Αναµφίβολα το µεγαλύτερο κόστος των πολέµων είναι αυτό σε ανθρώπινες απώλειες. Αυτοί που σκοτώνονται η ακρωτηριάζονται και την αβάσταχτη θλίψη που αφήνουν στις οικογένειές τους.
Παράλληλα όµως υπάρχει και ένα οικονοµικό κόστος που µπορεί να γονατίσει ακόµα και τον νικητή του πολέµου. Ένα κόστος που µπορεί να µαραζώσει ολόκληρες αγέρωχες αυτοκρατορίες όπως µας διδάσκει η ιστορία.
Η Βρετανία παρ ότι νικήτρια του Επταετούς πολέµου 1757-63, που στην ουσία ήταν η πρώτη παγκόσµια σύρραξη αφού διεξάχθηκε σε 3 ηπείρους, Ευρώπη, Αµερική, Ασία, παρ ότι κατέκτησε τον Καναδά από τους Γάλλους και εδραίωσε την κυριαρχία της στις Ινδίες και Καραϊβική, εντούτοις πλήρωσε ακριβό τίµηµα. Τα υπέρογκα δάνεια για την διεξαγωγή του πολέµου, οδήγησαν στην υπερφορολογηση των 13 αποικιών της Αµερικής µε αποτέλεσµα την επανάσταση του 1776 και την δηµιουργία των ΗΠΑ.
Σήµερα γίνεται λόγος για το κόστος της τρέχουσας σύρραξης στη λωρίδα της Γάζας, για τα 30 δις $ από τα αποθεµατικά της που χρειάστηκε να ρευστοποιήσει η Τράπεζα του Ισραήλ για την στήριξη του Σεκελ, για το έλλειµα που θα επιφέρει στον προϋπολογισµό της χώρας η συνέχιση του πολέµου, για το υπέρογκο κόστος της διατροφής – εφοδιασµού 300.00 εφέδρων που κινητοποιήθηκαν, πέρα από την πτώση της παραγωγής και της κατανάλωσης λόγω της επιστράτευσης ανδρών και γυναικών και της ανάγκης οικονοµικής στήριξης των οικογενειών τους κλπ …
Χρήσιµο είναι να θυµηθούµε τις επιπτώσεις των 2 παγκοσµίων πολέµων του 20ου αιώνα, καθώς και του πολέµου του Βιετνάµ για να βγάλουµε κάποια συµπεράσµατα.
Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΩΝ Α & Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΣΤΗΝ Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ
Με το τέλος του Α παγκοσµίου πολέµου τον Νοέµβριο του 1918 η Μεγ Βρετανία είναι η µεγάλη νικήτρια. Η παγκόσµια υπερδύναµη. Έχει διατηρήσει την αποικιακή αυτοκρατορία της στην οποία ο ήλιος δεν δύει ποτέ, µάλιστα την έχει επεκτείνει προσθέτοντας τις Γερµανικές αποικίες ( Τανζανία, Καµερούν, Τόγκο, Μπενίν στην Αφρική ) τα εδάφη της Οθωµανικής αυτοκρατορίας (Ιράκ, Παλαιστίνη, Ιορδανία, Κουβέιτ κλπ)
Ποιο κόστος έχει όµως να αντιµετωπίσει ?
Ενώ πριν το πόλεµο το ∆ηµόσιο χρέος κυµαίνονταν στο 30% του ΑΕΠ, ήτοι 650 εκατοµµύρια λίρες το 1919 συνέπεια του δανεισµού της χώρας για την αντιµετώπιση των πολεµικών δαπανών, το χρέος εκτινάχτηκε στα 7,4 δις λίρες ήτοι σε σηµερινές τιµές 225 δις λίρες. Ο κύριος δανειστής της χώρας ήταν οι ΗΠΑ και την δεκαετία του 1920 για την Μεγ Βρετανία τα τοκοχρεολύσια εξυπηρέτησης των δανείων αποτελούσαν το 44% του συνόλου των κρατικών δαπανών.
Συνέπεια αυτού, το ποιο διαδεδοµένο νόµισµα της στις συναλλαγές του κοινού η ασηµένια µισή λίρα (half crown) από περιεκτικότητα σε ασηµί 92,5% γίνεται 50%.
