Σύντομο χρονικό των Παιδικών Εξοχών των Αγίων Αποστόλων από το 1933-1940

«Για τα παιδιά όλα γίνηκαν, στα παιδιά ανήκουν όλα»
Μάνος Μασούρης

Ύστερα από την ανακοίνωση από τον Δήμαρχο Χανίων της έγκρισης από το Υπουργείο Εσωτερικών της ένταξης στο χρηματοδοτικό πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”, της μελέτης για την ανάπλαση του πάρκου Αγ. Αποστόλων, ύψους 1.700.000 ευρώ, που όπως δήλωσε ο κ. δήμαρχος, σημαίνει ότι «το πάρκο των Αγίων Αποστόλων αποκτά επιτέλους τις υποδομές που αξίζουν στους κατοίκους και τους επισκέπτες του και τη μετατροπή του σε ένα νέο μητροπολιτικό πάρκο, μια όαση πρασίνου, έναν χώρο άθλησης και αναψυχής για όλους, αντάξιο των προσδοκιών των χιλιάδων πολιτών που αγωνίστηκαν, το διεκδίκησαν, μάζεψαν 12.000 υπογραφές και πέτυχαν να περιέλθει η κυριότητά του στον Δήμο Χανίων».
Παρακάτω δημοσιεύουμε ένα σύντομο ιστορικό των Παιδικών Εξοχών βασιζόμενοι σε αδιαμφισβήτητα ιστορικά ντοκουμέντα. Επίσης, ενημερώνουμε τον κ. δήμαρχο και τον κ. αντιδήμαρχο πολιτισμού ότι χρειαζόμαστε ένα ποσό 7.000 € για να ολοκληρώσουμε ένα ντοκιμαντέρ (βρίσκεται στο στάδιο του μοντάζ) για τις Παιδικές Εξοχές των Αγίων Αποστόλων ενισχυτικό του αιτήματος του εκπαιδευτικού κόσμου και πολλών άλλων, για την προσθήκη στο κεντρικό κτίριο (κτίριο Α) της προσθήκης λειτουργίας ενός Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μαζί με τις άλλες προβλεπόμενες λειτουργίες του σχεδίου.
Η ιστορία των Παιδικών Εξοχών στα Χανιά ξεκινά στα 1933, από τους δασκάλους κυρίως των Χανίων οι οποίοι παρατηρούν τους μαθητές τους να πηγαίνουν στα σχολεία τους αναιμικοί, χλωμοί και υποσιτισμένοι από την πείνα και τις αρρώστιες (κυρίως φυματίωση και ελονοσία) που μάστιζαν τα νοικο- κυριά μα και από την οικονομική κρίση που κατάτρεχε τα φτωχά, κυρίως, κοινωνικά στρώματα. Με πρωτεργάτες πάρα πολλούς προοδευτικούς δασκά- λους όπως ο Μάνος Μασούρης, που ήταν η ψυχή του εγχειρήματος, ο Παντελής Βαβουλές, η Αγλαΐα Κυρμιζάκη, ο Θοδωρής Αρώνης, ο Κώστας Κωστουράκης, ο Πλατσάκης, ο Χαρ. Γυπάκης, ο Κων/νος Τσίγκος και πάρα πολλούς άλλους, που γεμάτοι αγάπη για το παιδί, αφοσιώθηκαν στο μεγάλο στόχο και στον ιερό αυτό σκοπό.

