Η παχυσαρκία αποτελεί σήµερα ένα σηµαντικό πρόβληµα στη χώρα µε πολλαπλές επώδυνες υγειονοµικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Όταν το ανθρώπινο σώµα λαµβάνει περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνει, η περίσσεια της αποθηκεύεται σε µορφή λίπους.
Σύµφωνα µε πρόσφατες µελέτες το 37.9% των ενηλίκων στην Ελλάδα είναι υπέρβαροι και το 24.6% παχύσαρκοι. Το ποσοστό της παιδικής παχυσαρκίας στη χώρα είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη ενώ υπολογίζεται ότι το 41.2% των παιδιών ηλικίας 10-12 ετών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Στις αγροτικές περιοχές το ποσοστό παχύσαρκων ατόµων είναι υψηλότερο σε σχέση µε τις αστικές περιοχές. Ανισότητες στο ποσοστό των παχύσαρκων ατόµων έχει παρατηρηθεί και εντός των αστικών περιοχών. Στη περιοχή του Χαλανδρίου της Αθήνας (περιοχή που διαµένουν άτοµα/οικογένειες µε σχετικά υψηλά εισοδήµατα) το ποσοστό των παχύσαρκων παιδιών είναι µόλις 2.7% ενώ στο Κερατσίνι (περιοχή που διαµένουν άτοµα/οικογένειες µε σχετικά χαµηλά εισοδήµατα) το ποσοστό των παχύσαρκων παιδιών είναι αρκετά υψηλότερο 20.3%.
Σήµερα η παχυσαρκία θεωρείται µία πολύ-παραγοντική πάθηση µε γενετικά αλλά και περιβαλλοντικά αίτια που σχετίζονται µε το τρόπο ζωής και διατροφής που επιλέγουν τα άτοµα και οι οικογένειες. Έχει ιδιαίτερα επώδυνες υγειονοµικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις στα άτοµα αλλά και στην οικονοµία της χώρας και θεωρείται ότι αποτελεί ένα µεγάλο πρόβληµα όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσµίως ενώ ουσιαστικά ισοδυναµεί µε µία παγκόσµια πανδηµία. Ο πιο απλός δείκτης που χαρακτηρίζει ένα άτοµο ανάλογα µε το βάρος του σώµατος του είναι ο δείκτης µάζας του σώµατος του. Αυτός ορίζεται σαν το πηλίκο του βάρους του διά του τετραγώνου του ύψους του. Η κατηγοριοποίηση των ατόµων ανάλογα µε το δείκτη µάζας του σώµατος του παρουσιάζεται στο πίνακα 1.
Η τεχνητή ευφυία έχει αρχίσει να χρησιµοποιείται όλο και περισσότερο σε διάφορους τοµείς. Μεταξύ των εργαλείων της τεχνητής ευφυίας που χρησιµοποιούνται σήµερα και έχει πολύ καλές επιδόσεις είναι το γλωσσικό µοντέλο της εταιρίας Open Artificial Intelligence (Open AI) γνωστό ευρύτερα σαν Chat GPT. Το Chat GPT έχει εκπαιδευτεί µε ένα τεράστιο όγκο δεδοµένων και έχει αποκτήσει ικανότητες κατανόησης της ανθρώπινης γλώσσας µε αποτέλεσµα να µπορεί να επικοινωνεί µε τον άνθρωπο και να απαντά άµεσα σε ποικίλα ερωτήµατα µε σηµαντική αξιοπιστία χωρίς όµως να αποφεύγει σε κάποιες περιπτώσεις τα λάθη. Το γλωσσικό αυτό µοντέλο δεν σκέφτεται ούτε λειτουργεί όπως ο άνθρωπος αλλά έχει εκπαιδευτεί να αναγνωρίζει µοτίβα. Εκπαιδευµένο µε ένα τεράστιο όγκο δεδοµένων (βιβλία, κείµενα, περιεχόµενα διαδικτυακών τόπων και άλλες γραπτές πηγές) µπορεί να αναγνωρίσει και να κατανοήσει σηµασιολογικά την ερώτηση που του υποβάλλεται. Η εκπαίδευση του αυτή (η οποία ονοµάζεται βαθιά µάθηση-deep learning) του δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει µοτίβα λέξεων σε κείµενα και τη πιθανότητα διαδοχής λέξεων σε κάποιο κείµενο. Κατόπιν αξιοποιώντας ένα σύστηµα νευρωνικού δικτύου το οποίο περιλαµβάνει περίπλοκους αλγορίθµους (το οποίο προσοµοιάζει µε τον ανθρώπινο εγκέφαλο) και βασιζόµενο στην εκπαίδευση που έχει υποβληθεί µπορεί να απαντά στις ερωτήσεις που του υποβάλλονται µε µεγάλη δόση ακρίβειας. Το Chat GPT δεν µπορεί να σκεφτεί αιτιοκρατικά/ντετερµινιστικά ή στοχαστικά/πιθανοκρατικά όπως ο άνθρωπος και δεν διαθέτει συνείδηση ούτε κατανόηση του πραγµατικού κόσµου. Όµως οι γρήγορες και σε σηµαντικό βαθµό αξιόπιστες απαντήσεις του – που βασίζονται στη διαφορετική λειτουργία του σε σχέση µε τον ανθρώπινο εγκέφαλο – το καθιστούν σήµερα χρήσιµο σε διάφορες εφαρµογές.
