Το νέο οδοιπορικό μας σχεδιασμένο από πολύ καιρό, πραγματοποιήθηκε τελικά μετά από πολλές αναβολές. Ο λόγος ήταν η κακή πρόσβαση στην περιοχή και τα απρόσμενα φετινά καιρικά φαινόμενα. Προορισμός μας η βυζαντινή Εκκλησία- μοναστήρι του Αγίου Παύλου που βρίσκεται στην παραθαλάσσια περιοχή και περί το μέσον της Δυτικής πλευράς του ακρωτηρίου Σπάθα.
H πρόσβαση σε αυτό γίνεται δια ξηράς μέσω του χωριού ο Ροδωπού και το μοναστήρι βρίσκεται σε απόσταση περί τα 14 χιλιόμετρα βόρεια του χωριού. Η παρέα μας ήταν φιλική και οικογενειακή παρόντες μια φωτογράφος και ένας αρχαιολόγος. Πρώτος προγραμματισμένος σταθμός μας το χωριό Ροδωπού. Εκεί μας υποδέχτηκε με ένα πλατύ χαμόγελο και περισσή ευγένεια και καλοσύνη ο αιδεσιμότατος παπάς Αντώνης Πατεράκης εφημέριος και μόνιμος κάτοικος του Ροδωπού. Ανοιξε τις εκκλησίες, μας ξενάγησε στην ιστορία τόσο των εκκλησιών όσο και των εικόνων τους, στοιχεία που αφορούσαν την έρευνα του αρχαιολόγου της παρέας μας. Η συνέχεια ήταν ένας σταθμός για έναν καφέ και αναψυκτικό στην πλατεία του χωριού, εκεί ο καλοσυνάτος και φιλόξενος ιερέας μας έδωσε πληροφορίες για τη διαδρομή που θα ακολουθούσαμε, για την κατάσταση του δρόμου και για τις τυχόν δυσκολίες που θα συναντούσαμε. Δεν σταμάτησε ούτε μια στιγμή να μην δείχνει το ενδιαφέρον του σαν πραγματικός πατέρας για την αξιοποίηση των μνημείων που υπάρχουν στο χωριό, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του ακρωτηρίου. Και να τονίζει τη σημασία τους τόσο στην ιστορία όσο και για την εκκλησία.
Ο δρόμος στην αρχή είναι ασφαλτοστρωμένος με μερικά στενέματα ιδιαίτερα μέσα στο χωριό. Σύντομα φτάσαμε στο χωματόδρομο η ζέστη ήταν ανυπόφορη καθώς και η σκόνη που άφηναν τεράστια δυσκίνητα φορτηγά που μετέφεραν χαλίκια για την επισκευή του δρόμου προς τις Μένιες. Το τοπίο ήταν κίτρινο και με δυσκολία έβλεπες μια πράσινη συστάδα από σκίνους ή πρίνους ή βελανιδιές. Πάντα κάτω από την πολύτιμη σκιάς τους κάθονταν νωχελικά ζητώντας την προστασία της πρόβατα και κατσίκια. Φτάσαμε σε ένα σταυροδρόμι του χωματόδρομου που μια ταμπέλα με ένα βέλος μας έδειχνε την κατεύθυνση για τον Γκιώνα και τον Αγιο Παύλο κι άλλη κατεύθυνση που οδηγούσε στις Μένιες. Ο χωματόδρομος προς τον Γκιώνα μετά τη διασταύρωση έγινε στενότερος, δυσκολότερος με πέτρες και λακκούβες που έκαναν το αυτοκίνητο να χοροπηδά και εμάς με δυσκολία να κρατιόμαστε όρθιοι μέσα στο αυτοκίνητο.