Γράφει ο Μ. Μασούρης στο περιοδικό των δασκάλων «Παιδαγωγικές Σε- λίδες» (τεύχος 15, 15-5-1935, σελ. 8): «[…]Πιστεύομε όμως ότι η δημοσίευση της ζωής των παιδιών (που) πέρασαν ευτυχισμένα 70 μέρες στην εξοχή πέρυσι, πρώτα θ’ ανακινήσω το ζήτημα αυτό σ’ ευρύτερο κύκλο κι ύστερα μέσα στις γραμμές μας αυτές θα βρουν οι κ. κ. συνάδελφοι κάτι που θα χρειάζεται στην καθημερινή μας δουλειά. Πιστέψετε ότι όσα χρόνια κι αν κάνω το δάσκαλο ποτέ δεν ένιωσα το παιδί πιο κοντά μου, ποτέ δε με πλησίασε με τόση αγάπη ούτε αντίκρισα τα μάτια του με πιο πολλή στοργή όσο στο διάστημα των 70 ημερών που έζησα μαζί τους εκεί. Νοιώσαμε βαθιά όλες τις ανάγκες του, το είδαμε όλες τις ώρες της μέρας, ξαγρυπνήσαμε κοντά του, μας ξεφανέρωσε μ’ εμπιστοσύνη κάτι που το βασάνιζε, μας είπε την κατάστασή του. Μας αγάπησε και τ’ αγαπήσαμε όσο ποτέ άλλοτε. Και η αγάπη σ’ αυτό μας έκανε αψηφώντας κάθε κόπο να προσπαθούμε για να ζήσει μαζί μας, όσο πιο καλά μπορούσε. Προσπαθούσαμε να βρίσκομε τρόπους για να κάνομε να χαρεί και να ξεχάσει το φάσμα της πείνας και δυστυχίας που περιτριγύριζε, όσο και για να το ξαλαφρώσουμε απ’ το βάρος μιας δύσθυμης κατάστασης που του κόλλησε στο χαρακτήρα του η δύστυχη ζωή του.

Η αρχή το ήμισυ. Πολλές φορές από καιρό μου ’χε δοθεί αφορμή να συζητήσω σχετικά με την ίδρυση παιδικών εξοχών. Η ιδέα των παιδικών εξοχών είχε αποτελέσει πια “το φλέγον ζήτημα”. Σε παιδαγωγικές συγκεντρώσεις δασκάλων συζητήσαμε πάνω σ’ αυτό. Βρήκαμε ότι (οι Παιδικές Εξοχές) ήταν ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος να προστατευτούν τα παιδιά των μαθητικών συσσιτίων των σχολειών στο διάστημα του θέρους, να ελαττώσουμε την αλητεία που μάστιζε την πόλη και να δοθεί ζωή στα εξαντλημένα από την πείνα και από την κακοπέραση μαραμένα φτωχά παιδάκια που περιτριγύριζε η φθίση, τα είχε χλωμιάσει η αδενοπάθεια και η ελονοσία. Η εξασφάλιση του οικονομικού μέρους ήταν τώρα το σημείο που προσκρούαμε για να πάρει σάρκα η ωραία αυτή ιδέα. Πρέπει να ομολογήσουμε ότι μόνο με την ενθουσιώδη υποστήριξη του γραμματέα της Γενικής Διοικήσεως κ. Παπαδογιάννη μόλις έλαβε γνώση του ιερού αυτού σκοπού, κατορθώθηκε να συγκεντρωθεί το μεγάλο ποσό που χρειαζόταν γι’ αυτές. Απ’ τη στιγμή που την εποπτεία και τη διαχείριση του ζητήματος των παιδικών εξοχών ανέλαβε ο κ. Παπαδογιάννης, η ωραία αυτή ιδέα που έριξε ο διδασκαλικός κόσμος της πόλης μας άρχισε να μπαίνει στο δρόμο της πραγματοποίησης.

