Από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους ο άνθρωπος προσπάθησε να δαμάσει τον άναρχο και αδάμαστο χρόνο. Να τον ορίσει και να τον καθορίσει προκειμένου να οργανώσει τη θρησκευτική, την πολιτική, εργασιακή και καθημερινή ζωή του.
Οι πρώτες παρατηρήσεις της εναλλαγής της φύσεως. Η αέναη αλλαγή νύχτας και ημέρας. Ο κόσμος που τον περιέβαλε. Τα φυσικά φαινόμενα. Τα ουράνια σώματα και οι κινήσεις τους. Ο ορισμός και καθορισμός του χρόνου στα ανθρώπινα δεδομένα δεν είναι ούτε απλός, ούτε εύκολος και τώρα και εκατομμύρια χρόνια προσπαθούμε για την προσαρμογή και αναπροσαρμογή του έως και σήμερα.
Κατά την ελληνική αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν το Σεληνιακό Ημερολόγιο, που καθοριζόταν από τις φάσεις της Σελήνης και τη διάρκεια κινήσεώς της γύρω από τη Γη. Είναι γνωστά τα ημερολόγια των Μακεδόνων, των Ιώνων, των Δελφών, των Κρητών, αλλά επικρατέστερο ήταν εκείνο των Αθηνών.
Είχαν δώδεκα μήνες από 30 και 29 ημέρες (354 ημέρες), ενώ κάθε τρίτο χρόνο πρόσθεταν έναν εμβόλιμο μήνα, τον Ποσειδώνα β’ για να κερδίσουν τις 11 ημέρες του χρόνου που έχασαν. Η πρώτη ημέρα εκάστου μηνός (που αρχίζει με τη νέα σελήνη) ονομαζόταν Νουμινία και ήταν αφιερωμένη στην Εκάτη, θεά της Σελήνης.
Οι Αθηναίοι μετρούσαν κατά αύξοντα αριθμό τις ημέρες από την αύξηση της Σελήνης: Πρώτη, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη κ.λπ. έως το τρίτο δεκαήμερο, οπότε μετρούσαν αντιστρόφως (φθίνοντος μηνός), δηλαδή από την ελάττωση της Σελήνης έως τη Νέα Σελήνη.
Οι αρχαίοι Ελληνες Πρωτοχρονιά είχαν την 15 Ιουλίου (το θερινό ηλιοστάσιο) από τον Σόλωνα (640 – 560 π.Χ.) και μετά και οι μήνες που είχαν επικρατήσει ήταν Αττικοί Εκατομβαιών: 15 Ιουλίου – 15 Αυγούστου. Βοηδρομιών: 15 Αυγούστου – 15 Σεπτεμβρίου. Μεταγειτνιών: 15 Σεπτεμβρίου – 15 Οκτωβρίου. Πυανεψιών: 15 Οκτωβρίου – 15 Νοεμβρίου. Μαιμακτηρίων: 15 Νοεμβρίου – 15 Δεκεμβρίου. Ποσειδεών Α’: 15 Δεκεμβρίου – 15 Ιανουαρίου.
Ποσειδεών β’: Εμβόλιμος κάθε τρίτον χρόνο. Γαμηλίων: 15 Ιανουαρίου – 15 Φεβρουαρίου. Ανθεστηρίων: 15 Φεβρουαρίου – 15 Μαρτίου. Ελαφηβολιών: 15 Μαρτίου – 15 Απριλίου. Μουνυχιών: 15 Απριλίου – 15 Μαΐου. Θαργηλίων: 15 Μαΐου – 15 Ιουνίου και Σκιροφοριών: 15 Ιουνίου – 15 Ιουλίου.
Οι Ρωμαίοι έκαναν Πρωτοχρονιά την 1ην Μαρτίου, κατά το Εαρινόν Ηλιοστάσιο και είχαν αρχικά δέκα μήνες. Αργότερα πρόσθεσαν τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο.
Ο Ιούλιος Καίσαρας (101 – 44 π.Χ.) ανέθεσε στον αστρονόμο Σωσιγένη την αναθεώρηση του Ημερολογίου κι εκείνος, βασισμένος στην κίνηση του ηλίου, δημιούργησε το Ηλιακό Ημερολόγιο με 365 ημέρες, το οποίον ονομάσθηκε προς τιμήν του αυτοκράτορα Ιουλιανό και εφαρμόσθηκε από το έτος 45 π.Χ.
