Πρόσφατα, φυλλομετρώντας πάλι το αρχείο του αξέχαστου πατέρα και δασκάλου μας και πρώην δημάρχου Κισάμου Γιάννη Κουφάκη, που έφυγε από κοντά μας τέτοιες μέρες πριν από δέκα πέντε χρόνια, βρήκα μια ομιλία του που εκφώνησε στις 29 Μαΐου 1998 στο μνημόσυνο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και των τελευταίων υπερασπιστών της Κωνσταντινούπολης, που τελούσε κάθε χρόνο ο μακαριστός άγιος ιεράρχης μας Ειρηναίος Γαλανάκης.
Είχα παρακολουθήσει τότε την ομιλία και θυμάμαι την εντύπωση και τα συναισθήματα που προκάλεσε κείνη τη βραδιά, αλλά και πόσο συζητήθηκε τις επόμενες ημέρες. Τώρα που την ξαναβρήκα τη διάβασα απνευστί και παρακαλώ επιτρέψτε μου, δημοσιεύοντας την, να μοιραστώ μαζί σας την ομορφιά, τον πλούτο της και τη συγκίνηση που γεννά. Μόνο που, επειδή το κείμενο είναι αρκετά μεγάλο, θα δημοσιευθεί σε τρεις συνέχειες.
«Σεβασμιώτατε, κε Δήμαρχε, κυρίες και κύριοι,
Ο μεγάλος Καζαντζάκης λέει πως «το πρόσωπο της Ελλάδας» είναι ένα παλίμψηστο από δώδεκα απανωτές πατωσιές τις δώδεκα μεγάλες ιστορικές περιόδους.
Αναμφισβήτητα, μετά την εποχή της κλασικής αρχαιότητας, το Βυζάντιο και το ’21 ξεχωρίζουν σαν τα σπουδαιότερα ιστορικά ορόσημα του νεώτερου Ελληνισμού και οι χρονολογίες 1453 και 1821 είναι οι πιο ξεχωριστές, γιατί έχουν την πιο άμεση σχέση προς την Εθνική μας ύπαρξη και τη φυλετική μας επιβίωση. Η 29η του Μάη του 1453, που εμείς απόψε τιμούμε, είναι ο Γολγοθάς και η Σταύρωση, και η 25η του Μάρτη του 1821 είναι η Λαμπρή και η Ανάσταση του γένους μας.
«Την Πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστίν, ουτ’ άλλου των κατοικούντων ενταύθα· κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν, μη φειδόμενοι της ζωής ημών».
Είναι η τραγική φωνή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που στοιχημένος στις προγονικές επιταγές, επαναλαμβάνει το “μολών λαβέ” του Λεωνίδα. Είναι η βροντή που ο αντίλαλός της έσκισε τους αιώνες για να ξανακουστεί στο ’21 με το “Λευτεριά ή Θάνατος”, στο ’40 με το αθάνατο “ΟΧΙ” και το “ΑΕΡΑ” του Αλβανικού θρύλου, που δημιούργησε τα Μεσολόγγια και τα Αρκάδια και εμψύχωσε τους ημίθεους της μάχης της Κρήτης.
Είναι η φωνή που μας καλεί σε εθνική εγρήγορση, που είναι ανάγκη να την αναστήσουμε και να τη βάλουμε πάλι μπροστάρη και οδηγό στη σκοπιά του Εθνικού μας χρέους και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ευθύνης μας, μιας και οι σχέσεις μας με τον από Ανατολών γείτονα βρίσκονται πάλι σε κρίση.
Η άλωση της Πόλης και η εθελοθυσία των τελευταίων προμάχων του Βυζαντίου αποτελούν τον τραγικό επίλογο μιας χιλιόχρονης λαμπρής Ιστορίας, που με το συγκλονιστικό λυρισμό που γεννά, δεν αφήνει περιθώρια στη λογική για ψυχρή ιστορική ανάλυση και ανάλογη αξιολόγηση και που ίσως γι’ αυτό η ιστορική αυτή περίοδος έχει παρεξηγηθεί και έχει αδικηθεί.