Φτάσαμε σε ένα κόψιμο του δρόμου που έμοιαζε με πύλη εισόδου σε ένα άλλο κόσμο χρωμάτων και ομορφιάς. Η θέα μετά από αυτό το μικρό άνοιγμα ήταν συγκλονιστική !!! Από κάτω απλώνεται ένα χάος που σου δίνει την αίσθηση ότι είσαι αετός σε πτήση. Αμέσως όμως συνειδητοποίησα την επικινδυνότητα της διαδρομής. Μέχρι τώρα βαδίζαμε με ασφάλεια πάνω στον αυχένα του βουνού Όνυχας της Σπάθας ύψους 748 μέτρων, αλλά από τώρα και στο εξής θα κινούμαστε σε ένα πολύ κακό χωματόδρομο σκαλισμένο στην Δυτική ράχη του βουνού Όνυχας και παράλληλα με ένα αβυσσαλέο γκρεμό. Ο γκρεμός που απλωνόταν από κάτω μας έχει βάθος πάνω από διακόσια μέτρα, ο δρόμος δεν έχει καθόλου προστατευτικά αντιστήριγμα. Το μόνο που υπάρχει στο χείλος του γκρεμού είναι ένα εικονοστάσι με τη φωτογραφία ενός άτυχου, σαν προειδοποίηση ότι αυτό που προέχει στην οδήγηση σου από εδώ και πέρα είναι μόνο η προσοχή σου. Η θέα όμως από ψηλά είναι φαντασμαγορική. Στο τέλος του γκρεμού απλώνεται ένα ίσιωμα είναι ένα οροπέδιο με αρκετά μεγάλη έκταση, μέσα του έχει λίγες μικρές πράσινες συστάδες που δίνουν την αίσθηση ότι υπάρχει ζωή μέσα στο κίτρινο και νεκρό τοπίο που απλώνεται παντού μπροστά σου. Ακόμα δυτικότερα φαίνονται οι ακτογραμμές του Κισσαμικού κόλπου.
Το βαθύ μπλε της θάλασσας που απλώνεται στα πόδια σου σχηματίζει μια διχάλα που στη βάση της διακρίνονται σαν μικρά άσπρα κεντήματα τα σπίτια της πόλης της Κισσάμου. Στη Δυτική πλευρά του κόλπου υψώνεται το ακρωτήρι της Γραμπούσας που στην κορυφή του έχει σαν κορώνα ένα όμορφο στολίδι,που είναι το ιστορικό νησί της ήμερης Γραμπούσας.
Καθώς κατεβαίνουμε τον κακοτράχαλο δρόμο το τοπίο αλλάζει πάλι και γίνεται σκληρό σαν το θάνατο. Παντού κυριαρχεί το κίτρινο χρώμα και τα ξερά χόρτα.
Το τοπίο που αντίκρισα με έβαλε σε σκέψεις…. Σκέφτηκα ότι αυτό που βλέπω είναι μια μικρή αιτία της κλιματικής αλλαγής που έρχεται καταπάνω μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Η μεγάλη ζήτηση κρέατος και τυροκομικών προϊόντων έφεραν τις επιδοτήσεις στην κτηνοτροφία. Η έλλειψη κτηματολογίου δημιούργησε την ανεξέλεγκτη και ασύστολη κτηνοτροφία που οδήγησε στην υπερβόσκηση των βουνών όλης της Κρήτης με κατσίκια και πρόβατα. Τα συναντάς παντού, τρώνε ακόμα και τις πέτρες. Και παντού βλέπεις σύρματα και κάθε ημέρα αυξάνονται οι αγροζημίες, οι καταπατήσεις, οι κλεψιές, οι φιλονικίες, οι εμπρησμοί,οι αποψιλώσεις των δασών, οι δολιοφθορές, κι ενίοτε οι σκοτωμοί. Είναι όλα αυτά επακόλουθα μιας ανεξέλεγκτης κτηνοτροφίας που δίχως παιδεία επαγγελματική και ανθρωπιστική ,χωρίς εξειδίκευση, ηθική, και σεβασμό στο περιβάλλον. Επικράτησε στον τόπο μας και έγινε μάστιγα στην υγιή επιχειρηματική κτηνοτροφία.
Εάν αναλογιστεί κανείς ότι η Ολλανδία μια χώρα με έκταση μόλις τρεις φορές της Κρήτης εφοδιάζει με κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα όλη την Ευρώπη και το συγκρίνει με αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα γίνεται επιτακτική ανάγκη ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στον τομέα αυτό και μάλιστα από χθες .
