Εάν κάτι δεν µπορεί να µετρηθεί, δεν µπορεί να βελτιωθεί. Αυτή η πρόταση που αποδίδεται στο Βρετανό φυσικό Λόρδο Kelvin περιγράφει ακριβώς ένα µείζον ζήτηµα για την οικολογική µετάβαση: την επείγουσα ανάγκη εξοπλισµού µε αξιόπιστους και κοινής χρήσης δείκτες και εργαλεία µέτρησης επιπτώσεων.
Η εποχή που µόνο οι χρηµατοοικονοµικοί δείκτες είχαν σηµασία έχει τελειώσει. Οι έρευνες γύρω από την έννοια της τριπλής βάσης ως προς την εταιρική βιωσιµότητα (η οποία ενσωµατώνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις) µπορεί να το τεκµηριώσει αυτό (βλ. Κ. Ραγάζου, Α. Γαρεφαλάκης, Κ. Ζοπουνίδης, η έννοια της Τριπλής Βάσης: το νέο πλαίσιο για την εταιρική βιωσιµότητα, Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 17.10.2023). Η πρόκληση σήµερα είναι να προχωρήσουµε πέρα από το στάδιο της ιδέας και του πρωτοτύπου, προκειµένου να δηµιουργηθούν κοινοί και αποτελεσµατικοί δείκτες.
∆είκτες
Η κλιµατική αλλαγή είναι σίγουρα ένα περίπλοκο φαινόµενο, αλλά µπορεί να εξηγηθεί µε µερικούς δείκτες: αέρια θερµοκηπίου, µέση θερµοκρασία του πλανήτη, «µέσο» επίπεδο των ωκεανών. Τα κράτη, έχουν βρει έναν µόνο ρυθµιστικό παράγοντα: τον τόνο του άνθρακα που εκπέµπεται, µε τη µορφή CO2. Είναι πιο δύσκολο να οριστούν οι δείκτες όσον αφορά τη βιοποικιλότητα. Είναι αυτοί οι κληρονοµικοί δείκτες, όπως ο αριθµός των ειδών, η συνολική γενετική µεταβλητότητα, η ποικιλοµορφία του οικοσυστήµατος… όπου καθένας από αυτούς τους δείκτες είναι δύσκολο να προσδιοριστεί; ’Η είναι περισσότερο θέµα εστίασης σε λειτουργικούς δείκτες, όπως τα χαρακτηριστικά των τροφικών ιστών ή η αποτελεσµατικότητα ή η ανθεκτικότητα των υπηρεσιών του οικοσυστήµατος; Τί σηµαίνει «µέση» θερµοκρασία ή «µέση» στάθµη των ωκεανών;
Μέσα από χρήσεις πρακτικές, µεθόδους διαχείρισης της βιοποικιλότητας… , οι ανθρώπινες δραστηριότητες ασκούν πιέσεις. Υπό την επίδραση αυτών των άµεσων και έµµεσων πιέσεων, η βιοποικιλότητα διαβρώνεται µε ανηχυχητικό ρυθµό. Η παγκόσµια αξιολόγηση της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών του οικοσυστήµατος που δηµοσιεύθηκαν το 2019 από την Intergovernmental Science Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, προσδιορίζει πέντε κύριες άµεσες πιέσεις που ευθύνονται για τη διάβρωση της βιοποικιλότητας:
• Αλλαγή στο έδαφος και τη χρήση γης,
• Εκµετάλλευση των ειδών και των οιοτόπων,
• Κλιµατική αλλαγή,
• Ρύπανση,
• Χωροκατακτητικά ξενικά είδη.
Συµβολή της Επιχειρησιακής Έρευνας στην προστασία της βιοποικιλότητας
Η βιοποικιλότητα αξιολογείται λαµβάνοντας υπόψιν ην ποικιλότητα των ειδών, αυτή των γονιδίων σε κάθε είδος, καθώς και την οργάνωση και κατανοµή των οικοσυστηµάτων. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί βασικό συστατικό της αειφόρου ανάπτυξης. Η Επιχειρησιακή Έρευνα (ΕΕ) ως εργαλείο λήψης αποφάσεων µπορεί να βοηθήσει τους υπεύθυνους σε αυτόν τον τοµέα.