Το νευρωνικό δίκτυο είναι ένα δίκτυο από απλούς υπολογιστικούς κόµβους (νευρώνες), διασυνδεδεµένους µεταξύ τους. Είναι εµπνευσµένο από το κεντρικό νευρικό σύστηµα του ανθρώπου, το οποίο προσπαθεί να προσοµοιώσει.
Οι νευρώνες είναι τα δοµικά στοιχεία του δικτύου. Κάθε τέτοιος κόµβος δέχεται ένα σύνολο αριθµητικών εισόδων από διαφορετικές πηγές (είτε από άλλους νευρώνες, είτε από το περιβάλλον), επιτελεί έναν υπολογισµό µε βάση αυτές τις εισόδους και παράγει µία έξοδο/αποτέλεσµα.
Το κύριο χαρακτηριστικό των νευρωνικών δικτύων είναι η εγγενής τους ικανότητα για µάθηση. Ως µάθηση µπορεί να οριστεί η σταδιακή βελτίωση της ικανότητας του δικτύου να επιλύει κάποιο πρόβληµα (π.χ. η σταδιακή προσέγγιση µίας συνάρτησης). Η µάθηση επιτυγχάνεται µέσω της εκπαίδευσης, µίας επαναληπτικής διαδικασίας σταδιακής προσαρµογής των παραµέτρων του δικτύου σε τιµές κατάλληλες ώστε να επιλύεται µε επαρκή επιτυχία το προς εξέταση πρόβληµα. Αφού ένα δίκτυο εκπαιδευτεί επαρκώς, µπορεί να δίνει σωστές απαντήσεις για ερωτήσεις διαφορετικές από αυτές µε τις οποίες εκπαιδεύτηκε.
Η αποτελεσµατικότητα της λειτουργίας ενός νευρωνικού δικτύου εξαρτάται από την εκπαίδευση στην οποία έχει υποβληθεί και τους αλγορίθµους που χρησιµοποιεί για τους υπολογισµούς του.
Στα πλαίσια αυτά το γλωσσικό µοντέλο Chat GPT ρωτήθηκε για τη διαχείριση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα η οποία όπως προαναφέρθηκε αποτελεί µία σύγχρονη πανδηµία µε δυσβάστακτο υγειονοµικό, κοινωνικό και οικονοµικό κόστος. Οι άµεσες απαντήσεις του στα ερωτήµατα σχετικά µε τα δυνατά και τα αδύνατα σηµεία των προσπαθειών για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα καθώς και στις ευκαιρίες και τους κινδύνους που παρουσιάζονται στο θέµα αυτό αξιολογήθηκαν και συνοψίζονται στη συνέχεια.
Οι ευνοϊκές δυνατότητες για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας σήµερα στην Ελλάδα σύµφωνα µε το Chat GPT περιλαµβάνουν:
Τη πραγµατοποίηση δηµόσιων ενηµερωτικών οµιλιών σε σχολεία και τοπικές κοινότητες για τη προώθηση της υγιεινής διατροφής, της φυσικής δραστηριότητας και της υγιεινής ζωής,
Τη πραγµατοποίηση κλινικών παρεµβάσεων για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας,
Τη παροχή συµβουλών και βοήθειας στο θέµα αυτό σε τοπικό επίπεδο,
Την έµφαση που δινόταν και δίνεται ακόµα στη Μεσογειακή δίαιτα η οποία είναι κατάλληλη για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας,
Την ύπαρξη εξειδικευµένων ολιστικών προγραµµάτων αντιµετώπισης της παχυσαρκίας σε νοσοκοµεία και κλινικές,
Την ολιστική και πολυδιάστατη προσέγγιση στην αντιµετώπιση της παχυσαρκίας από το ιατρικό σύστηµα αναγνωρίζοντας το γεγονός ότι αυτή επηρεάζεται από το τρόπο ζωής και διάφορους οικονοµικούς και κοινωνικούς παράγοντες, και
Τη δυνατότητα αξιοποίησης Ευρωπαϊκών προγραµµάτων τα οποία προσφέρουν χρηµατοδότηση και παροχή οδηγιών για τη δηµιουργία τοπικών και εθνικών πρωτοβουλιών και δράσεων για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας.
Τα αδύνατα σηµεία για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στη χώρα σύµφωνα µε το προαναφερθέν γλωσσικό µοντέλο της Open AI περιλαµβάνουν:
Τη περιορισµένη δυνατότητα παροχής συµβουλών και στήριξης σε παχύσαρκα άτοµα σε αγροτικές περιοχές όπου το ποσοστό των παχύσαρκων ατόµων είναι αυξηµένο,
Την εγκατάλειψη της παραδοσιακής και υγιεινής Μεσογειακής διατροφής ιδιαίτερα από νέους ανθρώπους οι οποίοι αποκτούν ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες,
Τη µειωµένη κρατική χρηµατοδότηση για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας,
Την απουσία επαρκούς στήριξης των παιδιών και των εφήβων για να µάθουν ένα υγιεινό τρόπο διατροφής για όλη τους τη ζωή, και
Την ύπαρξη κοινωνικού στίγµατος για τα παχύσαρκα άτοµα το οποίο τα αποτρέπει να ζητήσουν ιατρική βοήθεια για την αντιµετώπιση του προβλήµατος τους.