Σε λίγο άρχισε να αχνοφαίνεται το εκκλησάκι του Αγίου Παύλου κάτασπρο, ασβεστωμένο με ένα κλαδί βαγιού στην πόρτα απομεινάρι από το πρόσφατο πανηγύρι, έμοιαζε σαν ένα θαλασσοπούλι του ξαποσταίνει στον έρημο αυτό τόπο. Η εκκλησούλα και ο χώρος γύρωαπό αυτή είναι περιφραγμένος με ένα μαντρότοιχο για να μην μπαίνουν τα γιδοπρόβατα στην αυλή. Περίεργο που έχουν φυτευτεί μερικά δέντρα και φραγκοσυκιές. Η εκκλησούλα είναι χαμηλή, μικρή και ταπεινή έχει το σχήμα της μονόχωρης καμαροσκεπούς βασιλικής.
Στην Ανατολική πλευρά της και στο γύρω χώρο σώζονται τα υπολείμματα από τα κελιά και τις εγκαταστάσεις του παλιού μοναστηριού. Οπως έμαθα άγνωστοι ανατίναξαν με δυναμίτες στον αέρα ένα κελί, και έτσι γκρέμισαν την παράδοση και την ιστορία. Αυτό το γεγονός έπρεπε να γκρεμίσει και την ανοχή μας για τα τεκταινόμενα στην περιοχή του ακρωτηρίου της Σπάθας και όχι μόνο…..
Στον περιβάλλοντα χώρο της εκκλησίας έχει διασωθεί μια θολωτή αποθήκη με δύο στέρνες, το Ηγουμενείο της Μονής, καθώς και ένα παλιό ελαιοτριβείο. Γύρω από το ναό και σε μικρή ακτίνα υπάρχουν δύο κτίσματα τα οποία λειτουργούσαν ως εργαστήρια παρασκευής κεραμικών αντικειμένων. Το μοναστήρι αυτό μαζί με τον Γκιώνα αποτελούσε ένα ενιαίο μοναστηριακό σύνολο που η μονή του Αγίου Παύλου ήταν το επίνειο, το κομβικό σημείο επικοινωνίας με τους θαλάσσιους δρόμους. Από τα χαράγματα των σταυροφόρων και πάνω στις αγιογραφίες του Αγίου Παύλου αποκαλύπτεται η σημαντικότητα του μοναστηριακού αυτού του κέντρου. Εσωτερικά η εκκλησία του Αγίου Παύλου είναι γεμάτη από αγιογραφίες ζωγραφισμένες από τον αγιογράφο Προβατά.
Η φθορά του χρόνου στις εικόνες είναι εμφανής και είναι ανάγκη να γίνει πρώτα μια εξωτερική στεγανοποίηση της εκκλησίας από τα νερά, και μετά στο εσωτερικό του ναού να γίνει η συντήρηση και η αποκάλυψη των αγιογραφιών. Οι αγιογραφίες αυτές χρονολογούνται στα τέλη του 14ου αιώνα και αποδίδονται σε λαϊκό ζωγράφο ενώ στο δυτικό κλίτος χρονολογούνται τον 16ο αιώνα και αποδίδονται σε έντεχνο ζωγράφο .
Αυτό που κάνει μοναδικό το μοναστήρι του Αγίου Παύλου είναι τα διάφορα γραφήματα που άφησαν πάνω στις εικόνες διάφοροι επισκέπτες του μοναστηριού ανά τους αιώνες όπως Σταυροφόροι, πειρατές, ψαράδες, σφουγγαράδες, ναυαγοί, κληρικοί, ευγενείς Ενετοί και Κρητικοί καθώς και απλοί προσκυνητές. Εγγράμματοι αλλά και αγράμματοι με κολλυβογράμματα τους άφησαν πάνω στις εικόνες τα ίχνη τους γράφοντας το όνομά τους και την ημερομηνία της επίσκεψης τους. Ξεχώρισα τρία χαράγματα: Το ένα γράφει «Το 1607 την τελευταία μέρα του Οκτώβρη, είμαστε εδώ ο ενδοξότατος κύριος κι ο Νικόλαος Πριούλι ύπατος και εγώ ο Ιωάννης Κλώντζας διδάκτορας των νομικών και ο πιστός Φραγκίσκος με πολλούς Αγίους σαράντα τον αριθμόν», ένα άλλο γράφει « 1514 έγραψα εγώ»,ένα άλλο γράφει « α φ κ Γ= (1523) + μινύ πρωτουλύου Γ εγώ ΓεορΓιος ο δούλειος από τα κορεπασια / ιρθα με το….ηρνια κ.Ηκαρέδολα με βάρκα / Γηλο σφουκαρηα ΕΓραψα και……».