Παράδειγµα 1: Βελτιστοποίηση της δασικής δοµής
Ο κατακερµατισµός των δασών µπορεί να προκύψει από µια φυσική διαδικασία, από την εκµετάλλευσή του, από την αστικοποίηση ή ακόµα από την αγροτική ανάπτυξη. Πολυάριθµες µελέτες έχουν δείξει ότι ο κατακερµατισµός των δασών οδηγεί σε συνολική απώλεια βιοποικιλότητας.
∆εδοµένου ενός συνόλου σηµείων κατανεµηµένων σε ένα χώρο, ο κατακερµατισµός µπορεί να µετρηθεί µε πολλούς δείκτες: µέσος δείκτης εγγύτητας, µέση απόσταση από τον πλησιέστερο γείτονα, µέσος δείκτης σχήµατος. Σε ένα κατακερµατισµένο δασικό τοπίο, είναι ενδιαφέρον να γνωρίζουµε πώς να επιλέγουµε, υπό ορισµένους περιορισµούς, ένα σύνολο σηµείων που βελτιστοποιούν τις τιµές αυτών των δεικτών.
Ενδεδειγµένες τεχνικές σε αυτά τα προβλήµατα βελτιστοποίησης είναι: µαθηµατικός προγραµµατισµός σε ακέραιους αριθµούς και ειδικότερα ο κλασµατικός προγραµµατισµός.
Παράδειγµα 2: Επιλογή φυσικών καταφυγίων
Το πρόβληµα συνίσταται στην επιλογή, υπό περιορισµό πόρων ορισµένων τοποθεσιών από ένα πιθανό µεγαλύτερο σύνολο από αυτές, ώστε να διατηρηθούν όσο το δυνατόν καλύτερα ορισµένα είδη. Σε πολλά µοντέλα στη βιβλιογραφία, τα είδη που υπάρχουν και είναι ικανά να επιβιώσουν σε κάθε τοποθεσία υποτίθεται ότι είναι γνωστά. Σε ένα περιβάλλον πιθανοτήτων, ο στόχος είναι να µεγιστοποιηθεί η µαθηµατική ελπίδα του αριθµού των ειδών που υπάρχουν στο δίτκυο των επιλεγµένων τοποθεσιών. Το πρόβληµα διατυπώνεται εύκολα µε τη βοήθεια του µη γραµµικού µαθηµατικού προγραµµατισµού µε µεταβλητές 0-1.
Υπολογιστικά πειράµατα έδειξαν ότι το πρόβληµα θα µπορούσε να λυθεί αποτελεσµατικά για παράδειγµα µε έως 400 τοποθεσίες και 300 είδη.
Συµπερασµατικά, εάν η εφαρµογή επιστηµονικών εργαλείων (επιχειρησιακή έρευνα, πολυκριτήρια ανάλυση αποφάσεων) είναι θεµελιώδης, η ωρίµανσή τους είναι επίσης απαραίτητη, ιδιαίτερα στο χώρο των επενδύσεων, του οποίου ο αντίκτυπος στη βιοποικιλότητα εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εκτιµηθεί (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η τιµή της βιοποικιλότητας: µια πολυκριτήρια προσέγγιση, Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 14.11.2021). Σύµφωνα µε τα Ηνωµένα Έθνη, είναι απαραίτητο να διπλασιαστούν οι επενδύσεις σε λύσεις βασισµένες στη φύση έως το 2025 για την αντιµετώπιση περιβαλλοντικών κρίσεων. Μόνο η προστασία της βιοποικιλότητας θα απαιτούσε ετήσιες επενδύσεις µεταξύ 200 και 300 δισεκατοµµυρίων ευρώ.
*Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Ακαδηµαϊκός, Βασιλική Ακαδηµία Οικονοµικών & Χρηµατοοικονοµικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδηµία των ∆ιδακτόρων, Επίτιµος ∆ρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France, CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece
Καθηγητής
Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης*