Θέλοντας να δώσω κυρίως στους συναδέλφους μου μια εικόνα της ζωής των παιδιών με τα στοιχεία τα χρήσιμα που μάζεψα θα παραλείψω όσα αφορούν την εξεύρεση υλικού, τα πρόσωπα και τα σωματεία που ενίσχυαν τον ιερό σκοπό των παιδικών εξοχών, αφού μάλιστα αυτά δημοσιεύτηκαν στον τύπο της πόλης μας με τη γενική έκθεση πεπραγμένων. Τούτο μόνο λέγω πως με τη θερμή υποστήριξη του κ. Παπαδογιάννη προέδρου του Πατριωτικού Ιδρύματος και τον ενθουσιασμό του διδασκαλικού κόσμου της περιφέρειας που έτρεξε από τα πιο απόκεντρα χωριά να μας ενισχύσει κινήθηκε το ενδιαφέρον όλης της κοινωνίας. Αποσπάσαμε την εμπιστοσύνη των γονέων τόσο που πολλοί ευκατάστατοι, ανώτεροι υπάλληλοι, αξιωματικοί μας παρακάλεσαν “επί πληρωμή” να δεχτούμε τα παιδιά τους. Οι κατάλογοι και των τριών αποστολών από 60 παιδιά συμπληρώθηκαν από την πρώτη μέρα πράγμα που κάνει ξεχωριστή εντύπωση αν λάβομε υπ’ όψη πως σ’ άλλες πόλεις τα πρώτα χρόνια μόλις συμπληρώθηκε αριθμός πολύ μικρότερος του δικού μας […]».

Οι Παιδικές Εξοχές ξεκίνησαν στο εξοχικό περιβάλλον του μοναστηριού της Αγίας Τριάδας στο Ακρωτήρι. Εκεί τους δέχτηκαν οι καλόγεροι βοηθώντας τους όπως μπορούσαν. Όμως, και πολλοί άλλοι βοήθησαν ποικιλότροπα για τα παιδιά. Γράφει ο Μ. Μασούρης: «[…] Πήραμε απ’ τη διαχείριση του 14ου Συντάγματος κατόπιν Δ/γής της Μεραρχίας: 100 κλινοσκεπάματα, 50 στρώματα, 50 προσκε- φάλια, 60 υδροδοχεία, μια χύτρα με κάλυμμα, ένα λέβητα με κάλυμμα, μια κοχλιάρα ζωμού, μια κοχλιάρα αφρού, δύο μαχαίρια κρέατος. Από τα μαθητικά συσσίτια των Δημοτικών σχολείων και από το συσσίτιο της Μέσης πήραμε, πιάτα, πετσέτες, κουτάλια, μαχαίρια, πιρούνια, ένα μπαλτά, τραπέζια και πά- γκους. Από τη Μονή πήραμε ένα καζάνι κατάλληλο πολύ για το φαγητό, τους πάγκους και τα τραπέζια ως και πέρυσι και μερικά άλλα μικροπράγματα. Εμείς είχαμε από πέρυσι: δοχεία από τενεκέ λαδιού, μελιού, ζάχαρης, βουτύρου, τενε- κάκια νερού, φανάρια τενεκέδες νερού. Αγοράσαμε είδη φαρμακείου, ποτηράκια τενεκένια για το γάλα τους, σταμνιά, και 15 στρώματα γεμάτα.

