Στο προσκήνιο και η συνθήκη Μοντρέ

Επιδεινώθηκαν οι σχέσεις Τουρκίας – Ρωσίας μετά την κατάρριψη του πολεμικού αεροσκάφους της τελευταίας με νέα πρόκληση τούτη τη φορά. Δυσκόλεψαν οι Τούρκοι την αβλαβή διέλευση από το Βόσπορο πολεμικού σκάφους προερχομένου από τον Εύξεινο Πόντο προς τη Μεσόγειο με προορισμό τη ναυτική βάση, που διατηρούν στη Λαττάκεια της Συρίας.
Η ενέργεια της Τουρκίας συνιστά παραβίαση των όρων της Συνθήκης του Μοντρέ. Το Μοντρέ είναι ένα ελβετικό θέρετρο χτισμένο στις όχθες της λίμνης της Γενεύης, 20.000 κατοίκων, όπου υπεγράφη στις 20/7/1936 η ομώνυμη Συνθήκη περί του δικαιώματος αβλαβούς διέλευσης πλοίων από τον Εύξεινο Πόντο προς τη Μεσόγειο. Συμβεβλημένοι ήσαν: Μ. Βρετανία, Σοβ. Ενωση, Γαλλία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία, Ινδία, Κίνα και Τουρκία, ενσωματώθηκε δε στη Συνθήκη της Λωζάνης.
Στο άρθρο 1 περιλαμβάνεται: «Σε καιρό ειρήνης τα εμπορικά πλοία θα απολαμβάνουν της πλήρους ελευθερίας του διάπλου και της θαλασσοπλοΐας στα στενά τη μέρα και τη νύχτα, οποιαδήποτε είναι η σημαία και το φορτίο τους, δίχως καμία διατύπωση, εκτός από τις περιπτώσεις του άρθρου 3, το οποίον αναφέρεται στον υγειονομικό έλεγχο». Η σύμβαση είχε 20ετή ισχύ, το άρθρο, όμως 28 λέει ότι, «η αρχή της ελευθερίας του διάπλου και της ναυσιπλοΐας όπως αυτή βεβαιώνεται στο άρθρο 1, θα είναι απεριορίστου διάρκειας». Εξάλλου προβλέπεται, ότι μετά τη λήξη της 20ετίας κάθε κράτος, υποστηριζόμενο από ένα άλλο μέλος, κάθε πέντε χρόνια θα μπορεί, να θέτει θέμα αναθεώρησης.
Η Τουρκία προσπάθησε, ν’ αναθεωρήσει τα άρθρα 14 και 18 αναφορικώς με το εκτόπισμα των πολεμικών πλοίων, που περνούν εν καιρώ ειρήνης. Η διέλευση επιτρέπεται, πλην αεροπλανοφόρων και υποβρυχίων, μετά την προειδοποίηση μιας εβδομάδος, όσον αφορά το εκτόπισμα και τον οπλισμό. Δεν κατάφερε τίποτα, διότι τούτο προσέκρουσε στην ερμηνεία της συνθήκης η οποία, όπως ελέχθη, ερμηνεύεται με πολιτικά και όχι με νομικά κριτήρια.
Το επιχείρημα της Τουρκίας ήταν, ότι ο Βόσπορος έχει μήκος 32 χλμ., το πλάτος του φθάνει σε μερικά σημεία τα 700 μ., τα πλοία αναγκάζονται ν’ αλλάζουν 12 φορές κατεύθυνση και ότι κάθε μέρα εκτελούνται περί τα 200 εσωτερικά δρομολόγια στον Βόσπορο, ενώ περνούν πάνω από 130 πλοία ξένων κρατών. Η επικινδυνότητα είναι διαπιστωμένη.
Συχνά γίνονται μικροσυγκρούσεις, η μεγαλύτερη συνέβη τον Απρ. 1994, όπου συγκρούσθηκαν πετρελαιοφόρο με φορτηγό. Υπήρξαν τότε 30 θύματα μεταξύ αυτών 6 Ελληνες ναυτικοί, προκλήθηκε δε τεράστια περιβαλλοντική και οικολογική καταστροφή.
Η Τουρκία από το 1994 εφαρμόζει τον ναυτιλιακό κώδικα κυκλοφορίας βάσει του άρθρου 1 της Συνθήκης, όπου αναφέρεται η λέξη “στενά”. Αυτά αποτελούν το Βόσπορο, τη θάλασσα του Μαρμαρά και τα Δαρδανέλια, τα οποία η Τουρκία τα ονόμασε “Τουρκικά στενά”. Η πράξη αυτή θεωρείται μονομερής ενέργεια της Τουρκίας, την οποίαν απεδέχθη μόνον η Ελληνική Κυβέρνηση τον Ιούλιο του 2002, όταν ΥΠ.ΕΞ ήταν ο Γ.Α.Π. με τη δικαιολογία, να μην ακυρωθεί Νατοϊκή άσκηση στη Μαύρη Θάλασσα.
Η διαμαρτυρία της Μόσχας, έγινε, διότι ρώσικο πλοίο, που προοριζόταν για τη Συρία παρέμεινε εγκλωβισμένο στον Βόσπορο για πολλές ημέρες, εν αντιθέσει με αμερικανικό, που μπήκε στη 5 Φεβρ. και βγήκε 9 Μαρτίου μετά 32 ημέρες. Σε δηλώσεις του ο ΥΠ.ΕΞ της Ρωσίας Λαβρώφ διαμαρτυρήθηκε, ότι δύο φορές αμερικανικά πλοία παρέτειναν την παραμονή τους στον Βόσπορο περισσότερο απ’ το κανονικό και ότι στη Συνθήκη του Μοντρέ υπάρχουν περιορισμοί, όσον αφορά την παρουσία πολεμικών πλοίων ξένων χωρών στον Βόσπορο, που δεν βρέχονται απ’ τη Μαύρη θάλασσα. Αυτά δεν μπορούν να παραμείνουν στον Βόσπορο πάνω από 21 ημέρες και πρέπει να ’χουν καλυμμένο τον οπλισμό τους.
Ο τουρκικός Τύπος βρήκε την ευκαιρία να παραφιλολογεί, εν σχέσει με τη Συνθήκη του Μοντρέ και τη διέλευση πολεμικών πλοίων, η οποία απαγορεύεται σε περίοδο πολέμου, μόνον όταν η Τουρκία μετέχει στον πόλεμο. Εαν όχι, δεν έχει δικαίωμα, ούτε να απαγορεύει, ούτε να κωλυσιεργεί τη διέλευσή τους.