Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις συνειδητοποιούν ότι η κατάτμηση των αλυσίδων αξίας δεν αντιπροσωπεύει το άλφα και το ωμέγα μιας καλής οργάνωσης. Το εργατικό κόστος τείνει να αυξάνεται, ο ποιοτικός έλεγχος είναι πιο δύσκολος και, μεταξύ των κλιματικών κινδύνων, της πανδημίας, κλπ., οι αλυσίδες εφοδιασμού φαίνονται εύθραυστες. Διαπιστώσεις που έγιναν για αρκετά χρόνια, οι οποίες οδήγησαν σε λιγότερο έντονη παγκοσμιοποίηση, αλλά όχι σε μια αντιστροφή τάσεων. Άλλες εξελίξεις, ακόμη πιο ισχυρές, βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ψηφιοποίηση, για παράδειγμα. Πιστεύουμε ότι είναι παντού, αλλά στην πραγματικότητα σταμάτησε στις πύλες των εργοστασίων. Η άφιξη του 5G αλλάζει θεαματικά τα δεδομένα, επειδή θα επιτρέπει το συγχρονισμό του κύκλου παραγωγής – πώλησης – παράδοσης.
Από την πλευρά του, ο τρισδιάστατος εκτυπωτής κάνει τα αντικείμενα πιο ανθεκτικά, γεγονός που μειώνει το εμπόριο που συνδέεται με την ανανέωση. Μια άλλη εξέλιξη: το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα τροφοδοτείται όλο και περισσότερο από ανανεώσιμες, περισσότερο τοπικές ενέργειες, ακόμη και αν τα ζητήματα της διανομής ενέργειας παραμένουν προς επίλυση.
Η κυκλική οικονομία αποκτά επίσης μεγαλύτερη σημασία, αλλά η τεχνολογική πρόοδος απαιτεί να σκεφτούμε την ανακύκλωση από το σχεδιασμό των προϊόντων (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Σ. Παπαευθυμίου, Κ. Τσαγκαράκης, Κυκλική Οικονομία: προκλήσεις, πλεονεκτήματα και εφαρμογή, Πολυτεχνείο Κρήτης, 05/06/2020).
Η βιομηχανική οικολογία ακολουθεί την ίδια κατεύθυνση.
Το άρθρο αυτό αναφέρεται στο βιβλίο του Cyrille P. Coutansais, La (re)localization du monde, CNRS editions, 6 Μαίου 2021, σελ. 280.
Made in local
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι είναι μια νέα εποχή που αρχίζει μπροστά μας, αυτή της τοπικής παραγωγής.
Δεν μιλάει για αποπαγκοσμιοποίηση, αλλά αυτό ακριβώς εννοεί σε ένα βιβλίο ενημερωτικό, το οποίο εξετάζει προσεκτικά τα επιχειρήματα, στηρίζοντάς τα σε συγκεκριμένες περιπτώσεις επιχειρήσεων.
Επειδή ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος μας εξαφανίζεται υπέρ ενός τοπικού κόσμου, που δημιουργείται από τρεις επαναστάσεις.
Η πρώτη είναι βιομηχανική: η ρομποτική και η ψηφιακή τεχνολογία έχουν εισέλθει στα εργοστάσιά μας, καθιστώντας τα ικανά να παράγουν κατά παραγγελία και με κόστος παρόμοιο με εκείνο των αναδυόμενων αγορών. Η δεύτερη είναι ενεργειακή: η εκθετική έκρηξη στις ανανεώσιμες πηγές πολλαπλασιάζει τις τοπικές πηγές ενέργειας. Η τρίτη αφορά τους πόρους: όλο και περισσότερο επαναχρησιμοποιούνται, προσφέροντας τοπικές πρώτες ύλες.
Αυτός ο πιο βιώσιμος κόσμος, στηριζόμενος σε μεγάλες περιφερειακές περιοχές παραγωγής, επαναπροσδιορίζει τις οικονομικές και γεωπολιτικές σχέσεις ισχύος, αποκαλύπτοντας νέους παίκτες του παιχνιδιού. Με βάση οικονομικά δεδομένα και πολλές συνεντεύξεις ο συγγραφέας αναφέρει αυτή τη συναρπαστική αλλαγή στα συστήματα παραγωγής μας, στον τρόπο ζωής και της κατανάλωσής μας.
Οι οικονομικές βάσεις της μετεγκατάστασης
Από τα τελευταία είκοσι χρόνια του 20ου αιώνα, έχουν παρατηρηθεί μετεγκαταστάσεις ιδίως στις ΗΠΑ για τον κλάδο της ηλεκτρονικής, στη Γερμανία για τη βιομηχανική παραγωγή και γενικότερα στη Δύση για μέρος των δραστηριοτήτων που συνδέονται με την εκθετική ανάπτυξη τεχνολογιών. Εάν το φαινόμενο αναπτύσσεται σταθερά από τη δεκαετία του 2000, παραμένει ακόμη περιθωριακό σε ένα παγκόσμιο εμπορικό σύστημα όπου η αναζήτηση για το χαμηλότερο εργατικό κόστος παραμένει ο κανόνας, παρά τις δημόσιες πολιτικές βοήθειας για μετεγκαταστάσεις, οι όροι των οποίων δεν αρκούν για να πείσουν τους οικονομικούς φορείς λήψεις αποφάσεων σε μαζική κλίμακα.