Μετά από δύο χρόνια ο Μασούρης θέτει ενώπιον της επιτροπής το ζήτημα της αλλαγής της τοποθεσίας, γράφοντας στις Παιδαγωγικές Σελίδες (Τεύχος 21-22, Νοέμβρης 1935, σελ. 12-13): «[…] Θ’ αναφέρω διεξοδικά το ζήτημα της τοπο- θεσίας που απασχόλησε την επιτροπή. Εξ αρχής εξέθεσα στην επιτροπή τα μειο- νεκτήματα που παρουσίασε η τοποθεσία της Αγ. Τριάδας πέρυσι και είπα πως αν λάβουμε υπ’ όψη τη σπουδαιότητα της τοποθεσίας, για την υγεία των παιδιών πρέπει να κοιτάξουμε να βρούμε άλλη τοποθεσία. Η θέση της Αγ. Τριάδας στους πρόποδες του βουνού σ’ ένα πολύ χαμηλό μέρος είναι πολύ θερμή το καλοκαίρι (υψόμετρο 20 μέτρα). Μέσα στον κοιτώνα πέρυσι η θερμοκρασία ανέβηκε 32 βαθμούς Κ. Το νερό είναι βρόχινο μέσα σε δεξαμενές. Θερμαίνεται αρκετά το καλοκαίρι. Πέρυσι τέλος Ιουλίου είχε θερμοκρασία 21ο βαθμών. Στο τέλος της τρίτης αποστολής είναι σχεδόν τελειωμένο, θολό, ακάθαρτο. Τα παιδιά χάνουν τη χαρά που νοιώθουν σε εξοχική διαμονή με τρεχάμενο νερό παίζοντας μ’ αυτό. Γύρω από τη μονή το μέρος άγριο, βραχώδες γεμάτο αγκάθια παρεμποδίζει την ελεύθερη κυκλοφορία στα γυμνόποδα παιδιά των παιδικών εξοχών. Στον κοιτώνα της Π. Ε. τα παιδιά ανεβαίνουν σε μια τεράστια σκάλα με 43 σκαλοπάτια. Ξέρομε πως οι σκάλες είναι επικίνδυνες για τα παιδιά και προπαντός για πολλά μαζί. Έχει κάγκελα και τα παιδιά βρίσκουν ευχαρίστηση παίζοντας επιδειχτικά με τον κίνδυνο του ίλιγγου ροβολώντας κάτω με βία ή να ξεπερνούν απ’ το έξω μέρος της σκάλας μέσα απ’ τα κάγκελα. Μ’ όλες τις απαγορεύσεις μας πέρυσι δεν μπορέσαμε ν’ αποφύγομε τα δυστυχήματα και τα καθημερινά καρδιοχτύπια. Όλα αυτά με έκαναν να επιμένω στην εξεύρεση άλλης τοποθεσίας. Ερωτούσα διαφόρους για διάφορα μέρη κοντά στα Χανιά με νερό τρεχάμενο με συγκοινωνία τακτική. Επήγα μονάχος να δω τη Μονή Γωνιάς στο Κολυμπάρι. Έχει δωμάτια αρκετά, νερό τρεχάμενο καλό, μα… οι καλόγεροι εδώ έχουν φαίνεται άλλην αντίληψη για τον κόσμο από τους άλλους συναδέλφους τους της Μονής Αγίας Τριάδος. Ενώ οι καλόγεροι της Αγίας Τριάδος με τόση προθυμία μας δέχτηκαν πέρυσι μας πρόσφεραν ότι μπορούσαν κι εφέτος επανειλημμένα μέχρι τώρα ρώτησαν αν θα πάμε, πότε θα πάμε για να το ξέρουν. Οι άγιοι της Μονής Γωνιάς λένε φαίνεται: Τι μας νοιάζει εμάς για τον κόσμο… εμείς είμεθα και πρέπει να είμεθα… μοναχοί. Ο κόσμος δεν μας ενδιαφέρει και πιο πολύ τα άρρωστα, τα καχεκτικά. Ας ενδιαφε- ρθούν εκείνοι που τα φέρνουν στον κόσμο και η κοινωνία που θα ζήσουν μέσα σ’ αυτή… Εμείς είμεθα μοναχοί. Οι παιδικές φωνές είναι ίσως γι’ αυτούς ανεπιθύ- μητες τη στιγμή της προσήλωσής τους στο υψηλό ιδεώδες της ατομικής ευζωίας. Πόσο αλλάζουν από τόπο σε τόπο τα πράγματα. Κι όμως η ιστορική Μονή Γωνιάς φέρνει σαν στολίδια της στους τοίχους τα βλήματα των τουρκικών κανονιών γιατί στεκόταν σαν πύργος υπερασπίζοντας την Κρήτη. Ίσως κάποτε να χρησιμο- ποιήθηκε και σαν κρυφό σκολειό κι ο καλόγερος-δάσκαλος με κίνδυνο της ζωής του για τα περιφρονούμενα σήμερα παιδάκια έδειχνε το δρόμο για μια καλύτερη μέρα δική των και του Έθνους. Κι όμως αρνήθηκαν. Ναι αρνήθηκαν οι σημερινοί διάδο- χοί των να δώσουν στέγη για τα δυστυχισμένα πλάσματα, τα αναξιοπαθούντα μικρά κοινωνικά μέλη, για τα παιδιά της παιδικής εξοχής. Πήγε αργότερα κι η επιτροπή από τους Επιθεωρητές και το Γενικό Επιθεωρητή, και Επιθ. Σχολίατρο. Όλα τα συγκινητικά λόγια ήταν ανίκανα να μιλήσουν στην ψυχή τους. […]».