Τα ευνοϊκά και τα αδύνατα σηµεία σχετικά µε την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στη χώρα µπορούν να αντιµετωπισθούν από τη πολιτεία µε κατάλληλα µέτρα και δράσεις. Ταυτόχρονα το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο λειτουργούµε δηµιουργεί ευκαιρίες οι οποίες πρέπει να εντοπισθούν και να αξιοποιηθούν αλλά ενέχει και κινδύνους οι οποίοι θα πρέπει να επισηµανθούν και να αντιµετωπισθούν έγκαιρα. Η γνώµη του Chat GPT σχετικά µε τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που παρουσιάζονται σήµερα παρατίθενται στη συνέχεια.
Σύµφωνα µε το προαναφερθέν γλωσσικό µοντέλο οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται σήµερα για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στη χώρα περιλαµβάνουν:
Τη προώθηση της παραδοσιακής µεσογειακής διατροφής προσαρµοσµένης στις σηµερινές συνθήκες,
Τη προώθηση τοπικών υγιεινών διατροφικών προϊόντων σε σχολεία και δηµόσιους οργανισµούς,
Τη χρήση των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών στην αντιµετώπιση της παχυσαρκίας,
Τη παροχή διατροφικών συµβουλών µε χρήση διαδικτυακών πλατφορµών,
Την αξιοποίηση των Ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών για την αντιµετώπιση των πολλών παθήσεων που συνδέονται µε τη παχυσαρκία για τη παροχή χρήσιµων συµβουλών και τη χρηµατοδότηση ανάλογων πρωτοβουλιών στη χώρα, και
Τη δυνατότητα ανάπτυξης συνεργασιών µεταξύ του ιδιωτικού και του δηµόσιου τοµέα για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας.
Οι απειλές που εµφανίζονται σήµερα για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στη χώρα σύµφωνα µε το Chat GPT σχετίζονται µε:
Την αυξηµένη χρήση των σύγχρονων ανθυγιεινών διατροφικών προϊόντων τα οποία έχουν υποκαταστήσει τα παραδοσιακά υγιεινά προϊόντα,
Την υιοθέτηση του αστικού τρόπου ζωής µε περιορισµένη φυσική δραστηριότητα,
Τη πρόσφατη οικονοµική κρίση η οποία οδήγησε στη µείωση του προϋπολογισµού στο τοµέα της υγείας και στη µειωµένη διάθεση χρηµατικών πόρων από τη πολιτεία για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας,
Το γεγονός ότι η πρόσφατη οικονοµική κρίση οδήγησε στη κατανάλωση φθηνών και λιγότερο υγιεινών διατροφικών προϊόντων,
Την έλλειψη συνεκτικής και ολιστικής πολιτικής για τη καταπολέµηση της παχυσαρκίας στη χώρα, και
Την ύπαρξη κοινωνικού στίγµατος που σχετίζεται µε τη παχυσαρκία το οποίο αποθαρρύνει τα παχύσαρκα άτοµα να ζητήσουν ιατρική βοήθεια.
Από τα προαναφερθέντα φαίνεται ότι η τεχνητή ευφυία και συγκεκριµένα το γλωσσικό µοντέλο Chat GPT λειτουργώντας τελείως διαφορετικά από τον ανθρώπινο εγκέφαλο έδωσε χρήσιµες απαντήσεις όσον αφορά την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα.
Θα µπορούσε να λεχθεί ότι σήµερα αποτελούν επιπλέον απειλές για την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στη χώρα: α) οι δυσµενείς επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης στη προσπάθεια αντιµετώπιση της, και β) η σύγκρουση συµφερόντων µεταξύ των µεγάλων εταιρειών παραγωγής σύγχρονων διατροφικών προϊόντων µεγάλου ενεργειακού περιεχοµένου τα οποία προτιµώνται από τους καταναλωτές και των πολιτικών αντιµετώπισης της που προωθούν τη χρήση µιας πιο παραδοσιακής και υγιεινής διατροφής που έχει σαν βάση τη γνωστή σε όλους Μεσογειακή δίαιτα.
Περισσότερες πληροφορίες για το θέµα αυτό είναι διαθέσιµες στις παρακάτω επιστηµονικές εργασίες του γράφοντος:
Α) Vourdoubas, J. (2024). The use of Chat GPT in obesity management in Greece: A SWOT analysis, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 4(6), 533-540.
B) Vourdoubas, J. (2024). The nexus between Mediterranean diet, obesity and climate change, International Journal of Current Science Research and Review, 7(9), 6857-6867.
*Ο Ο Γιάννης Βουρδουµπάς
είναι xηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
