“Τα Ασκληπιεία της Κρήτης”

Και να λοιπόν που έφτασε στα χέρια μας το τελευταίο πόνημα του γιατρού,  ανθρώπου του πολιτισμού και των κοινών- του κ. Ευτύχη Ι. Λαμπουσάκη, ο οποίος εκτός απ’ τη πολύχρονη  προφορά στο λειτούργημά του, ασχολήθηκε και με τα κοινά.
Διατέλεσε για χρόνια Πρόεδρος  του Ιατρικού Συλλόγου Χανίων, υπηρέτησε την πόλη μας σαν εκλεγμένος Δημοτικός αλλά και Νομαρχιακός σύμβουλος, διατέλεσε μέλος του Δ.Σ. του  «Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου» και είναι Πρόεδρος του «Ποδηλατικού-Περιπατητικού Συλλόγου “Ο Χάντακας”».
Πολυπράγμων, μέσα σ’ όλα, και βεβαίως…συγγραφέας, κι ας δηλώνει πως δεν είναι!
Διότι στο πέρασμα των χρόνων -μετά από   έρευνα, χρόνο και κόπο- παρέδωσε στον αναγνώστη τρία εκλεκτά βιβλία:  «Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΣΕΛΙΝΟΥ», «ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΙΚΗ ΑΠΕΛEΥΘΕΡΩΣΗ (1900-1950)» ΧΑΝΙΑ 2013, «ΕΠΑΡΧΙΑ ΣΕΛΙΝΟΥ (ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ),  ΧΑΝΙΑ 2017».
Απτές αποδείξεις του πόσο  αγαπά, πονά κι ενδιαφέρεται για την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Σέλινο!
Στο ίδιο πνεύμα και «ΤΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ» που προλογίζουν η αρχαιολόγος κ. Σταυρούλα Μαρκουλάκη και η λογοτέχνης-ιατρός κ. Πηνελόπη Ντουντουλακη!
Μαθαίνουμε  πως στο νησί μας έχουν μέχρι στιγμής βρεθεί δυο Ασκληπιεία.
Αυτό της  «Λεβήνας» στον νομό Ηρακλείου, και της «Λυσσού» στην επαρχία Σελίνου Χανίων.
Στις σελίδες του βιβλίου θα δούμε σχετικές φωτογραφίες τους, θα θαυμάσουμε το μωσαϊκό  της Λεβήνας κάτω απ’ το οποίο υπήρχε κρύπτη για πολύτιμα αναθήματα, θα σταθούμε στα ερείπια της Λισσού, θα μας τραβήξουν την προσοχή οι ιερές κρήνες, οι κίονες, οι πανάρχαιες βάσεις των κτηρίων, τ’ αγάλματα,  τα αγαλματίδια-προσφορές, όπως επίσης και τάματα των ασθενών,  πόδια κι αυτιά σκαλιστά, που δεν διαφέρουν σε τίποτα απ’ τα δικά μας…
Καλά τεκμηριωμένο,  άκρως ενδιαφέρον το βιβλίο, διαβάζεται απνευστί!
Και ποιος δεν θα ήθελε εξάλλου, να  μάθει για την καταγωγή, και την προσφορά του  Ασκληπιού, που έζησε σαν κοινός θνητός εκεί γύρω στα 1300 π.Χ. Οι δυο γιοι του μάλιστα ο  Μαχάων και ο Ποδαλείριος -γιατροί κι αυτοί- έλαβαν μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Η σύζυγός του ήταν η Ηπιόνη, γνωστές κι οι κόρες του  Πανάκεια,  Ιασώ, Ακεσώ, Αίγλη κι η πιο σημαντική η Υγεία!  Θα δούμε την οικογένεια μαζί, σε αναθηματικό ανάγλυφο σε κάποια σελίδα του βιβλίου, αλλά και άλλα πολλά αγάλματα, κυρίως δικά του. Πάντα γαλήνια η όψη του, το γνωστό  ραβδί στο χέρι, με το ιερό φίδι -που συμβόλιζε την γέννηση, τον θάνατο και την αναγέννηση- τυλιγμένο πάνω του.  Συχνή και η παρουσία του σκύλου που κατά μια εκδοχή ήταν ο προστάτης του από τα άγρια ζώα, όταν εγκαταλείφθηκε απ’ τη μητέρα του  στο όρος Μύρτιον.