Στη συνέχεια ο Μασούρης αναφέρει και άλλους τόπους που ανιχνεύθηκαν ως Παιδικές Εξοχές αλλά απορρίφθηκαν. Ο Βαντές μετά τις Μουρνιές και ο Αγ. Ανδρέας πάνω απ’ τα Νεροκούρου. Τελικά καταλήγουν στην περιοχή των Αγίων Αποστόλων.

Γράφει ο Μάνος Μασούρης στο προσωπικό του ημερολόγιο που διατηρεί καθ’ όλη τη λειτουργία των Παιδικών Εξοχών: «[…] Παρά το ότι κατά το διάστημα του σχολικού έτους από Σεπτέμβριο 1937 μέχρι Ιούλιο 1938 δεν λειτουργούν οι παιδικές εξοχές μ’ όλα αυτά γίνεται εργασία πολύ μεγάλη τόσον δια την προπαρασκευή της κατασκήνωσης όσον και για την εξασφάλιση των χρηματικών μέσων. Μια σπουδαιότατη εργασία κατά το χρονικό τούτο διάστημα ήταν και η δεντροφύτευση του χώρου των παιδικών εξοχών. Η έλλειψη του πρασίνου από αυτών είναι κάτι που μειώνει κατά πολύ την ομορφιά της όλης τοποθεσίας. Με τον δασικό υπάλληλο κ. Μαρουλάκη εργάστηκα βδομάδες αρκετές για την χάραξη του τόπου, για την επίβλεψη στο άνοιγμα των λάκκων από τους στρατιώτες του Συντάγματος.

