Στον µαγικό κόσµο των παραµυθιών

Στον µαγικό κόσµο των παραµυθιών τα ζώα είναι κάτι περισσότερο από δευτερεύοντες χαρακτήρες που χάνονται στο φόντο. Φέρουν συµβολικά νοήµατα, ανθρωπόµορφα χαρακτηριστικά και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αφήγηση. Μεταµορφώνονται σε πιστούς συντρόφους ή πονηρούς εχθρούς. Αν και δεν είναι εξ ορισµού τα «κακά παιδιά», η απεικόνισή τους ως αντιπάλους εξυπηρετεί έναν σκοπό που φωλιάζει βαθιά στα πολιτισµικά πλαίσια όπου γεννήθηκαν τα παραµύθια.
Ο ανθρωποµορφισµός των ζώων τα θέλει να µιλούν, να σκέφτονται και να συµπεριφέρονται σαν άνθρωποι, κατέχοντας συχνά σοφία ή δεξιότητες πέρα από τις φυσικές τους ικανότητες. Ο «Παπουτσωµένος Γάτος» χρησιµοποιεί την εξυπνάδα του για να αλλάξει την τύχη του κυρίου του, επιδεικνύοντας επινοητικότητα που ξεπερνά τις ανθρώπινες προσδοκίες. Η ιστορία του µας διασκεδάζει αλλά ταυτόχρονα περνά το µήνυµα ότι ευφυία και στρατηγική µπορούν να θριαµβεύσουν έναντι της σωµατικής δύναµης. Στη «Σταχτοπούτα», ποντίκια και πουλιά την βοηθούν στα καθήκοντά της, ενσαρκώνοντας την ιδέα ότι η καλοσύνη προς τα ζώα ανταµείβεται µε αφοσίωση. Οµοίως, στη «Χιονάτη» τα ζώα του δάσους παρέχουν συντροφιά, βοηθούν και προστατεύουν την ηρωίδα. Και στα δυο παραµύθια αναδεικνύεται η συνεργασία µεταξύ του ανθρώπου και των ζώων, υποδηλώνοντας ότι η αρµονία µε τον φυσικό κόσµο οδηγεί στην ευτυχία και την πληρότητα.
Ο συµβολισµός είναι µια άλλη πτυχή της απεικόνισης των ζώων στα παραµύθια. Τα ζώα έχουν συγκεκριµένες αρετές ή είναι µοχθηρά, αντανακλώντας το ηθικό πλαίσιο κάθε ιστορίας. Η αλεπού αντιπροσωπεύει την πονηριά, ενώ το λιοντάρι συµβολίζει τη γενναιότητα και ο λόγος που απεικονίζονται ως εχθροί µας, είναι η διαχρονική µας ανάγκη για ηθικά διδάγµατα. Τα παραµύθια µας διδάσκουν τις συνέπειες ορισµένων συµπεριφορών ή πράξεων και µεταλαµπαδεύουν τα διδάγµατά τους µε έναν οικείο και ταυτόχρονα συναρπαστικό τρόπο. Αποδίδοντας ανθρώπινες ιδιότητες στα ζώα, όπως η πονηριά και η απληστία, µιλούν για περίπλοκα θέµατα όπως ο δόλος, η προδοσία και η ύβρις.
Τα ζώα αποτελούν ακόµη συµβολικές αναπαραστάσεις πρωτογενών ενστίκτων ή κοινωνικών φόβων. Από τα σπλάχνα της ιστορίας, οι άνθρωποι παλεύουν µε τις αδάµαστες δυνάµεις της φύσης που συχνά ενσαρκώνονται από τα ζώα. Οι λύκοι, εµφανίζονται ως εχθροί του ανθρώπου, αντιπροσωπεύοντας την αρχέγονη επιθετικότητα και τους κινδύνους της άγριας φύσης. Οµοίως, τα φίδια συµβολίζουν την πονηριά, αντανακλώντας τον φόβο µας για την προδοσία και τη χειραγώγηση.
Η απεικόνιση των ζώων ως αντιπάλων, αποδίδεται και σε πολιτισµικές αντιλήψεις και δεισιδαιµονίες. Η λαογραφική παράδοση τα συνδέει µε το κακό. Οι µαύρες γάτες παρουσιάζονται ως κατοικίδια µαγισσών, ενσαρκώνοντας τις δεισιδαιµονίες γύρω από τον αποκρυφισµό. Αυτοί οι πολιτισµικοί «συσχετισµοί» µεταµορφώνουν τα ζώα σε σύµβολα του κακού. Ωστόσο, πολλές ιστορίες υµνούν τη σοφία, την αφοσίωση και την καλοσύνη τους, παρουσιάζοντάς τα ως ευγενείς συµµάχους ή καλοπροαίρετους καθοδηγητές.
Οι χαρακτήρες των ζώων στα παραµύθια δεν είναι παρά µια αντανάκλαση των ανθρώπινων φόβων, αξιών και πολιτισµικών πεποιθήσεων. Είτε ταυτίζονται µε αρχέγονα ένστικτα, κοινωνικές ανησυχίες ή ηθικά διδάγµατα, είναι πολύπλευροι χαρακτήρες που καθρεφτίζουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και συµπεριφορές, λειτουργώντας ως καθρέφτης της ψυχής µας. Από τις πονηρές αλεπούδες των µύθων του Αισώπου µέχρι τους πιστούς λύκους της Σλαβικής Μυθολογίας, τα ζώα γίνονται ήρωες, βοηθούν τους καταπιεσµένους και µεταµορφώνονται σε ανθρώπους, θολώνοντας τα όρια µεταξύ φύσης και ανθρώπου. ∆εν είναι απλώς αποκυήµατα της φαντασίας µας, αλλά ζωντανοί φορείς µιας διαχρονικής σοφίας.
Σε µια διαρκώς εξελισσόµενη παγκόσµια αφήγηση, τα παραµύθια συνεχίζουν να µας αιχµαλωτίζουν, να µας καθοδηγούν και να µας εµπνέουν. Ο τόπος κατοικίας τους µπορεί να αλλάζει, αλλά η µαγεία που κρύβουν παραµένει – µια απόδειξη του διαχρονικού ρόλου τους στη σφαίρα της ανθρώπινης φαντασίας και του ηθικού λόγου. Μας θυµίζουν ότι τα ζώα – πρωταγωνιστές είναι εκείνο το νήµα που µας συνδέει µε διδάγµατα που ξεπερνούν τον χρόνο και την ιστορία και ενισχύουν τη βαθύτερη σύνδεσή µας µε τον φυσικό κόσµο. Καλλιεργούν την ενσυναίσθηση και τον σεβασµό για όλα τα ζωντανά πλάσµατα, σε µια εποχή που η περιβαλλοντική συνείδηση είναι ζωτικής σηµασίας. Η διαχρονική δηµοτικότητα των χαρακτήρων των ζώων στα παραµύθια είναι µια τρυφερή υπενθύµιση του καθήκοντός µας προς τον έµψυχο φυσικό κόσµο.