Με  τα χρόνια ο «ιδρυτής και πατέρας της ιατρικής», έγινε ήρωας, ημίθεος
-λεγόταν πως ήταν γιός του Απόλλωνα, του θεού της υγείας, και της βασιλικής κόρης Κορωνίδας- έγινε σεβαστός θεός, η λατρεία του διαδόθηκε από πόλη σε πόλη κι από χώρα σε χώρα, ειδικά σε εποχές δύσκολων καιρών ή επιδημιών, με το ιερό φίδι να στέλνεται όπου το ζητούσαν για να στηθεί άλλος ένας χώρος πίστης και θεραπείας.
Δεν υπάρχει κανείς απ’ τους αρχαίους σοφούς μας που να μην έχει αναφερθεί στον Ασκληπιό. Στην σελίδα 33 διαβάζουμε την άποψη του άλλου μεγάλου γιατρού της αρχαιότητας, του Ιπποκράτη, (460-377 π. Χ.), ο οποίος σε επιστολή του προς τον Δημόκριτον: «…χαρακτήριζε τον Ασκληπιό  “ευρέτην της ιατρικής” , τον εθαύμαζε και τον  τιμούσε, τον ίδιο και τα ιεροθεραπευτήριά του. Είναι γνωστό ότι από μικρή ηλικία υπηρέτησε στο Ασκληπιείο της Κω,  όπου απέκτησε μεγάλη εμπειρία και πολλές γνώσεις, απαραίτητα εφόδια για την μετέπειτα λαμπρή πορεία του».
Τι να πρώτο-αναφέρει κανείς γι’ αυτό το εξαιρετικό βιβλίο που μας βάζει  στα Νοσηλευτικά  Ιδρύματα  των αρχαίων χρόνων και στα άδυτα των αδύτων τους.
Ας μείνουμε στο πως λειτουργούσαν  αυτά:  Ολόκληρα συγκροτήματα ήταν, με το Ναό του Ασκληπιού με το λατρευτικό του  άγαλμα, τον βωμό όπου γινόταν οι απαραίτητες θυσίες οι οποίες πάντα επροηγούντο. Με τους ξενώνες -τα λεγόμενα  «καταγώγια»- για την διαμονή των ασθενών-προσκυνητών και των συγγενών τους. Με τις κατάλληλες εγκαταστάσεις για λουτρά των ασθενών, αλλά και   θέατρα, στάδια και γυμναστήρια  για την ψυχαγωγία τους.
Και φυσικά  με το «άβατον, ή «άδυτον» ή «εγκοιμηστήριον»!
Προσεκτική η επιλογή του τόπου όπου κτιζόταν τα Ασκληπιεία!
Μακριά από την πόλη, σε περιοχές φυσικού κάλλους, κοντά στην θάλασσα και πάντα δίπλα σε πηγές, κυρίως ιαματικές. Μπόλικο και το προσωπικό τους με διαφορετικές ειδικότητες κι ευθύνες ο καθένας.
Αρχικά, τον πρώτο λόγο στην διαδικασία της ίασης είχαν η πίστη των ασθενών στη δύναμη του θεού και οι μυστηριακές τελετές και  πρακτικές των καιρών εκείνων.   Μας λέει σχετικά ο συγγραφέας στην σελίδα 45: «…Την εποχή εκείνη η ιατρική είναι κυρίως μαγική και θεουργική. Η  εμφάνιση της αρρώστιας αποδίδεται είτε στην οργή και τιμωρία των θεών είτε στην επίδραση κακών πνευμάτων…Για τους παραπάνω λόγους οι προτεινόμενες θεραπευτικές αγωγές έχουν να  κάνουν πρωτίστως με μαγικά, εξορκισμούς, και πολύπλοκες τελετουργικές διαδικασίες, δηλαδή θυσίες, χρησμούς, ονειρομαντείες, γητειές κ.α.»
Αλλά ας πούμε δυο λόγια  για την ενδιαφέρουσα μέθοδο της «Εγκοιμήσεως», της δι’ υποβολής θεραπείας, που προστέθηκε αργότερα!