Παρ’ όλο λοιπόν που απαίτηση της Ιερής τούτης στιγμής είναι η σιωπή και η ψυχική βίωση, εγώ θα αποτολμήσω την πεζή αυτή ιστορική προσέγγιση, με τη σκέψη πως η γνώση της Ιστορίας είναι μια θετική προσφορά που οδηγεί σε σωστούς προσανατολισμούς και σε ασφαλή πορεία προς το μέλλον. Κι αν δεν καταφέρω να προσεγγίσω το Βυζαντινό μεγαλείο, ας θεωρηθεί η ταπεινή μου αυτή προσπάθεια σαν έκφραση θαυμασμού και ευγνωμοσύνης γι’ αυτούς που σαν σήμερα θυσιάστηκαν για την τιμή του Ελληνισμού στα τείχη της Βασιλεύουσας.
Η Βυζαντινή Εποχή, αν και χρονικά βρίσκεται κοντά μας, στους περισσότερους είναι ελάχιστα γνωστή ή τουλάχιστον δεν είναι ορθά γνωστή.
Μπορεί να γνωρίζουμε μερικά τρανταχτά ονόματα αυτοκρατόρων και πατριαρχών και μερικά συγκλονιστικά πολεμικά γεγονότα, μας διαφεύγει όμως το βαθύτερο νόημα της ιστορικής αυτής περιόδου και ο κοσμοϊστορικός ρόλος της στη διαμόρφωση του Παγκόσμιου Πολιτισμού. Οι πιο πολλοί μάλιστα ζουν με την πλάνη πως η Βυζαντινή εποχή ήταν μια εποχή σκοταδισμού και πνευματικής οπισθοδρόμησης και γι’ αυτό αποκαλούν “Βυζαντινισμό” κάθε στείρα και αντιπροοδευτική θεώρηση της ζωής.
Το μόνο που δεχόμαστε σαν αξιόλογη Βυζαντινή κληρονομιά είναι η Ελληνοχριστιανική Ιδέα, μα που κι αυτή είχε την ατυχία να γίνει φτηνό πολιτικό σύνθημα της μαύρης εφτάχρονης δικτατορίας και έτσι να ταυτίζεται άθελα με τις πιο απαίσιες μνήμες του πρόσφατου παρελθόντος.
Χρέος μας λοιπόν η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.
Το Βυζάντιο, κατά τον ορισμό που δίνει ο ιστορικός Αύγουστος HEISENBERG, είναι “το εκχριστιανισθέν Ρωμαϊκόν Κράτος του Ελληνικού Έθνους”. Στον ορισμό αυτό είναι πολύ συμπυκνωμένα τα χαρακτηριστικά, η εξέλιξη και η τελική διαμόρφωση του Βυζαντινού Κράτους.
Η αρχική του ρίζα είναι το Ρωμαϊκό κράτος, που μεταφυτεύτηκε από τον μεγάλο Κωνσταντίνο στα 330 μ.Χ. από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη. Ο μέγας αυτός επαναστάτης και καινοτόμος της Ιστορίας, με τρεις αποφασιστικές κινήσεις έκαμε τη μεγάλη ρήξη προς το ειδωλολατρικό παρελθόν και άνοιξε το δρόμο προς το χριστιανικό μέλλον και το νεώτερο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο πολιτισμό.
Το διάταγμα “περί ανεξιθρησκίας” του Μεδιολάνου το 313. Η αναγνώριση του Χριστιανισμού το 325 από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο και η μεταφορά της πρωτεύουσας το 330 από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, είναι οι τρεις ιστορικές αποφάσεις που άλλαξαν τη ρότα της Παγκόσμιας Πορείας.
Στο εξής η Χριστιανική αγάπη θα εξανθρωπίζει κάθε έννοια δικαίου και η επιστήμη και η έρευνα θα είναι οι αλάθητοι οδηγοί προς την πρόοδο.