Έμεινα μέρες πολλές ολημερίς νηστικός περιμένοντας τση στρατιώτες να τελειώσουν τις βολές και κατόπιν να έλθουν. Αργότερα από τη Μεραρχία χωρίστηκε όλη η περιοχή σε τμήματα ισάριθμα των εκπαιδευτηρίων της πόλης και κάθε ένα σχολείο ανέλαβε την φύτεψη και περιποίηση του τμήματός του. Μέρες πολλές με έναν εργάτη ερχόμουν και τοποθετούσα χρωματιστούς στύλους ορόσημα των τμημάτων. Άφησα την τάξη μου πολλές φορές χωρίς εργασία. Κουράστηκα πολύ. Μ’ ευχαριστούσε όταν σκεπτόμουν πως ύστερα από λίγα χρόνια θα έβλεπα πράσινο από δένδρα τον όμορφο αλλά γυμνό αυτό χώρο. Δυστυχώς το να στηρίζουμε τις ελπίδες μας στα σχολεία και στους άνδρες του Συντάγματος με την ανάθεση σ’ αυτά της δενδροφύτευσης πέσαμε έξω. Από αυτά που φυτεύτηκαν τον Δεκέμβριο όσα έμειναν όλα ευδοκίμησαν μεγάλωσαν και δεν διατρέχουν τον κίνδυνο να ξεραθούν. Από εκείνα που φυτεύτηκαν αργότερα Φεβρουάριο Μάρτιο ελάχιστα απόμειναν. Από τις επτά χιλιάδες (7000) που φυτέψαμε θα είμαι ευχαριστημένος αν γλυτώσουν 1500. […]Μόλις σχεδόν τελείωσε η λειτουργία των παιδικών εξοχών το περασμένο έτος βάλαμε μπροστά το έργο ανέγερσης μόνιμων εγκαταστάσεων. Η περσινή χρονιά ήταν δοκιμαστική. Θέλαμε να δούμε κατά πόσον ήταν κατάλληλη για την μόνιμη εγκατάσταση. Μ’ όλη την προχειρότητα των εγκαταστάσεων και την γυμνότητα του χώρου η τοποθεσία αυτή συγκεντρώνει πολλά προσόντα διά μία θαλάσσια Παιδική Εξοχή. Ανατέθηκε λοιπόν στον κ. Γενεράλη ο καταρτισμός σχεδίου του κτιρίου. Τούτο υπεβλήθη προς έγκριση στο Π.Ι.Κ.Π.Α. Πέρασε όλος ο χειμώνας ήλθε η άνοιξη κι όμως η περιζήτητος αύτη έγκριση δεν ήλθε. Ο κ. Ναξάκης αναγκάστηκε τον Μάρτιο που τότε είχα πάει κι εγώ στην Αθήνα να πάει να ξεκαθαρίσει το ζήτημα. Εξακρίβωσε ότι ο Πρόεδρος του Π.Ι. και φίλων και οι ειδικοί δια διάφορους λόγους είναι κατά των μόνιμων κτιρίων και προπαγανδίζουν υπέρ της αγοράς μεγάλων σκηνών. Ο κ. Ναξάκης επέμεινε ότι θέλημα της κ. Έλενας Βενιζέλου ήταν να διατεθεί το ποσόν των 200.000 δια την ανέγερση μονίμων εγκαταστάσεων και ως εντολοδόχος δεν δύναται να το διαθέσει στην αγορά σκηνών. Τέλος πείσθηκαν και συγχρόνως έδωσαν 200.000 δραχμές για συμπλήρωση του ποσού που ήταν αναγκαίο για την ανέγερση του κτιρίου.

Ξέχασα ν’ αναφέρω ότι στο χρονικό αυτό διάστημα ενεργήσαμε και αγοράστηκε από την Εθνική Τράπεζα ο χώρος κατακυρωθείς επ’ ονόματι των Παιδικών Εξοχών αντί 70.000 με ομολογίες βέβαια. Επίσης από τη Γενική Διοίκηση διετέθη το αναγκαίο ποσό για την περίφραξη όλης της εκτάσεως των Παιδικών Εξοχών με συρματόπλεγμα. Μόλις τελείωσε το σχολικό έτος αρχίσαμε την προετοιμασία της εγκατάστασης. Το κτίριο έχει ακόμη δουλειά πολύ. Έχουν στεγασθεί οι δυο κοιτώνες το μεσαίο διαμέρισμα είναι ακόμα ατέλειωτο. Δυσκολεύεται κανένας να περάσει. Μόλις μπορούμε να χρησιμοποιήσομε με την κατάσταση αυτή δυο κοιτώνες για να κοιμούνται τα παιδιά το βράδυ. Τα παραπήγματα που χρησι- μοποιούσαμε εστιατόριο και αποθήκη είναι γκρεμισμένα. Η κουζίνα γεμάτη πράγματα, χαμένη λοιπόν δουλειά. Διόρθωση του οικοπέδου από τον καλό και εργατικό γέρο ξυλουργό Μαστραναστάση (Αναστάση Αλευράκη) που πέρυσι καθ’ όλη την διάρκεια της Παιδικής Εξοχής εργάστηκε συνεχώς για να διορθώσει ότι χρειαζόμαστε για όσο το δυνατόν άνετη και απρόσκοπτη λειτουργία της Παιδικής Εξοχής. Όλα στην κατασκήνωση έτοιμα. Τα καινούρια κρεβατάκια με κόπο αφάνταστο και με την βοήθεια εργατών, υπηρετριών και όλων των επισκεπτών στελιώθηκαν. Είναι απλά όμορφα στερεά.

