Με αφορµή έναν Θάνατο και την επερχόµενη Ανάσταση!
Μπροστά στο θάνατο ο κάθε άνθρωπος παραµένει άφωνος. ∆ύσκολο να το πιστέψεις. ∆ύσκολο να το περιγράψεις.
Το νεκρό σώµα µπροστά σου σε προ(σ)καλεί για σκέψη. Ο θάνατος δεν αντέχεται, αλλά η ανθρώπινη ύπαρξη κραυγάζει ότι θέλει να µείνει για πάντα ακέραια και για πάντα παρέα µε αγαπηµένα πρόσωπα. Ο θάνατος όµως επιµένει να αποσυνθέτει τα πάντα. Και όπως λέγει ο σοφός λαός µας φέρνει τα «πάνω-κάτω». Αποσυνθέτει το κορµί, αποσυνθέτει τις σχέσεις, χωρίς να µας ρωτά, παίρνει κοντά του δικά µας πρόσωπα.
Ο θάνατος δεν αντέχεται. Αν προσέξουµε τα λόγια των εκκλησιαστικών ύµνων της Μεγάλης Εβδοµάδας, θα δούµε αυτή την πανανθρώπινη αλήθεια. Στα εγκώµια που ψέλνουµε στον Επιτάφιο περιγράφουν ακριβώς αυτή την τραγική στιγµή του βίαιου αποχωρισµού και την µητέρα (την Παναγία) -την κάθε µάνα- να µαλλιοτραβιέται και να σκίζει τα µάγουλά της µε τα νύχια της: «Σήµερον σε θεωρούσα η άµεµπτος Παρθένος εν Σταυρώ… παρειάς συν θριξί καταξέουσα, κατετρύχετο». Όµως ο πόνος δεν καταλήγει σε απελπισία και τις ηµέρες που ακολουθούν ο θάνατος δηλώνεται ως υπόσχεση της Ανάστασης. Κοιτάζοντας το νεκρό σώµα έρχεται στο µυαλό µας ο λόγος του Χριστού προς την µητέρα του και να της λέει: «µη εποδύρου µου µήτερ… Αναστήσοµαι γαρ και δοξασθήσοµαι», που σηµαίνει «µην απελπίζεσαι µητέρα… Τελικά θα αναστηθώ και θα δοξαστώ»!
Αυτό το περίεργο αντάµωµα πόνου και ελπίδας, αυτή η ύπαρξη της ελπίδας µέσα στην οδύνη του θανάτου, ζήσαµε την προηγούµενη εβδοµάδα µε την κοίµηση του µακαριστού Κυδωνίας και Αποκορώνου κυρού ∆αµασκηνού, ο οποίος στην ταραχή της απόγνωσης κοµίζει το µεγάλο αναστάσιµο µήνυµα του Πάσχα. Περίεργα πράγµατα. ∆εν αποφασίζονται αυτά ανθρωπίνως! Από το θάνατο στην Ανάσταση. Από τον πόνο στην ελπίδα. Ο ίδιος ο σταυρός στο Γολγοθά (ο κάθε ανθρώπινος πόνος), στην ορθόδοξη παράδοση, δεν σηµατοδοτεί ένα τέρµα, αλλά µαρτυρεί ποια θα είναι η επόµενη ηµέρα: η δόξα της Ανάστασης! Πόνος και Πόθος. Πόσο πλούσια είναι η ελληνική γλώσσα… Με ένα γράµµα αλλάζει ολόκληρη η στάση µας απέναντι στον κόσµο.
Συνοδεύοντας τον µακαριστό Μητροπολίτη της πόλης των Χανίων στο τελευταίο του ταξίδι, στην Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων, περνούσαµε µέσα από ανθισµένα δένδρα, η οµορφιά της άνοιξης µάς αγκάλιαζε όλους ενωτικά µε τις µυρωδιές της και τις κρητικές αποκορωνιότικες µαδάρες να αγναντεύουν µε πένθιµο πρόσωπο. Ήδη εδώ και χιλιάδες χρόνια, πριν ακόµη κι από τον Χριστιανισµό, ο λαός της Κρήτης τέτοια εποχή πανηγύριζε. Γιόρταζε το πέρασµα από τον Θάνατο (τον οποίο εκπροσωπούσε ο Χειµώνας), στη Ζωή (την οποία εκπροσωπεί η Άνοιξη). Ας θυµηθούµε τον µύθο της Περσεφόνης. Έξι µήνες το χρόνο έµενε – λέει – αιχµάλωτη στον Άδη. Πένθος, θάνατος και παγωνιά πάνω στη Γη. Την Άνοιξη όµως ξανά-ανέβαινε στον πάνω κόσµο, και η Γη ξαναζωντάνευε για έξι µήνες. Χαρές και πανηγύρια, λοιπόν, την Άνοιξη.
Ωραία θα µου πείτε, αυτό κάνει και ο Χριστιανισµός, λαµβάνοντας στοιχεία από τον µύθο της αρχαίας αντίληψης για τον θάνατο και µας τον παρουσιάζει µε άλλο περιτύλιγµα. Η πρώτη εντύπωση µπορεί να δείχνει ότι πρόκειται για το ίδιο ακριβώς πράγµα. Αν όµως προσέξουµε, θα δούµε ότι µεταξύ της αρχαιοελληνικής και της χριστιανικής αντίληψης όχι απλώς υπάρχει διαφορά, αλλά υπάρχει τεράστια διαφορά. Ο µύθος της Περσεφόνης δεν περιλαµβάνει το όραµα µίας τελικής κατάργησης του θανάτου. Μπορεί ο µύθος να εµφανίζεται ως ελπιδοφόρος, στην πραγµατικότητα όµως είναι επιβεβαίωση µίας θεόρατης ταφόπλακας: ο θάνατος, σύµφωνα µε τον µύθο, είναι ανίκητος. Ο θάνατος θα υπάρχει για πάντα.
Εδώ ακριβώς θα πρέπει να συλλογιστούµε, ποιο είναι το ιδιαίτερο νόηµα του Χριστιανικού Πάσχα, ποιο είναι το µοναδικό νόηµα της Ανάστασης του Χριστού.
Γιατί, άραγε, πανηγυρίζουµε τη νύχτα της Ανάστασης; Γιατί µαζευόµαστε στις πλατείες και στα χωριά, σε κάθε γωνιά της Γης, τα µεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή του Πάσχα, και µάλιστα – µόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» από τα χείλη του ιερέα – γιορτάζουµε παντοιοτρόπως εκρηκτικά; Έκρηξη φωτός γεµίζει την Εκκλησία, εκρήξεις ξεσπούν µε τα πυροτεχνήµατα, όσο κι αν µας τροµάζουν, έκρηξη χαράς φανερώνουν και οι ύµνοι, που γίνονται πλέον γρήγοροι και θριαµβευτικοί. Το ερώτηµα παραµένει… Γιατί πανηγυρίζουµε; Πανηγυρίζουµε επειδή αναστήθηκε ο Χριστός! Τι θα πει, πανηγυρίζουµε την Ανάστασή του; Μήπως αυτό είναι όπως όταν παρακολουθούµε µία περιπετειώδη κινηµατογραφική ταινία, όπου, τελικά, µετά από πολλές ταλαιπωρίες, ο καλός επί τέλους νικά; Αυτό δηλώνει, ως ένα βαθµό, το τι κρατάει ο καθείς στα χέρια του τη νύχτα της αναστάσεως. Κερί µε κούκλες, κερί µε ήρωες τηλεοπτικών ταινιών, κεριά που υµνούν το θάνατο και την ύλη. Στην περίπτωση αυτή χαίροµαι µε τη νίκη του, όµως, η νίκη του αυτή δεν αλλάζει τη δική µου ζωή.
Κάτι άλλο όµως συµβαίνει πολύ µεγαλύτερο και το λησµονούµε. Πώς δηλώνεται ο αναστηµένος Χριστός στην Αγία Γραφή και στους ύµνους της ηµέρας, ερωτά ο Θανάσης Παπαθανασίου; Και απαντά: ∆ηλώνεται µε δύο διατυπώσεις: «Πρωτότοκος των νεκρών εγένετο…» και «Απαρχή των κεκοιµηµένων» (Α’ Κορ., 15:20). Αυτό σηµαίνει ό,τι, ό,τι έγινε στον ίδιο τον Χριστό θα γίνει και στους ανθρώπους. Είναι η αρχή της δικής µας πορείας. Η Ανάσταση του Χριστού είναι η σµικρογραφία αυτού που ο ίδιος έχει υποσχεθεί ότι κάποια στιγµή θα συµβεί σε όλη την ανθρωπότητα, σε ολόκληρη την κτίση. Όταν µαζευόµαστε στις πλατείες το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, δεν γιορτάζουµε απλώς µία επέτειο, κάτι που έγινε και τελείωσε. Γιορτάζουµε αυτό που πρόκειται να συµβεί. ∆ίνουµε µαρτυρία, φανερώνουµε στον κόσµο τι προσδοκούµε για το µέλλον.
Εδώ ακριβώς – στη φράση «προσδοκώ ανάσταση νεκρών» («Πιστεύω», Πρώτη Οικουµενική Σύνοδος 325 µ.Χ.) – βρίσκεται η καρδιά της χριστιανικής πίστης, που κατά έναν περίεργο τρόπο έχουµε λησµονήσει. Θέλει ο Θεός µία αιωνιότητα όπου για πάντα ο άνθρωπος θα είναι κοµµατιασµένος, µε διαλυµένο σώµα και ασώµατη ψυχή; Κάτι άλλο µας λένε τα Ευαγγέλια: Ότι ο Χριστός αναστήθηκε, και αναστήθηκε πλήρης. Μαζί, δηλαδή, µε το κορµί του, και µάλιστα άφθαρτο. Υλικό µεν, αλλά πλέον δίχως φθορά και δίχως θάνατο. Στο τέλος του κατά Λουκά Ευαγγελίου (24:36-50), εκεί όπου αναφέρονται οι εµφανίσεις του αναστηµένου Χριστού στους µαθητές του, βλέπουµε ότι οι µαθητές είχαν την ίδια δυσκολία που έχουν και πολλοί από τους σηµερινούς χριστιανούς. ∆εν µπορούσαν να χωνέψουν ότι η ανάσταση είναι σωµατική. Ο Χριστός όµως τους είπε : «Κοιτάξτε τα χέρια µου και τα πόδια µου για να βεβαιωθείτε ότι είµαι εγώ ο ίδιος. Ψηλαφίστε µε και δείτε ένα φάντασµα δεν έχει σάρκα και οστά, όπως βλέπετε πως έχω εγώ». Αυτό, λοιπόν, εγκαινίασε και υποσχέθηκε ο Χριστός. Ότι στο τέλος της ιστορίας όλο το ανθρώπινο γένος θα αναστηθεί όπως αυτός. Όλο το σύµπαν θα γίνει άφθαρτο (όπως το σώµα του Χριστού), χωρίς να πάψει να είναι υλικό.
Πανηγυρίζουµε για το ανθρωπίνως ακατόρθωτο. Από τη στιγµή της Ανάστασής του ξεκίνησε ένας πόλεµος, που θα συνεχιστεί µέχρι να έρθει η τελική, καθολική, πανανθρώπινη Ανάσταση. Είναι αυτό που ακούµε την Μεγάλη Παρασκευή: «Βασιλεύει, αλλ’ ουκ αιωνίζει Άδης του γένους των βροτών» (τρίτο τροπάριο στ’ Ωδής του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου), που σηµαίνει «ο Άδης βασιλεύει τώρα πάνω στο ανθρώπινο γένος, αλλά η βασιλεία του δεν θα κρατήσει για πάντα». Το µέλλον έχει ξεκίνησε µε την προσωπική Ανάσταση του Χριστού, µα δεν έχει ακόµη ολοκληρωθεί. Ο άνθρωπος καλείται να επιλέξει ελεύθερα µε ποιον θα πάει και ποιον θα εγκαταλείψει. Θάνατος είναι το ξεψύχισµα, θάνατος και η κοινωνική αδικία, η εκµετάλλευση των αδυνάτων, η αναλγησία για τον ανθρώπινο πόνο.
Αυτό σηµαίνει ένα χρέος. Την ρήξη του χριστιανού µε τις δυνάµεις του θανάτου και της αδικίας. Στο όνοµα του Αναστηµένου Χριστού καταργείται ο πόλεµος. Στο όνοµα του αναστηµένου Χριστού ξεκινούν οι συνεργασίες για τις τοπικές κοινωνίες και το µέλλον του κόσµου. Στο όνοµα του αναστηµένου Χριστού κηρύσσεται η «επανάσταση των συνειδήσεων» και η εγκατάσταση στη Γη του «Συντάγµατος του Ευαγγελίου» (Ειρηναίος Γαλανάκης). Η εικόνα της Ανάστασης είναι νίκη ενάντια στην κόλαση της αδικίας. Είναι η συν-ανάσταση του ανθρώπου. Αυτό ακριβώς, δηλαδή, που µας έχει υποσχεθεί ο ίδιος ο Χριστός.
Αυτό είναι το µήνυµα της Ανάστασης και αυτό το µήνυµα µας φανέρωσε και η κοίµηση, όπως και η κοίµηση του κάθε ανθρώπου, του µακαριστού Μητροπολίτου Κυδωνίας και Αποκορώνου κυρού ∆αµασκηνού. Αυτό ήταν και το µήνυµα, µήνυµα ενότητας, του Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Ευγενίου και σύσσωµης της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης. Αυτό ήταν και το µήνυµα του πένθους που έφερε, µε την κοσµοπολίτικη ταπεινότητά του και την λειτουργική ευταξία, ο Σεβασµ. Μητρ. Κισάµου και Σελίνου κ. Αµφιλόχιος, Τοποτηρητής της χηρευούσης Ιεράς Μητροπόλεως. Το βράδυ της Αναστάσεως το κερί που θα ανάψουµε να είναι κερί µνήµης για τον µακαριστό Μητροπολίτη κυρό ∆αµασκηνό για όσα προσέφερε στην Εκκλησία και στην Κρήτη, να είναι κερί απόφασης για αλληλεγγύη και ενότητα στη Μεγαλόνησο, αναµµένο κερί εµπιστοσύνης σε Αυτόν που µας προσέφερε την ίδια την ζωή µε την ανάστασή του.
Καλή µας Ανάσταση!
*Ο δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς είναι γενικός διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
