Αιώνες τώρα αυτός ο τόπος γεμίζει σελίδες της ιστορίας, ακολουθώντας μία πορεία ταραχώδη στον χώρο και τον χρόνο. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης έγινε στόχος λογής – λογής επίδοξων κατακτητών, οι οποίοι εκτοπίζοντας τους προηγούμενους, άφηναν τα αποτυπώματα του δικού τους πολιτισμού σαν να ήταν οι παντοτινοί κάτοικοί του.
Βγαίνοντας από τις Καλύβες, με κατεύθυνση το χωριό Αρμένοι και στην τοποθεσία γνωστή με την ονομασία “Αγκαβανές”, στέκει εδώ και 514 χρόνια η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού. Χτίστηκε το 1501 από τους Βενετούς κατά τη μακρόχρονη παραμονή τους στην Κρήτη. Μαζί με μια παλιά οικία, έναν νερόμυλο και μια αποθήκη στα δυτικά του ναού, αποτέλεσε ένα μεγάλο συγκρότημα πιθανώς μοναστηριού που υπήρχε στην περιοχή. Ολα τα παραπάνω αποτελούσαν μέρος ενός μικρού βενετσιάνικου χωριού ανατολικά των Καλυβών, του Surpo. Το χωριό αργότερα ενσωματώθηκε με τις Καλύβες και η ονομασία έφτασε μέχρι τις μέρες μας παραφρασμένη ως Ζούρπο ή Ζούρμπο… χαρακτηρίζοντας τη σημερινή περιοχή με τις πηγές.
Από το βενετσιάνικο χωριό κατάφεραν να παλέψουν με τον χρόνο και να τον νικήσουν, μόνο 3 κτίσματα… Η εκκλησία, ο νερόμυλος και η θολωτή αποθήκη της βενετσιάνικης οικίας.
Μα τι κι αν ο χρόνος νικήθηκε, οι άνθρωποι αποτελούν τον μεγαλύτερο εχθρό της ίδιας τους της ιστορίας και του πολιτισμού.
Η εκκλησία αναστηλώθηκε και συντηρήθηκε με το μεράκι της Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Χανίων και του τοπικού εφημερίου και αποτελεί πλέον στολίδι της περιοχής. Δεν ίσχυσε όμως το ίδιο και με τα άλλα 2 κτήρια. Ο νερόμυλος (γνωστός και ως μύλος του Φράγκου) χάθηκε πριν λίγα χρόνια “εν μία νυκτί” για να αποτελέσουν τα δομικά του στοιχεία υλικό για νέα κτίσματα. Και πριν μία εβδομάδα, η αποθήκη με τα μοναδικά βενετσιάνικα στοιχεία, κατέρρευσε υποβοηθούμενη από τις συνεχείς βροχοπτώσεις του χειμώνα.
Δυστυχώς, δεν αρκούν οι καλές προθέσεις των τοπικών Εφορειών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, αλλά ούτε και η θέληση μεμονωμένων προσώπων για τη διάσωση και την ανάδειξη των μνημείων. Δεν αρκεί μόνο η συστηματική μελέτη των γραπτών πηγών ως απόδειξη της συνεχούς ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας σε έναν τόπο. Επιβάλλεται η διατήρηση και αναστήλωση των μνημείων ως πολύτιμα πολιτιστικά αγαθά, απόδειξη της ταυτότητάς μας, αλλά και παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
