Τα συστήµατα σήµανσης Nutri-Score και Eco-Score δηµιουργήθηκαν σε µια προσπάθεια προώθησης της βιωσιµότητας και βελτίωσης της δηµόσιας υγείας, για να παρέχουν στους καταναλωτές σαφείς και συνοπτικές πληροφορίες σχετικά µε τις διατροφικές και περιβαλλοντικές πτυχές των προϊόντων διατροφής. Τα τρόφιµα κατατάσσονται από A (πιο υγιεινά) έως E (λιγότερο υγιεινά) στο Nutri-Score και από A (πιο φιλικά προς το περιβάλλον) έως E (λιγότερο φιλικά προς το περιβάλλον) στο Eco-Score χρησιµοποιώντας µια χρωµατικά κωδικοποιηµένη αλφαβητική κλίµακα. Αυτά τα συστήµατα επιδιώκουν να απλοποιήσουν πολύπλοκα δεδοµένα προκειµένου να βοηθήσουν τους καταναλωτές να λαµβάνουν πιο υγιεινές και βιώσιµες αποφάσεις.
Nutri-Score και διατροφικές πληροφορίες
Το Nutri-Score αποδίδει βαθµούς σε «µη ευνοϊκά» στοιχεία (Ν), όπως η ενέργεια, τα σάκχαρα και το αλάτι, και σε «ευνοϊκά» (Ρ), όπως οι πρωτεΐνες και οι φυτικές ίνες, µε βάση τη διατροφική δήλωση ενός προϊόντος 100gr ή 100ml. Η τελική βαθµολογία προκύπτει από την αφαίρεση των συνολικών βαθµών για τα «µη ευνοϊκά» στοιχεία (Ν) από τους συνολικούς βαθµούς για τα «ευνοϊκά» στοιχεία (Ρ).
Υγιεινή διατροφή
Το Nutri-Score στοχεύει να ενθαρρύνει πιο υγιεινές επιλογές και να καθοδηγήσει τους καταναλωτές παρουσιάζοντας τις διατροφικές πληροφορίες σε σαφή οπτική µορφή. Επιπλέον, δίνει κίνητρα στους κατασκευαστές να ανακατασκευάσουν τα προϊόντα τους µειώνοντας ανθυγιεινά συστατικά, όπως ζάχαρη, κορεσµένα λίπη και αλάτι, και ενισχύοντας τα ευεργετικά συστατικά, όπως φυτικές ίνες και πρωτεΐνη, ώστε να εξασφαλίσουν πιο ευνοϊκή κατάταξη, γεγονός που µπορεί να οδηγήσει σε βελτιώσεις στη συνολική ποιότητα των προϊόντων διατροφής.
Μεθοδολογικά προβλήµατα
Ωστόσο, παρά τα προσδοκώµενα οφέλη του, δεν υπάρχουν επαρκή επιστηµονικά στοιχεία, για να κριθεί οριστικά το Nutri-Score ως αποτελεσµατικό εργαλείο δηµόσιας υγείας. Αυτή η έλλειψη στοιχείων επιδεινώνεται από σφάλµατα στη µεθοδολογία του. Για παράδειγµα, ο υπολογισµός ανά 100gr (ή 100ml) δεν αντιπροσωπεύει ρεαλιστικές µερίδες π.χ. πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τρόφιµα όπως το ελαιόλαδο λαµβάνουν χαµηλότερες βαθµολογίες λόγω της περιεκτικότητάς τους σε θερµίδες ανά 100gr, παρόλο που συνήθως καταναλώνονται σε µικρές ποσότητες και προσφέρουν οφέλη για την υγεία όταν καταναλώνονται µε φειδώ.
Επιπλέον, λόγω των µεθοδολογικών του περιορισµών, ενδέχεται να προωθήσει εξαιρετικά επεξεργασµένα τρόφιµα χαµηλής θρεπτικής αξίας. Αυτό συµβαίνει επειδή η προσθήκη θετικών συστατικών, όπως φυτικές ίνες ή πρωτεΐνη, µπορεί να βελτιώσει τη βαθµολογία ενός προϊόντος χωρίς να χρειαστεί η µείωση των δυσµενών συστατικών του, όπως η υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή λίπος. Ως αποτέλεσµα, προϊόντα µπορεί να παρουσιάζονται ως πιο υγιεινά από ό,τι είναι στην πραγµατικότητα, γεγονός που υπονοµεύει το στόχο του Nutri-Score.
Eco-Score και περιβαλλοντική βιωσιµότητα
∆εν είναι δυνατόν να µιλήσουµε για τη διατροφή χωρίς να αναλογιστούµε τις περιβαλλοντικές ανησυχίες που εγείρει η βιοµηχανία τροφίµων. Έτσι, το Eco-Score έρχεται να αντιµετωπίσει µια διαφορετική αλλά εξίσου κρίσιµη πτυχή των καταναλωτικών συνηθειών, τη βιωσιµότητα.
