού ο οποίος συντίθεται από δύο έννοιες, τη παιδεία και το θάρρος. Η παιδεία εκπορεύεται από την επιστήμη και τη τέχνη και το θάρρος σαν πρόθεση του ανθρώπου να υπερασπισθεί το πολιτισμό και την ελευθερία του από κάθε επιβουλέα. Ο Κος Π. Παυλόπουλος διερωτάται μήπως το άγαλμα της “Σκεπτόμενης Αθηνάς” εκφράζει με το τρόπο του τους τρείς πυλώνες/αντιρρήδες του Ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού όπως προτάθηκαν παλαιότερα από τον Πωλ Βαλερύ και έκτοτε έγιναν ευρύτερα αποδεκτές. Αυτές είναι α) Το Αρχαίο Ελληνικό πνεύμα, β) Οι θεσμοί της Αρχαίας Ρώμης, και γ) Η Χριστιανική διδασκαλία (με αναφορά στα κείμενα των Ευαγγελίων).
Το Αρχαίο Ελληνικό πνεύμα, αναφέρει ο ΠτΔ, γέννησε την επιστήμη και τη φιλοσοφία ξεμαγεύοντας το κόσμο από υπερβατικές δοξασίες και μύθους όπως τεκμηρίωσε ο διακεκριμένος κοινωνιολόγος Μάξ Βέμπερ. Αργότερα με τη συμβολή διαφόρων επιστημόνων μεταξύ των οποίων και ο Φράνσις Μπέικον, ο οποίος πρότεινε τη διεξαγωγή πειραμάτων για τη κατανόηση της φύσης και τον επαγωγικό συλλογισμό, η πρόοδος της επιστήμης θεμελιώθηκε με όρους αιτίου-αιτιατού και οδήγησε στην επιστημονική επανάσταση τον 17ο αιώνα στην Ευρώπη. Σημαντική συμβολή στη πρόοδο της επιστήμης είχε και η μεθοδολογία της “πραγματικής σκέψης” όπως τη κωδικοποίησε ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Αυτή περιλαμβάνει την εξήγηση-κατανόηση-διαύγαση ενός φαινομένου για τη σύλληψη/δημιουργία της γνώσης. Ο ΠτΔ θεωρεί σημαντική τη συμβολή των προσωκρατικών Ιώνων φιλοσόφων στην ανακάλυψη της επιστημονικής μεθόδου όπως προκύπτει/τεκμηριώνεται και από το έργο των Κ. Πόπερ και Τ. Κουν. Το Αρχαίο Ελληνικό πνεύμα είχε πρωτόγνωρες και καταλυτικές επιπτώσεις στον Αρχαίο κόσμο όπως:
Α) Τη γέννηση της άμεσης δημοκρατίας,
Β) Την οριοθέτηση/αντίθεση του απέναντι στα δεσποτικά/ανελεύθερα καθεστώτα,
Γ) Τη καλλιέργεια της σοφίας και της φιλοσοφίας, και
Δ) Την επικράτηση των Ελληνικών πόλεων έναντι της Περσικής αυτοκρατορίας, της μεγαλύτερης της εποχής, και τη πνευματική/πολιτιστική/γεωγραφική οριοθέτηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Τη συμβολή της Αρχαίας Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό και το θαυμασμό τους εκφράζουν ανά τους αιώνες αναρίθμητοι Ευρωπαίοι λόγιοι/στοχαστές.
Συνεπώς, συνεχίζει ο ΠτΔ, η “Σκεπτόμενη Αθηνά” δεν θα μπορούσε να συμβολίζει καλύτερα το Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα.