Είναι Παρασκευή η 1 Ιουλίου. Πρωί-πρωί πήγα όπως κάθε χρονιά στο σχολείο μου. Όλος ο περίβολος ήταν γεμάτος από γονείς με τα παιδιά και τα σακίδιά τους. Σε λίγο έφτασε ο επιθεωρητής σχολίατρος Χατζηγρηγόρης, ο κ. Βαβουλές ο κ. Ναξάκης, ο κ. Γεωργουδάκης ιατρός. Κάθε παιδί κρατούσε το εισιτήριο που του είχα χορηγήσει κατόπιν σημειώματος του κ. Χατζηγρηγόρη και με καταβολή 16 δραχμών. …Αποκλείσθηκαν μερικά με πληγές, με παρωτίτιδα με πυρετό. Η τοποθεσία των Παιδικών Εξοχών επήρε την όψη της. Αντιλάλησαν οι παιδικές φωνές, πήρε ζωή, έφυγε η νέκρα, είναι πάλι το παιδοχώρι. Για τα παιδιά όλα γίνηκαν, στα παιδιά ανήκουν όλα. Όλα σκορπίστηκαν στην θάλασσα άλλα γυρίζουν την αντλία. Κατακτήθηκε πάλι ο τόπος απ’ αυτά. Τα περισσότερα έχουν ξαναρθεί τον νιώθουν για δικό τους τόπο. Ζωή αλλιώτικη, κίνηση μεγάλη. Προετοιμασία για την αυριανή εορτή. Ασβέστωμα όλων των παραπηγμάτων, καθαριότητα παντού. Τακτοποίηση των θαλάμων. Ο εργολάβος συνεπικουρεί. Προσπαθεί όσο το δυνα τόν πιο τέλειο να παρουσιάσει το όμορφο κτίριο από το οποίο δεν ζητά να κερδίσει παρά μια ηθική αμοιβή γιατί για υλικά κέρδη δεν έχει περιθώριο στο σημείο που κατέβηκε. Απολυμαίνονται τ’ αποχωρητήρια, οι θάλαμοι. Όλοι εργάστηκαν με όρεξη και ενθουσιασμό. Πηγαίνω στα Χανιά βράδυ και προσπαθώ να συμπληρώσω τις ελλείψεις και αμέσως γυρίζω.

12 Ιουλίου Τρίτη 1938. Είναι μέρα ξεχωριστή για την ιστορία των Παιδικών Εξοχών Χανίων . Από το πρωί καταφθάνουν γονείς και κάτοικοι των γύρω χωριών. Το εορτάσιμο της μέρας μαρτυρεί αυτό από μακριά η σημαία που έχει υψωθεί πρώτη φορά σήμερα στο νέο κτίριο. Το απόγευμα όλο το υπόστεγο είναι γεμάτο από κόσμο. Σε λίγο φθάνει η μουσική της φρουράς. Φθάνει ο κ. Ναξάκης οικογενειακώς, ο Στρατηγός κ. Ατλάκης και ο κ. υπουργός με τον κ. δήμαρχο. Ο Νομίατρος, ο αντιπρόσωπος του επισκόπου, το Δημοτικό Συμβούλιο κ.α.π. Τα παιδιά παρατεταγμένα σε δυο στίχους τση υποδέχονται με χειροκροτήματα και ζητωκραυγές. Στην εορτή προσήλθαν και οι καλόγριες της καθολικής εκκλησίας όλες. Σε λίγο αποσύρονται και επιστρέφουν με τα κατακόκκινα μπανιερά τους και τρεχάτα παρατάσσονται στην ακρογιαλιά. Περιμένουν το σύνθημα να πέσουν στη θάλασσα μαζεμένα. Το σύνθημα το δίνω με τον κώδωνα. Επακολουθεί ένα σφύριγμα του κ Αρώνη και το κύμα των παιδιών ρίχνεται στη θάλασσα. Την πάλεψαν αρκετά λεπτά. Κατά τη διάρκεια του μπάνιου η μπάντα παίζει διάφορα κομμάτια. Το καμπανάκι πάλι σημαίνει επακολουθεί το σφύριγμα του κ. Αρώνη και σα βρεγμένα πουλιά βγαίνουν και τρέχουν να ντυθούν. Τραγουδούν ύστερα διάφορα τραγούδια μοιράζονται γλυκά ωραία βερίκοκα στους επισήμους και έπειτα όλοι οι παρευρισκόμενοι πήγαν πάνω να δουν το κτίριο. Όλων οι εντυπώσεις άριστες. Όταν ο κ υπουργός ετοιμαζόταν να εισέλθει η δίοδος είχε κοπεί με μια κορδέλα. Ο πρόεδρος κ. Ναξάκης του έδωσε ένα ψαλίδι έκοψε την κορδέλα και εισήλθε. Ήταν για μένα που απ’ την αρχή παρακολούθησα την εξέλιξη του θεσμού αυτού στην πόλη μας μια στιγμή συγκλονιστική. Έβλεπα ύστερα από πέντε χρόνια που ο θεσμός αυτός πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές κι άρχισε πια να εδραιώνεται. Το φτωχό και άρρωστο παιδάκι της πόλης μας αποκτά σπίτι. Στα παιδικά μου χρόνια πέρασα τις στερήσεις αυτών των παιδιών. Τα συμπονώ μα και χαίρομαι σαν κι αυτά σήμερα […]».