Υπολογισµός
Το πρώτο βήµα στη διαδικασία υπολογισµού του Eco-Score είναι η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA) ενός προϊόντος, η οποία αξιολογεί τον συλλογικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός τροφίµου µε βάση 14 δείκτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως το αποτύπωµα άνθρακα και η ατµοσφαιρική ρύπανση. Για να γίνει το Eco-Score ακόµη πιο ακριβές, χρησιµοποιείται ένα σύστηµα bonus/malus, που ενσωµατώνει δείκτες που δεν λαµβάνονται υπόψη από την Ανάλυση Κύκλου Ζωής. Ένας τέτοιος δείκτης είναι η «µέθοδος παραγωγής», όπου για παράδειγµα σε προϊόντα που φέρουν ετικέτα Fairtrade αποδίδονται 10 επιπλέον βαθµοί.
Το Eco-Score στην κατανάλωση και την παραγωγή
Το Eco-Score προσφέρει πολλά οφέλη καθώς προάγει τη βιωσιµότητα και διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων µε περιβαλλοντικό αντίκτυπο, ώστε να στρέψει τους καταναλωτές προς λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον προϊόντα. Οµοίως µε το Nutri-Score, απλοποιεί πολύπλοκα περιβαλλοντικά δεδοµένα, βοηθώντας τους καταναλωτές να κάνουν πιο συνειδητές επιλογές χωρίς να χρειάζονται βαθιά κατανόηση της βιωσιµότητας. Όσον αφορά τον τοµέα της παραγωγής, το Eco-Score ενθαρρύνει τους κατασκευαστές να υιοθετήσουν βιώσιµες πρακτικές, όπως η ελαχιστοποίηση των απορριµµάτων και η «ηθική προµήθεια» (Ethical Sourcing), για να βελτιώσουν την απήχηση των προϊόντων τους.
Το Eco-Score λοιπόν βοηθά στη δηµιουργία ενός πιο φιλικού προς το περιβάλλον συστήµατος παραγωγής τροφίµων που ωφελεί τόσο τους παραγωγούς όσο και τους καταναλωτές.
Περιορισµοί
Ένα από τα κύρια προβλήµατα που παρουσιάζει το Eco-Score είναι ότι εστιάζει πρωτίστως σε µετρήσιµους παράγοντες, όπως είναι το αποτύπωµα του άνθρακα και η χρήση νερού, αλλά παραβλέπει άλλες συνιστώσες της βιωσιµότητας, όπως είναι η χρήση φυτοφαρµάκων (και κατά συνέπεια οι επιπτώσεις τους στην υγεία, το έδαφος, τον αέρα) ή κοινωνικά ζητήµατα που σχετίζονται µε την παραγωγή τροφίµων. Αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σε βαθµολογίες που δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο ενός προϊόντος, επειδή δεν λαµβάνουν υπόψη το σύνολο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ένα άλλο πρόβληµα είναι ότι το Eco-Score βασίζεται σε δευτερογενή δεδοµένα, τα οποία µπορεί να είναι ελλιπή ή παρωχηµένα, γεγονός που θα µπορούσε να έχει ως αποτέλεσµα ορισµένα προϊόντα να λαµβάνουν λάθος βαθµολογία.
Αλληλεπίδραση Nutri-Score και Eco-Score
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η επίδραση του Nutri-Score στην εκτίµηση των αντιληπτών περιβαλλοντικών επιπτώσεων των τροφίµων. ∆ηλαδή για παράδειγµα, υψηλή βαθµολογία Nutri-Score, που δεν σχετίζεται µε τη βιωσιµότητα, φαίνεται να επηρεάζει την αντίληψη των καταναλωτών ως προς τη φιλικότητα των προϊόντων προς το περιβάλλον. Παροµοίως, ανεξαρτήτως της πραγµατικής διατροφικής αξίας ενός τροφίµου, ένα χαµηλό (ή υψηλό) Eco-Score µπορεί να επηρεάσει δυνητικά το πόσο υγιεινό θεωρείται από τους καταναλωτές.
Μια συνδυαστική προσέγγιση που θα χρησιµοποιήσει τόσο το Eco-Score όσο και το Nutri-Score µπορεί να είναι πιο αποδοτική, αφού θα λαµβάνει υπόψη τη βιωσιµότητα και την υγεία ταυτόχρονα, αποτρέποντας τη σύγχυση των δύο εννοιών.
Εφαρµογή
∆εδοµένου ότι η υιοθέτηση του Nutri-Score και του Eco-Score είναι επί του παρόντος εθελοντική, δεν υπάρχει νοµική απαίτηση για τη χρήση της ετικέτας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Nutri-Score έχει υιοθετηθεί από πολλά κράτη µέλη (Γαλλία, Βέλγιο, Γερµανία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία, Ισπανία και Ελβετία) και, παρόλο που δεν είναι υποχρεωτικό, όλο και περισσότερες χώρες το συνιστούν. Αντίστοιχα το Eco-Score κερδίζει έδαφος µε ολοένα και περισσότερες εταιρείες να υπογράφουν εθελοντικά την πρωτοβουλία για την εφαρµογή του. Στόχος είναι η εναρµονισµένη και υποχρεωτική διατροφική επισήµανση σε όλη την ΕΕ διασφαλίζοντας στους καταναλωτές την ικανότητα να λαµβάνουν καλώς ενηµερωµένες αποφάσεις σχετικά µε την υγεία και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των προϊόντων που αγοράζουν.
Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδηµαϊκός
Πολυτεχνείο Κρήτης Επίτιµος ∆ρ ΑΠΘ
Φοιτήτρια Μαριάµ Βασιλάκη Σχολή ΜΠ∆,
Πολυτεχνείο Κρήτης