Η εξίσωση είναι απλή: εάν τα πλεονεκτήματα κόστους της μεταφοράς δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης σε διαφορετικά σημεία του κόσμου (offshoring) εξαφανιστούν ή μετατραπούν σε μειονεκτήματα, η διαδικασία θα αντιστραφεί και θα οδηγήσει σε μετεγκαταστάσεις. Σε κάποιο βαθμό αυτό εξηγεί εν μέρει την αρχή της τάσης μετεγκατάστασης που παρατηρείται.
1. Αυξανόμενο κόστος μεταφοράς, το οποίο ψαλιδίζει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του κόστους κατασκευής.
2. Σταδιακή αύξηση του κόστους εργασίας στις αναδυόμενες χώρες σε σχέση με το επίπεδο ανάπτυξής τους.
3. Μερικές φορές αβέβαιη ποιότητα των προϊόντων, η αναλογία κόστους/ποιότητας των οποίων αποδεικνύεται χαμηλότερη από την αναμενόμενη διαφορά.
4. Χαμηλά περιθώρια από τις πολιτικές ποσοστώσεων και τις φορολογικές πολιτικές εισαγωγής στις περιοχές κατανάλωσης…
Ωστόσο, αλλά εξίσου αποφασιστικά οικονομικά κριτήρια προστίθενται σε αυστηρά χρηματοοικονομικά θέματα για την ενθάρρυνση των μετεγκαταστάσεων. Για παράδειγμα, μερικές φορές απαγορευτική διάρκεια των χρόνων παράδοσης, δυσκολίες εφοδιασμού μεταξύ εργολάβων και εκτελεστών, επιπτώσεις κακού ελέγχου ποιότητας στην εικόνα της μάρκας…
Παράγοντες περιβάλλοντος και ασφάλειας
Τα οικολογικά κριτήρια, υπό την ευρεία έννοια, συμπεριλαμβανομένου του εκ νέου ανθρωπισμού της οικονομίας, αποτελούν επίσης βασικό φορέα για τις τρέχουσες και μελλοντικές μετεγκαταστάσεις. Ενώ μερικές μάρκες και επιχειρήσεις τα καθιστούν σημαντικό συστατικό των στρατηγικών ΕΚΕ όσον αφορά την αειφόρο ανάπτυξη, άλλες επιταχύνουν την κλιματική μετάβαση μόνο για σκοπούς μάρκετινγκ.
1. Βελτίωση του αποτυπώματος άνθρακα με την εξάλειψη των μεταφορών μεγάλων αποστάσεων.
2. Συμμόρφωση με αυστηρά περιβαλλοντικά πρότυπα παραγωγής, καταπολέμηση των κακών συνθηκών εργασίας (υπερεκμετάλλευση, παιδική εργασία, κλπ.).
3. Βασική τάση των καταναλωτών να ευνοούν τα γρήγορα σιρκουί και την ανάδειξη της τοπικής τεχνογνωσίας…
4. Επιπλέον, διάφορες πτυχές που σχετίζονται με την ασφάλεια της οικονομικής δραστηριότητας εμπλέκονται όλο και περισσότερο στις αποφάσεις μετεγκατάστασης και την εφαρμογή τους, τόσο σε επίπεδο επιχειρήσεων όσο και σε δημόσιες αρχές.
5. Καταπολέμηση των μη συμβατικών ή καταχρηστικών μεταφορών τεχνολογίας και άλλων λογοκλοπών ή παραποίησης.
6. Μείωση της υπερβολικής εξάρτησης από τους ξένους προμηθευτές, ιδιαίτερα της Ασίας και γενικά των Κινέζων (η κρίση του Covid 19, με προσωρινό αποκλεισμό της κινέζικης βιομηχανίας, αποκάλυψε σαφώς αυτή την περίσσεια εξάρτηση από την οποία υποφέρουν όλες οι δυτικές οικονομίες).
Συμπερασματικά, στο τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας αναρωτιέται ποιος θα είναι ο κύριος αυτής της οικονομίας, η οποία σταδιακά γίνεται όλο και πιο πολύ τοπική και λιγότερο διεθνική. Θα είναι οι εταιρείες που ελέγχουν τους πόρους (φυσικούς, ψηφιακούς,…) και την πρόσβαση στους πόρους. Αυτές που θα ελέγχουν τις ροές: μεταφορές, κανάλια διανομής, τηλεπικοινωνίες. Και αυτές που παραμένουν συνδεδεμένες με τους αγώνες εξουσίας των Κρατών (εξοπλισμοί, κυβερνοχώρος, κόσμος προτύπων…).
