«Tρέχα, σύντροφε, ο παλιός κόσμος είναι στο κατόπι σου»
(Cours camarade, le vieux monde est derrière toi) [Επιτοίχιο σύνθημα του “Μάη του ‘68”- Παρίσι]
ΤΟ καλοκαίρι του 1971 ξαναβρέθηκα στο Παρίσι (Sorbonne) για μετεκπαίδευση στη διδακτική των Ξ.Γ. Το Παρίσι της πρώτης μου επαφής (1965), με την «Πόλη των Φώτων» του 1971, δεν είχε καμιά σχέση. Πολλά είχαν αλλάξει. Και δεν ήταν μόνο το «peau neuve» (=φρεσκάρισμα) των μαυρισμένων από τη ρύπανση και τα καυσαέρια μνημείων∙ είχε μεταβληθεί ο κοινωνικός ιστός, η εκπ/ση και η πολιτική, μετά την «ανυπακοή» της νεολαίας του 1968.
«Ο ΜΑΗΣ του ’68», όπως έμεινε στην Ιστορία, ήταν άγνωστος στη λογοκριμένη και χουντοκρατούμενη Ελλάδα (1967-1974) στην οποία κάθε τι που υπαινισσόταν ανατροπή της «τάξης» είχε ως τίμημα τη φυλάκιση με βασανισμούς ή εξορία. Ζούσα τον απόηχο μιας συγκεχυμένης «παρισινής άνοιξης». Στην πόλη άκουγες ποικίλες μουσικές. Ο αμερικανισμός, ο χιπισμός κι ο σεξισμός είχαν εισχωρήσει στον τρόπο ζωής των Γάλλων, τα καφέ του St Germain και του Boul-Mich, τα bistrots, τα «music shops» και η Montmartre ήταν γεμάτα από ετερόκλητους επισκέπτες. Βινύλιο και συναυλίες ήταν στις δόξες τους: Ζορζ Μουστακί, Μπρασσένς, Μπρελ, Νταλιντά, Ανταμό, Τζόαν Μπαέζ, Μπομπ Ντίλαν, Εντίθ Πιαφ, Τομ Τζόουνς, Ζουλιέτ Γκρεκό, Μπιτλς κ.ά, ακούγονταν παντού. Στους κινηματογράφους παίζονταν ταινίες («Οι ήσυχες μέρες στο Κλισύ», αυτοβιογραφική του Χένρι Μίλλερ, το πολιτικό «Ζ» του Κ. Γαβρά, η ιστορία των «Σάκκο και Βαντσέτι» -ταινίες που ποτέ δεν θα προβάλλονταν σε δικτατορικά καθεστώτα (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία). Στα πρόσωπα πολλών νέων εκπ/κών και φοιτητών διέκρινες μια κάποια ικανοποίηση, ίσως και υπερηφανεια για κείνο τον σαρωτικό, τον «μυθικό» Μάη. Υπήρχαν και οι αδιάφοροι, οι της «βαριεστημένης» νέας γενιάς (la bof generation).
Ο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΣ των ηγετών του παρισινού Μάη, γνωστός κι απ’τους υπέρ της χώρας μας αντιμνημονιακούς αγώνες στο Ευρωκοινοβούλιο, ο Γερμανός Οικολόγος/Πράσινος Daniel Cohn-Bendit (επονομαζόμενος και «Ντανί ο Κόκκινος»), σε προηγούμενη «επέτειο» της εξέγερσης (2008), είχε δηλώσει επιγραμματικά αυτά για την τύχη της: «Χάσαμε πολιτικά, αλλά αλλάξαμε την κοινωνία». Πράγματι, ο Μάης του ‘68 αποτέλεσε μια ρήξη με τα πάντα. Οι νέοι δεν διεκδίκησαν την πολιτική εξουσία (πώς θα μπορούσαν άλλωστε με μια Σοβιετική Ένωση υπέρ του Ντε Γκολ;) ∙ούτε ήταν αυτή ο στόχος τους. Ώθησαν όμως έκτοτε τους ανθρώπους να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους.
ΣΥΜΦΩΝΑ με τον Βούλγαρο Τσβέταν Τοντόροφ (1), αυτόπτη μάρτυρα της εξέγερσης, «στα γεγονότα του Μάη του 1968 υπήρχαν δύο διακριτά ρεύματα: ένα κοινωνικό κι ένα πολιτικό. Ήδη είχε επιτευχθεί ένας μετασχηματισμός των κοινωνικών σχέσεων, ενώ και οι αυστηρές ιεραρχίες παντού είχαν χάσει το νόημά τους: ιεραρχίες ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους, ανώτερες και κατώτερες τάξεις. Άνθισαν τα φεμινιστικά κινήματα και υπήρξαν νέες ευκαιρίες για τις γυναίκες. Αλήθεια, υπάρχει κανείς σήμερα που θα ήθελε ένα πισωγύρισμα εκείνων των κατακτήσεων;»
Σχετικά με τον πολιτικό λόγο των φοιτητών, των εργατών, των διανοούμενων (Σαρτρ κ.λπ.), ο Τοντόροφ επισημαίνει: «…Στις αναρίθμητες γενικές συνελεύσεις και στις επιτροπές δράσης των εξεγερμένων δεν μπορούσες να ακούσεις τίποτα έξω από το πεδίο της κομμουνιστικής ιδεολογίας! Ενώ στο κοινωνικό πεδίο έπνεε ένας ισχυρός αέρας αλλαγής, οι πολιτικές ομιλίες απέπνεαν δογματισμό και κήρυτταν (συχνά ακουσίως) την επιβολή της δικτατορίας! Για ανθρώπους σαν και μένα, που έρχονταν από τη γη του «υπαρκτού σοσιαλισμού», όλα αυτά ήταν μια χίμαιρα»!