1945 ο Β παγκόσµιος πόλεµος τελειώνει Η Μεγ Βρετανία ξανά νικήτρια αυτή την φορά το κόστος του πολέµου την έχει γονατίσει ακόµα ποιο πολύ. Η χώρα δανείστηκε υπέρογκα ποσά από τις ΗΠΑ και σε πολύ µικρότερο βαθµό από τον Καναδά για την αντιµετώπιση της επιθετικότητας των χωρών του Άξονα. Το χρέος ξεπερνά το 200% του ΑΕΠ κάτι πρωτοφανές που είχε να συµβεί από την εποχή των Ναπολεόντειων πολέµων.
Η αποπληρωµή των δανείων αυτών που είχαν χαµηλό επιτόκιο 2% συνέβη στις αρχές του 21 αιώνα µόλις το 2006, ενώ η Αυτοκρατορία θα απωλέσει σταδιακά τις αποικίες της το διάστηµα 1947-1964.
Τα δελτίο τροφίµων σε ορισµένα τρόφιµα στην Μεγ Βρετανία θα κρατήσει µέχρι το 1950. Το µισολιρο παύει αµέσως µετα τον πόλεµο να είναι έστω και κατά 50% ασηµένιο και γίνεται πλέον από κράµα νικελίου σιδήρου. Η λίρα σταµατά να είναι το νόµισµα αναφοράς και η δολαριοποίηση του παγκόσµιου εµπορίου ξεκινά.
Ο ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ BRETTON WOODS
Μάλιστα οι ΗΠΑ έχουν φροντίσει να πάρουν την σκυτάλη της κυρίαρχης οικονοµικής και όχι µόνο δύναµης από τον δροµέα Μεγ Βρετανία, πριν ακόµα τερµατισθεί ο πόλεµος.
Ιούλιος 1944 στην µικρή πόλη Bretton Woods στο New Hampshire των ΗΠΑ συναντιόνται 730 εκπρόσωποι 44 συµµαχικών χωρών απ όλο τον κόσµο (ανάµεσα τους και η Ελλάδα) και ιδρύουν την Παγκόσµια Τράπεζα και το ∆ΝΤ (IΜF). Ο εκπρόσωπος της ΕΣΣ∆ δεν θα υπογράψει τελικά καθώς βρίσκει ότι είναι λίγο καπιταλιστικά όλα αυτά. Το ∆ΝΤ προηγείται της ίδρυσης του ΟΗΕ τον επόµενο χρόνο 1945 στο Σαν Φρανσίσκο από τα ίδια κράτη.
Παράλληλα θεσπίζεται ο χρυσός κανόνας του Breton Woods που προβλέπει ότι προκειµένου να επιτευχθεί η παγκόσµια ανάπτυξη και η οικονοµική σταθερότητα οι υπογράφουσες χώρες θα συνδέσουν τα νοµίσµατα τους µε το δολάριο χωρίς δυνατότητα διακύµανσης και η κυβέρνηση των ΗΠΑ από την άλλη πλευρά εγγυάται ότι κάθε δολάριο θα είναι ελευθέρα µετατρέψιµο σε χρυσό. Το δολάριο γίνεται όχι µόνο το νόµισµα των διεθνών συναλλαγών, αλλά και το κυρίως αποθεµατικό νόµισµα των κεντρικών Τράπεζων. Οι ΗΠΑ κατέχουν ως αποθεµατικά πάνω από το 50% του παγκόσµιου αποθεµατικού χρυσού. Το σύστηµα φαντάζει ασφαλές.
Άλλωστε ο κόσµος χρειάζεται τα δολάρια για να αγοράσει Αµερικανικά αυτοκίνητα, αεροπλάνα, χάλυβα, µηχανήµατα, τρακτέρ, κινηµατογραφικές ταινίες, κόκα κόλα κλπ.
Στις δεκαετίες 1950 και 1960 τα πράγµατα αλλάζουν, οι ηττηµένοι Γερµανία και Ιαπωνία αναπτύσσονται µε ραγδαίους ρυθµούς. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ ως µέγεθος στην παγκόσµια οικονοµία κατέρχεται από το 35% στο 27%.
Παράλληλα ο πόλεµος στο Βιετνάµ απαιτεί τεράστια ποσά, πάνω από 1 τρις $ σε σηµερινές τιµές, που δηµιουργούν µεγάλα ελλείµατα στον προϋπολογισµό που αυξάνουν το ∆ηµόσιο χρέος καθώς µε την σειρά τους τα ελλείµατα αυτά καλύπτονται µε τύπωµα νέων δολαρίων.