Οι Παιδικές Εξοχές λειτούργησαν έως το φθινόπωρο του 1940. Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, τα σχολεία έκλεισαν, οι δάσκαλοι επιστρατεύ- τηκαν και ακολούθησε η μαύρη περίοδος της Κατοχής και της σκλαβιάς της πατρίδας.

Μεταπολεμικά, οι κατασκηνώσεις στα κτίρια αυτά ξαναλειτούργησαν κυρίως τη δεκαετία του ’60, έως την επάρατη χούντα τον Απρίλη του 1967. Σ’ αυτές είχα πάει κι εγώ για ένα 20ήμερο, το καλοκαίρι του 1963 ή 1964. Λεπτομέρειες θα μάθουμε όταν βρεθούν τα αρχεία του ΠΙΚΠΑ.

Μετά τον πόλεμο, σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του αείμνηστου συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Νίκου Πετρουλάκη, από το 1946 λειτούργησαν παιδικές εξοχές, αλλά όχι στους Αγ. Αποστόλους. Το καλοκαίρι του ’46 ξεκίνησαν στους χώρους του μοναστηριού της Αγίας Τριάδας και την επόμενη χρονιά σε σκηνές στην Περβολίτσα, παραλιακό τόπο στο Ακρωτήρι που παραχώρησε το μοναστήρι. Αργότερα χτίστηκαν μόνιμες εγκαταστάσεις.

Επίσης λειτούργησαν κι άλλες κατασκηνώσεις σε χωριά του νομού όπως:

1) Κατασκήνωση «το Βαγί» στην Αγία Μαρίνα για 400 παιδιά (1948).
2) Κατασκήνωση στο Δημ. Σχολ. Πλατανιά για τους μαθητές του Γυμνασίου (1948).
3) Μικρότερες κατασκηνώσεις λειτούργησαν στις Καλύβες, στον Βάμο, πάλι στην Αγ. Τριάδα και στο Κολυμπάρι.
Βιβλιογραφικές πηγές:
1) Μάνου Μασούρη, Ημερολόγιο Παιδικών Εξοχών.
2) Μάνου Μασούρη, Άρθρα και ειδήσεις για τις Παιδικές Εξοχές στο περιοδικό των δασκάλων των Χανίων, «Παιδαγωγικές Σελίδες».
3) Γραπτή μαρτυρία Νίκου Πετρουλάκη.