ΑΥΤΟΣ, ο ελπιδοφόρος Μάης με την πιθανόν σημαντικότερη νεανική μεταπολεμική εξέγερση στον κόσμο, κατεστάλη βίαια από το καθεστώς του Ντε Γκολ: στις αρχές του Ιούνη του ‘68 όλα ξαναπήραν τον παλιό ρυθμό, την «κανονικότητά» τους.
ΗΜΑΣΤΑΝ «τυχεροί» οι νέοι της δεκαετίας ‘60. Ζήσαμε απόηχους πολέμων, κρίσεις (Κούβα), κομμουνιστικές εισβολές (Πράγα), αποαποικιοποιήσεις, δολοφονίες ηγετών (Κένεντι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), κατάκτηση του διαστήματος, χούντες, καταναλωτική ευμάρεια, νέα μουσικά ακούσματα, φιλοσοφικά κινήματα (υπαρξισμός, παράλογο), μπλουτζίν, μίνι, μακριά μαλλιά, φαβορίτες, Woodstock, αισθησιακή και πολιτική λογοτεχνία, «νέο» κινηματογράφο. Μια πολλαπλότητα δηλαδή, εκφάνσεων ενός πρωτοφανούς ρεύματος αμφισβήτησης των πάντων (από την αντίδραση στον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι την αντίσταση στη χούντα).
… ΠΕΝΗΝΤΑ χρόνια μετά, η Ευρώπη είναι μια αδύναμη οντότητα και η χώρα μας ένα οικονομικό ερείπιο. Ο κόσμος επιστρέφει σε μια ανείπωτη βαρβαρότητα. Η Ε.Ε. αποτελεί «κλειστό» σύστημα μερικών πλούσιων κρατών που δε νοιάζεται ούτε για τα μέλη της, ούτε για τις στρατιές προσφύγων και μεταναστών που συνωστίζονται στο κατώφλι της.
ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ άραγε να ξαναϋπάρξει παρόμοιος «Μάης»; Ναι, αλλά η εξέγερση θα ξεκινούσε εξαιτίας της φτώχειας των ανθρώπων, απαντά η ελληνική κοινή γνώμη σε ποσοστό 68,7% (παλαιότερη έρευνα της Κάπα Research/«Το Βήμα»). Θα μπορούσε επίσης να πυροδοτήσει μια μεγάλη κοινωνική εξέγερση (34,9% των ερωτηθέντων)η καταστροφή του περιβάλλοντος. Η καταπάτηση των δημοκρατικών θεσμών και ελευθεριών που άλλοτε υπήρξε κύρια αιτία εντάσεων στη χώρα (1-1-4, Πολυτεχνείο ’73) κατατάσσεται στην τρίτη θέση (29%), η δε πολύπαθη Παιδεία είναι ουραγός (12,5%).
ΤΗ σημασία του Μάη του ‘68, περικλείει σε μια του φράση ο σπουδαίος Αλαίν Τουραίν (2). Λέει: «Ο Μάης μας διαφεύγει ακόμα»! Κι αυτό επειδή, νομίζουμε, δεν αποτυπώθηκαν ακόμη τα υπέρ και τα κατά του. Και ίσωςδεν αποτυπωθούν ποτέ, αφού εκείνη η νεανική εξέγερση υπήρξε ένα φευγαλέο, ενθουσιώδες και αυθόρμητο κίνημα που ξεκίνησε από μερικούς dreamers!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Tzvetan Todorov (1939 – 2017): Βούλγαρος διανοούμενος που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι. Συνέγραψε πολλά βιβλία και δοκίμια που άσκησαν επίδραση στην ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, τη σημειωτική, τη θεωρία της λογοτεχνίας, την ιστορία των ιδεών και τη θεωρία του πολιτισμού.
-(2) Alain Touraine (1925-), διάσημος Γάλλος Κοινωνιολόγος, δ/ντής ερευνών στην EHESS (=Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, 2008)
* «Καθώς γράφω», λέει ιστορικός Eric Hobsbawm (1917-2012), «ξαναβλέπω μπροστά μου τον ορμητικό χείμαρρο των φοιτητών στους δρόμους του Παρισιού, αρχές του Μάη (1968)· και ανάμεσά τους, με κοστούμι και γραβάτα, τον αξιοσέβαστο ιστορικό της Γαλλικής Επανάστασης, τον φίλο μου Αλμπέρ Σομπούλ, που αποδοκίμαζε εκ βάθους ψυχής την αντικουλτούρα και την ετερόδοξη Αριστερά, αλλά αισθανόταν πως είχε ηθικό χρέος να συμπαραστέκεται quand le peuple descend dans la rue (=όταν ο λαός κατεβαίνει στους δρόμους). Βλέπω τον εαυτό μου να περπατάει σε κοιλάδα της Ουαλίας κάποιο αυγουστιάτικο πρωινό, απελπισμένος, έχοντας ακούσει από το ραδιόφωνο τα νέα για την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία και μη θέλοντας να το πιστέψω. Πες «1968», κι όλοι εμείς που θυμόμαστε, βυθιζόμαστε στο παρελθόν, σε εκείνη την εξαιρετική χρονιά».