Ενώ εμείς είμαστε απασχολημένοι στην φωτογράφιση των εικόνων και την προσπάθεια αποκρυπτογράφησης των χαραγμάτων. Μερικοί από την οικογένεια του ανιψιού μου δικηγόρου Νίκου Λαγομιτζή, πρόλαβαν να βουτήξουν στην κοντινή παραλία με τα κρυστάλλινα και πεντακάθαρα νερά. Αυτή βρίσκεται σε απόσταση πεντακοσίων μέτρων από την μονή, και η επικοινωνία γίνεται, με ένα κακοτράχαλο μονοπάτι πάνω στα βράχια. Αφού ήπιαμε μια δροσερή μπύρα και φάγαμε ένα κολατσιό κάτω από το δροσερό ίσκιο των δέντρων της αυλής του Αγίου Παύλου, πήραμε το δρόμο της επιστροφής.
Επόμενος σταθμός το μοναστήρι και ο ναός του Ιωάννη του Προδρόμου στον Γκιώνα. Ο ναός αυτός χτίστηκε τον 16ο αιώνα. Κι εδώ η εκκλησία περιφράσσεται από έναν μαντρότοιχο για την προστασία της από τα γιδοπρόβατα. Στην αυλή της έχει ένα τεράστιο Πλατάνο που απλώνει την δροσερή σκιά του στην αυλή που είναι μπροστά στην είσοδο της εκκλησίας. Η εκκλησία αυτή είναι αναστηλωμένη και ανακαινισμένη. Στον περιβάλλοντα χώρο έχει γίνει δενδροφύτευση και πολλά έργα υποδομής για υποδοχή των προσκυνητών. Ο Γκιώνας είναι ένα από τα παλαιότερα και γνωστότερα προσκυνήματα στην περιοχής της Κισσάμου. Αρκετά κελιά έχουν αναστηλωθεί. Ο αρχαιολόγος της παρέας μας, που επιμελείται στις ανασκαφές και στην αναστήλωση του μοναστηριού μας πληροφόρησε ότι κατά την διάρκεια της ανασκαφής βρέθηκαν σε μια μπαζωμένη στέρνα κεραμικά και νομίσματα Ενετικής περιόδου. Τα αντικείμενα αυτά σήμερα εκτίθενται στο Βυζαντινό μουσείο των Χανίων. Στο πάτωμα του ναού βρέθηκαν επτά τάφοι πιθανόν ιερέων και μοναχών. Εγκαταλείψαμε την Μονή του Αγίου Ιωάννη κάνοντας μια προσευχή γρήγορα να βελτιωθεί η κατάσταση στο μοναστήρι του Αγίου Παύλου, και στα υπόλοιπα μνημεία του ακρωτηρίου της Σπάθας. Και μετά ένα όνειρο, να γίνει κάποτε μια αναδάσωση σε όλο το ακρωτήρι της Σπάθας και να ανακηρυχτεί εθνικός δρυμός κατά το πρότυπο της Σαμαριάς. Αλλά επιτακτική ανάγκη για σήμερα, είναι ο περιορισμός της ανεξέλεγκτης κτηνοτροφίας και ο διορισμός δασοφυλάκων στο χώρο του ακρωτηρίου. Και ας αναλογιστούμε ότι το ενδιαφέρον μας για το περιβάλλον δεν τελειώνει με κούφια λόγια και αφορισμούς αλλά με ενέργειες και δράσεις σε ότι καταστροφικό συμβαίνει δίπλα μας και εμείς αδιαφορούμε κάνοντας ότι δεν τα βλέπουμε….