Από το έτος 153 π.Χ. το ρωμαϊκό κράτος είχε Πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου (χειμερινό ηλιοστάσιο).
Όμως στην Ευρώπη καθιερώθηκε βαθμιαία από τον 10ο αιώνα και μετά. Κάθε ημέρα και κάθε μήνα (τόσο στο αρχαίο ελληνικό, όσο και στο Ρωμαϊκό Ημερολόγιο), ήταν αφιέρωμα σε έναν ή περισσοτέρους θεούς.
Ας δούμε τώρα τους δώδεκα μήνες και την προέλευσή τους: Ιανουάριος: από τον θεό των Ρωμαίων Ιανό. Φεβρουάριος: από το λατινικό Februare (=καθαρίζω). Τον μήνα αυτόν ετελούντο θρησκευτικές εορτές καθαρισμού και εξαγνισμού. Μάρτιος: από τον θεό Αρη (Mars στα λατινικά). Απρίλιος: από τη λατινική λέξη «aperere» που σημαίνει «άνοιγμα» και κατ’ άλλους από την Αφροδίτη, στην οποία ήταν αφιερωμένος ο μήνας. Μάιος: από τη Μαία, μητέρα του Ερμή ή από το Majus (λατινικά μείζων) και ήταν αφιερωμένος στην τάξη των Συγκλητικών. Ιούνιος: λατινικά Junius ονομάστηκε από την Ηρα. Στα λατινικά η θεά ονομαζόταν Juno και ο μήνας ήταν αφιερωμένος σ’ αυτήν. Ιούλιος: από τον Ιούλιο Καίσαρα. Αύγουστος: από τον Οκταβιανό, ο οποίος ονομάσθηκε Αύγουστος (= σεβαστός). Σεπτέμβριος – Οκτώβριος – Νοέμβριος – Δεκέμβριος: έχουν ονομαστεί με βάση την αρίθμησή τους στα λατινικά.
Στην εποχή του Βυζαντίου εφαρμόσθηκαν διάφορα πολύπλοκα χρονολογικά συστήματα βασιζόμενα στη μέτρηση από κτίσεως κόσμου και όχι από τη γέννηση του Χριστού.
Έτσι, η Κωνσταντινούπολη εφάρμοσε δικό της χρονολογικό σύστημα με αφετηρία το έτος 5.508 από κτίσεως κόσμου και αρχή του χρόνου την 1η Σεπτεμβρίου. Παράλληλα εφαρμοζόταν και ο κύκλος της Ινδικτιώνος (αρχικά χρονική ενότης 5 ετών και αργότερα 15) που αποτελούσε χρονικό φορολογικό σύστημα με αφετηρία την 1η Σεπτεμβρίου. Επίσης Ινδικτιών λεγόταν και ο κάθε χρόνος που αποτελούσε μέρος της 15ετίας.
Τον 16ο αιώνα μ.Χ. άρχισε να εφαρμόζεται σταδιακά στην Ευρώπη (με πολλές ταραχές, επεισόδια και αμφισβητήσεις) το Γρηγοριανό Ημερολόγιο, που στηρίχτηκε στην αναθεώρηση του Ιουλιανού από τον Πάπα Γρηγόριο τον ΙΓ’.
Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε επίσημα το έτος 1923.
Μέσα στις λίγες αυτές γραμμές του γραφτού μας προσπαθήσαμε να μιλήσουμε για τον χρόνο που άλλαζαν χρόνο μόνο οι αρχαίοι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί.
Τα χρονολογικά συστήματα των διαφόρων λαών και πολιτισμών ανά τους αιώνες δείχνουν την κουλτούρα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις δεισιδαιμονίες, τις συνήθειες, τις εορτές και τελετές, τα ήθη και τα έθιμά τους, ενώ συγχρόνως αποτελούν μέτρο σύγκρισης για τις διαφορές και τα κοινά στοιχεία τους σε οποιοδήποτε μέρος του Πλανήτη κι αν ζουν και σ’ οποιαδήποτε εποχή.
Είναι πράγματι ενδιαφέρουσα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά η περιπλάνηση σ’ αυτή την αέναη προσπάθεια προκειμένου να τεθεί σε ανθρώπινα καλούπια ο αχώρητος χρόνος του σύμπαντος.
Θερμές ευχές προς τους αγαπητούς μας αναγνώστες για το Νέο Χρόνο.
*ιεροκήρυκας Ιεράς Μητρόπολης
Κισάμου και Σελίνου,
τ. λυκειάρχης – θεολόγος