Το Ρωμαϊκό Κράτος, που εκάλυπτε γεωγραφικά σχεδόν όλο τον τότε γνωστό κόσμο, δεν εστήριζε την πολιτική του ενότητα στην εθνολογική ομοιογένεια. Λαοί ετερόκλητοι, ετερόθρησκοι, ετερόγλωσσοι ήταν ισότιμα δεκτοί κάτω από τη στιβαρή Ρωμαϊκή Διοίκηση. Η έννοια της εξουσίας ήταν η μόνη συνεκτική δύναμη. Από της εποχής όμως του Μεγάλου Κωνσταντίνου οι ετερόκλητοι λαοί αποκτούν και άλλο συνεκτικό κρίκο, την κοινή θρησκεία. Ετσι η πρώτη Βυζαντινή περίοδος, αν δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν ιστορική περίοδος ενός λαού, είναι πάντως η Ιστορία μιας ενιαίας πνευματικής έκφρασης, ενός πολιτισμού που τείνει να αποχτήσει δική του προσωπικότητα, που στην αρχή χρωματίζεται από τα χριστιανικά ιδεώδη και με τον καιρό μεταπλάθεται και διαμορφώνεται μέσα στο χωνευτήρι της Ελληνικής διανόησης και της Ελληνικής Παιδείας. Κάτω από την επίδραση ενός κοινού πλέον πολιτισμού οι φυλετικές συνειδήσεις και αντιθέσεις αμβλύνονται, τα ιδιαίτερα γλωσσικά ιδιώματα υποχωρούν, τα αντιτιθέμενα στοιχεία συγχωνεύονται και δημιουργείται η Βυζαντινή σύνθεση δηλαδή ο ενιαίος Βυζαντινός λαός με ενιαία θρησκεία το Χριστιανισμό, ενιαία γλώσσα την Ελληνική, με κοινές παραδόσεις που στο μεταξύ έχει δημιουργήσει η μακραίωνη δική τους ιστορία, με τα θαύματα των Αγίων και τους θρύλους των Ακριτών και των Διγενήδων.
Ετσι δημιουργήθηκε το ενιαίο Βυζαντινό Έθνος με τη βαθιά ελληνοχριστιανική σφραγίδα. Η νίκη του Ελληνικού πνεύματος απέναντι στα όπλα της παντοδύναμης Ρώμης υπήρξε πολύ μεγαλύτερη από όσο παραδέχεται ο Λατίνος ποιητής, γιατί δεν υπόταξε απλώς και μόνο τους Ρωμαίους, αλλά αφομοίωσε και όλα τα ετερόκλητα και βάρβαρα φύλα που αποτελούσαν την άλλοτε κραταιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Αλφρέδος Ραιμπώ λέει σχετικά: “Ανάμεσα στις δύο Ηπείρους βρίσκεται η Κωνσταντινούπολη σαν ζωντανός βλαστός μεταξύ δύο κοτυληδόνων. Αφομοιώνει, κατεργάζεται και μεταπλάθει τα ετερότροπα στοιχεία των επαρχιών της Ασίας και της Ευρώπης. Στους κόλπους της προσφεύγουν από Δυτικά τυχοδιώκτες Δαλματοί, Θράκες Σλαύοι, Ιταλοί και από την Ανατολή Φρύγες, Αρμένιοι, Καυκάσιοι, Άραβες. Μέσα σε λίγο χρόνο τους μεταβάλλει σε Έλληνες. Λησμονούν τα βαρβαρικά ιδιώματα και αποδέχονται την αβρή γλώσσα του Βυζαντίου”.
Καιρός όμως μετά τη γενική αυτή θεώρηση της προέλευσης και συγκρότησης του Βυζαντινού Ελληνικού Κράτους, να παρακολουθήσουμε όλες τις επί μέρους πτυχές του δημόσιου βίου της εποχής εκείνης, για να βεβαιωθούμε πως η Βυζαντινή ιστορία είναι η μόνη φωτεινή παρένθεση στον πραγματικά σκοταδιστικό μεσαίωνα που εκάλυπτε τον υπόλοιπο κόσμο.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
(*) Δρ. Μηχανικός τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