Μάλιστα ο Αµερικανός οικονοµολόγος Barry Eichnengreen διατυπώνει στην άποψη ότι κοστίζει µόνο λίγα σεντς η εκτύπωση ενός εκκατοδολαρου στο Εθνικό τυπογραφείο, ενώ οι χώρες που το αγοράζουν πρέπει να δώσουν προϊόντα η υπηρεσίες αξίας 100 $.
Το 1965 ο Ντε Γκωλ µετα την ρήξη µε τις ΗΠΑ απειλεί να ζητήσει την µετατροπή των δολαρίων που κατέχει η κεντρική τράπεζα της Γαλλίας σε χρυσό.
Την ίδια χρονιά ενώ ο πόλεµος στο Βιετνάµ κλιµακώνεται, σταµατά πλέον το κέρµα των 25 σεντς (quarter), το ποιο διαδεδοµένο κέρµα στις ΗΠΑ να είναι ασηµένιο και γίνεται από νίκελ.
ΤΟ ΣΟΚ ΤΟΥ ΝΙΞΟΝ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ BRETTON WOODS
Κυριακή 15 Αυγούστου 1971 ενώ οι αγορές είναι κλειστές οι Αµερικανοί πολίτες έκπληκτοι βλέπουν τον πρόεδρο Νίξον στις τηλεοράσεις τους να αναγγέλλει ότι έδωσε εντολή στον υπουργό Οικονοµικών Κοναλυ να σταµατήσει η µετατρεψιµότητα του δολάριού σε χρυσό. Ήταν κατά κύριο λόγο οι συνέπειες του δεκαετούς σχεδόν πολέµου του Βιετνάµ.
Της ανακοίνωσης είχε προηγηθεί µαραθώνια σύσκεψη στον Λευκό Οίκο µε τους 12 επιφανέστερους οικονοµολόγους των ΗΠΑ.
Το χτύπηµα στον χρυσό κανόνα του Bretton Woods είχε ξεκινήσει βδοµάδες πριν από τον σύµµαχο των ΗΠΑ που είχε ευνοηθεί περισσότερο από κάθε άλλο, την ∆υτική Γερµάνια όταν ανακοίνωνε τον Μάιο 1971 ότι αποχωρεί από την συµφωνία του BRETTON WOODS, µε αποτέλεσµα το νόµισµα της το Μάρκο να ανατιµηθεί άµεσα 7,5% έναντι του $. Η Γαλλία κάνοντας πράξη την παλαιότερη απειλή του Ντε Γκωλ ζητά την µετατροπή 149 εκατοµµύριων $ µε χρυσό. Τα $ που κατέχουν µόνο οι ξένες τράπεζες ανέρχονται πλέον σε 14 δις $ έναντι του συνόλου του αποθεµατικού χρυσού των ΗΠΑ και της FED 13.2 δις $.
Στις 9 Αυγούστου 1971 και η Ελβετία είχε ανακοινώσει µετα την Γερµανία, ότι αποσύρει το Ελβετικό Φράγκο από την συµφωνία του Bretton Woods.
Έκτοτε ο ∆υτικός κόσµος θα εισέλθει σε µεγάλη περίοδο διακυµάνσεων και νοµισµατικών αναταραχών, µε έντονες πληθωριστικές πιέσεις σε αρκετές χώρες.
Όσον αφορά την χώρα µας µέχρι τότε, µετα την νοµισµατική µεταρρύθµιση του 1954 η δραχµή παρέµενε σταθερά συνδεδεµένη µε το δολάριο µε ισοτιµία 30 δρχ προς 1 δολάριο.
Γεγονός είναι ότι η χρηµατοδότηση µεγάλων πολέµων ενίοτε εξασθενεί το νόµισµα, την οικονοµική ισχύ και όχι µόνο, µιας χώρας άσχετα εάν συµβαίνει η χώρα αυτή να είναι παγκόσµια δύναµη, η νικητής του πολέµου.
Ας ελπίζουµε ότι θα πρυτανεύει πάντα η σκέψη για Ειρήνη και οικονοµική πρόοδο των κοινωνιών και όχι η φιλοπόλεµη διάθεση.
*Ο Ηλίας Σταµατόπουλος είναι επόπτης ελέγχου ∆ΟΥ ΧΑΝΙΩΝ
MSc στη Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση
