Αρχαίοι συγγραφείς, αλλά και η παράδοση, αναφέρουν την ύπαρξη σπουδαίων µαντείων κατά την αρχαιότητα στην περιοχή του φαραγγιού της Σαµαριάς και ίσως συνέχεια αυτών να αποτελούν οι νεότερες παραδόσεις, ιστορίες και θρύλοι για νεράϊδες, σφανταχτά, κακά πνεύµατα κ.λπ.
Έτσι, από κείµενα και την παράδοση εντοπίζονται θέσεις µαντείων στην πηγή Λινοσέλι (γι’ αυτό και η ονοµασία Σελί των Ελλήνων – Λινοσέλι), στον Άγιο Νικόλαο Σαµαριάς, στον οικισµό Σαµαριάς, στην Πάνω Χώρα, στην τοποθεσία Αέρηδες, στις Πόρτες και στην Αγία Ρουµέλη.
Το µαντείο Καινώ (κατ’ άλλους πόλις) ήταν ονοµαστό. Στην ύπαρξη µαντείων συνηγορούν το µοναδικό κάλλος της περιοχής µε τα φοβερά γκρεµνά, τα δάση και τα τρεχάµενα νερά. Εκτός από τα ευρήµατα στις ανασκαφές στο Αζωυροµούρι της Αγίας Ρουµέλης, όπου το νεκροταφείο της αρχαιότητας και ρωµαϊκές κατοικίες, ανασκαφική έρευνα πραγµατοποιήθηκε το έτος 1991 και στην περιοχή του Αγίου Νικολάου.
Εκεί ένα χρόνο πριν, κατά την εκσκαφή για το µονοπάτι, είχαν εντοπισθεί αρχαία κεραµεικά. Την ανασκαφική έρευνα της ΚΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών αρχαιοτήτων πραγµατοποίησε η αρχαιολόγος κ. Βάννα Νινιού-Κινδελή και αυτή αποκάλυψε τµήµα υπαίθριου αγροτικού Ιερού, στο οποίο λατρευόταν επί 800 τουλάχιστον χρόνια ο Θεός Απόλλωνας ή η θεά ∆ίκτυννα. Αυτό προέκυψε από τα αναθήµατα που βρέθηκαν, η επιβεβαίωση όµως θα έλθει όταν βρεθούν επιγραφικές µαρτυρίες.
Είναι κρίµα και λάθος που η έρευνα αυτή δεν συνεχίσθηκε λόγω έλλειψης πιστώσεων από δηµόσιους ή δηµοτικούς φορείς.
Τα ευρήµατα ανήκαν κυρίως στην περίοδο της Ρωµαιοκρατίας, 1ο-3ος αιώνας µ.Χ., χωρίς όµως να λείπουν και εκείνα που τοποθετούν την αρχή της λατρείας στον 6ο αι. π.Χ.
Στα ευρήµατα περιλαµβάνονται πήλινα αγγεία, µεταξύ των οποίων κυριαρχούν οι λύχνοι µε ανάγλυφες παραστάσεις, πήλινα ειδώλια, χάλκινα ρωµαϊκά νοµίσµατα, χάλκινες και σιδερένιες αιχµές βελών και δοράτων και εγχειρίδια, όλα σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης.
Επίσης βρέθηκαν οστά αιγοπροβάτων από θυσίες καθώς και κέρατο µικρού αγριµιού, ενώ ένας βράχος που βρίσκεται πάνω από το ιερό πιστεύεται ότι είχε σηµαντικό ρόλο στη λατρεία του θεού.
Εκτός από την έρευνα για την ανεύρεση του αρχαίου υαλουργείου, που αναφέρθηκα ήδη, είχα προσωπικά εντοπίσει κεραµικά όστρακα πάνω από τον οικισµό Σαµαριάς και την εκκλησία της Οσίας Μαρίας, σε βραχοσκεπές και στην άκρη του γκρεµνού ανατολικά του Κουλέ, στον Πίσκοπο Αγίας Ρουµέλης, που παρέδωσα στην αρχαιολογική υπηρεσία και κατά την απόψή µου ως µη ειδικού ήταν Ελληνιστικής περιόδου και ίσως αφορούσαν τοποθεσίες µικρών ιερών.