Αφού ολοκληρωνόταν οι θυσίες, οι δοκιμασίες κι όλα τα σχετικά, ο ασθενής οδηγείτο σε κρύπτη, στο λεγόμενο «άβατον», για να περάσει «την νύχτα της μεγάλης προσδοκίας». Στο ημίφως του λυχναριού αρχικά, στο απόλυτο σκοτάδι στη συνέχεια, σε μια μυστηριακή-υποβλητική ατμόσφαιρα
-κι  αφού οι ιερείς είχαν αποσυρθεί-  έπεφτε σε βαθύ ύπνο κι ο θεός ερχόταν στο όνειρό του κι έκανε το  θαύμα του! Δίνοντάς του επίσης, κατά την διάρκεια του ονείρου, μπόλικες συμβουλές  και σχετικές οδηγίες, τις οποίες οι ασθενείς ακολουθούσαν κατά γράμμα.
Σωτήρια για τον ασθενή η πίστη!
Όπως και σήμερα εξάλλου.
Ωστόσο οι αιώνες κύλησαν, οι επιστήμες προόδευσαν, άλλαξαν οι αντιλήψεις και τα πιστεύω των ανθρώπων, τα κέντρα αντιμετώπισης των ασθενειών του του τότε δεν θα μπορούσαν να πάνε πίσω, και με τον καιρό οι θεραπείες διαφοροποιήθηκαν. Διαβάζουμε στην σελίδα 48-49 : «…Με αυτή την προοδευτική θέση που ακολούθησαν τα Ασκληπιεία όχι μόνο δεν έπεσαν σε παρακμή, αλλά έφθασαν σε μια δεύτερη ακμή τον 2ο π.Χ. αιώνα. Η θεραπευτική αγωγή στα ιερά του Ασκληπιού,  εκτός από τις ιεροτελεστίες, τους εξορκισμούς και τα μαγικά, συμπεριελάμβανε πλέον, ανάλογα με τη πάθηση, δίαιτα, νηστεία, βοτανοθεραπεία, υδροθεραπεία και ψυχοθεραπεία. Η χρήση θερμών και ψυχρών λουτρών, οι μαλάξεις των πασχόντων μελών του σώματος και οι γυμναστικές ασκήσεις αποτελούσαν συχνά μέσα θεραπείας. Αποτελεσματική ήταν επίσης η επέμβαση των Ασκληπιάδων στην αντιμετώπιση των τραυμάτων, η οποία επραγματοποιείτο με πρωτόγονα χειρουργικά εργαλεία αλλά και με επιθέματα από βότανα και αλοιφές που παρασκεύαζαν…»
Πρακτικές που ακολουθούνται ακόμα και σήμερα σε μερικές παθήσεις και με μεγάλη επιτυχία μάλιστα…
Τ΄ Ασκληπιεία άντεξαν αιώνες, λειτουργούσαν μέχρι που οι παλιοί θεοί έχασαν ολότελα την δύναμή  τους, σιγά-σιγά καταργήθηκαν, η σκόνη του χρόνου κάλυψε τ’ απομεινάρια τους, με το καιρό στην  θέση τους στις πιο πολλές περιπτώσεις κτίστηκαν εκκλησίες και εξωκλήσια…
Εδώ θα φθάσει ο προσκυνητής, θ’ ανάψει το κεράκι του, θα κάνει τις ικεσίες του, με το βλέμμα στα ερείπια θα σκεφτεί πόσο χρειάζονται κι αυτά τώρα την φροντίδα μας!
Και πόσο πρέπει όλοι μας -πολίτες κι αρχές- να ενδιαφερθούμε για την συντήρηση, την  φύλαξη και την προβολή τους…
Ένα όμορφο ταξίδι στον κόσμο των προγόνων μας και μπόλικες γνώσεις μας χάρισε ο αγαπητός μας γιατρός Ευτύχιος Λαμπουσάκης με το εκλεκτό βιβλίο του, το αφιερωμένο στα παιδιά του Γιάννη και Δήμητρα.
Μια μικρή ιδέα μόνο των περιεχομένων του καταφέραμε να δώσουμε σ’ ετούτο εδώ το σύντομο σχόλιο.
Διαβάστε το καλύτερα!
Αξίζει!
Στον αγαπητό μας συγγραφέα να ευχηθούμε καλή δύναμη, καλή συνέχεια και στο άλλο με το καλό!