Αργότερα η ανάπτυξη των θεσμών στην Αρχαία Ρώμη ήταν αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία της σαν μία μεγάλη κρατική οντότητα αυτοκρατορία η οποία περιελάμβανε πολλές εθνότητες και πολιτισμούς ευρισκόμενους σε απομακρυσμένες περιοχές. Η δομή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν, εξ’ ανάγκης, τελείως διαφορετική από τη δομή των αρχαίων Ελληνικών πόλεων. Έτσι αναπτύχθηκε ένας νομικός πολιτισμός και πολλοί νέοι θεσμοί που περιελάμβαναν τους κανόνες δικαίου, την έννοια του Ρωμαίου πολίτη, τα αστικά του δικαιώματα, τις πολιτειακές δομές της αυτοκρατορίας κ.α. Την εποχή αυτή καθορίσθηκαν διακριτά όρια μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας τα οποία απετέλεσαν προάγγελο της σημερινής διάκρισης στις δυτικές κοινωνίες μεταξύ “πολιτικής κοινωνίας” και “κοινωνίας των πολιτών”. Στη διάκριση αυτή βάσισε σε μεγάλο βαθμό τη θεωρία του τον 20ο αιώνα ένας σημαντικός θεωρητικός του Μαρξισμού, ο Ιταλός Αντόνιο Γκράμσι. Αυτοί οι θεσμοί επηρέασαν βαθύτατα τη δομή και τους θεσμούς των κοινωνιών που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη (και το Βυζάντιο) μετά τη κατάρρευση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ. και οι οποίοι βεβαίως έχουν ενσωματωθεί με παραλλαγές/τροποποιήσεις στις σύγχρονες Ευρωπαϊκές/Δυτικές κοινωνίες.
Η Χριστιανική διδασκαλία, συνεχίζει ο συγγραφέας, συμπλήρωσε τη συμβολή του Αρχαίου Ελληνικού πνεύματος και της θεσμικής κληρονομιάς της Αρχαίας Ρώμης στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής ταυτότητας/πολιτισμού. Το κληροδότημα του Χριστιανισμού (με αναφορά στα κείμενα των Ευαγγελίων) στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό περιλαμβάνει:
Α) Την έννοια του ανθρωπισμού και της αγάπης προς τον πλησίον,
Β) Την έννοια της αλληλεγγύης,
Γ) Την εμπέδωση της ειρήνης, και
Δ) Μία διαφορετική έννοια της δικαιοσύνης
Ο συνδυασμός της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης (με τη Χριστιανική έννοια του όρου) οδήγησε στην διαμόρφωση της έννοιας της κοινωνικής δικαιοσύνης, ιδιαίτερα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, που κατέχει σήμερα κορυφαία θέση στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Με τις σκέψεις αυτές που αφορούν τη προέλευση και τις ρίζες του Ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού ο Κος Προκόπης Παυλόπουλος εκτιμά ότι το άγαλμα της “Σκεπτόμενης Αθηνάς” θα μπορούσε να εκφράζει τη διαλεκτική σύνθεση των τριών προαναφερθέντων αντιρρήδων/πυλώνων στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής ταυτότητας και πολιτισμού. Ολοκληρώνοντας την εισήγηση του στο 5ο ετήσιο συμπόσιο “Athens Democracy Forum” ο ΠτΔ θεωρεί ότι το άγαλμα αυτό αποτελεί ένα διαχρονικό σύμβολο το οποίο ανταποκρίνεται, όσο κανένα άλλο, στο παλαιότερο απόφθεγμα/ρήση του Αντρέ Μαλρώ ότι “Mια κρυφή Ελλάδα υπάρχει στη καρδιά όλων των ανθρώπων της Δύσης”.
Το σημαντικό αυτό βιβλίο του ΠτΔ, Κου Προκόπη Παυλόπουλου, ο οποίος γνωρίζει όσο λίγοι τις ρίζες και την ιστορία του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, είναι πολύτιμο και χρήσιμο στους αναγνώστες (και όχι μόνο τους Έλληνες) για δύο τουλάχιστον λόγους. Κατ’ αρχάς γιατί τονίζει και τεκμηριώνει με απλό, εύληπτο, συνοπτικό και κατανοητό τρόπο τη σπουδαία συμβολή της Ελληνικής αρχαιότητας (σε συνδυασμό με τη κληρονομιά της Αρχαίας Ρώμης και του Χριστιανισμού) στη διαμόρφωση του σύγχρονου Ευρωπαϊκού/Δυτικού πολιτισμού. Και κατά δεύτερο λόγο γιατί προσφέρει ερεθίσματα/ιδέες για σκέψεις/στοχασμό σχετικά με τις δυνατότητες του Αρχαίου Ελληνικού πνεύματος να συμβάλλει στην επίλυση/αντιμετώπιση των σύγχρονων πλανητικών προβλημάτων/προκλήσεων.
