» Βενετσιάνικα µνηµεία του 1900 από το πεντάτοµο έργο ‘‘Monumenti Veneti nell’isola di Creta’’ που εκτίθεται στο Μουσείο Τυπογραφίας
«Παράθυρο» στο ενετικό παρελθόν των Χανίων, ανοίγουν τα ‘‘Χ.ν.’’ µέσα από την έκδοση ‘‘Monumenti Veneti nell’isola di Creta’’ (Ενετικά Μνηµεία στην νήσο Κρήτη), το πεντάτοµο έργο του Ιταλού αρχαιολόγου και ερευνητή Giuseppe Gerola, το οποίο βρίσκεται στις συλλογές του Μουσείου Τυπογραφίας ‘‘Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη’’. Μάλιστα πρόκειται για το 5ο από τα 500 αυθεντικά αντίτυπα της έκδοσης ‘‘Monumenti Veneti nell’isola di Creta’’ που τυπώθηκαν µε χρηµατοδότηση του Ινστιτούτου Επιστήµης, Γραµµάτων και Τεχνών της Βενετίας. Ο Ιταλός αρχαιολόγος, έφτασε στις αρχές του 20ου αιώνα στο νησί ως απεσταλµένος της ιταλικής κυβέρνησης µε σκοπό να καταγράψει τα ίχνη της Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Στο πεντάτοµο έργο του ο Γκερόλα, προχώρησε σε µια ιστορική, αρχιτεκτονική και φωτογραφική καταγραφή της βενετσιάνικης κληρονοµιάς στο νησί, φωτίζοντας το πλούσιο παρελθόν της Κρήτης κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Να σηµειωθεί πως το έργο του αποτελεί µέχρι σήµερα τη βάση για την ιστορική έρευνα µελετητών της Ενετοκρατίας στην Κρήτη, καθιστώντας το ένα σηµαντικό ιστορικό τεκµήριο.
Χαρακτικό του G. Corner.
Στον πρώτο τόµο, ο Ιταλός ερευνητής καταγράφει κατάλοιπα των βυζαντινών, γενουατικών και ενετικών οχυρωµατικών µνηµείων. Από την περιγραφή µπορούµε να αντιληφθούµε την εικόνα που παρουσίαζαν 100 χρόνια πριν τα Χανιά. Μνηµεία διάσπαρτα σε κάθε γωνιά των Χανίων, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί ή ενσωµατωθεί στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον.
Ο λόφος Καστέλι µε τα 97 ενετικά µέγαρα!
Ο Γκερόλα, φαίνεται πως είχε συµβουλευτεί κείµενα και χάρτες του Ιταλού γεωγράφου Μπουοντελµόντι που από το 1414 ως το 1430 είχε ταξιδέψει και διαµείνει δύο φορές στην Κρήτη. Για το όνοµα La Canèa, σηµειώνει ότι οι Ενετοί άλλαζαν την ελληνική κατάληξη σε -èa – των τοπικών ονοµάτων του νησιού π.χ Murnėa (Μουρνιά – Μουρνιές), Platanėa (Πλατανιάς), κ.λπ. Έτσι και η πόλη της Κυδωνίας ονοµάστηκε σε Canea.
Στον πρώτο τόµο ο Ιταλός αρχαιολόγος προχωρά σε µια λεπτοµερή περιγραφή του οχυρωµατικού συστήµατος της πόλης των Χανίων συνοδεύοντας την έρευνα µε γκραβούρες και φωτογραφίες. Όπως επισηµαίνει, τα τείχη της ενετικής πόλης κτίστηκαν ακριβώς στα θεµέλια της ακρόπολης της αρχαίας Κυδωνίας. Συγκεκριµένα αναφέρεται στοn λόφο Καστέλι, που αποτελούσε την αρχαία ακρόπολη, εκεί οι Eνετοί ανοικοδόµησαν την πόλη, πάνω στα ερείπια που υπήρχαν επί κλασικής και βυζαντινής εποχής. Στον περίβολο κτίστηκε ο νέος καθεδρικός ναός, το παλάτι του Ρέκτορα και τα σπίτια των ηγετών της αποικίας.
Ο ίδιος επισηµαίνει ότι εντός των τειχών, που είχαν τετραγωνικό σχήµα, µπορούσαν να φιλοξενηθούν 8.000 κάτοικοι. Πολύ αργότερα τα σύγχρονα σπίτια «ξέφυγαν» από τα τείχη, ιδιαίτερα προς τη νότια έξοδο, όπου η πόλη επεκτάθηκε εκτός των αρχαίων συνόρων.
Σύµφωνα µε τον Γκερόλα, στην παλιά πόλη των Χανίων, υπήρχαν περίπου «15 καθολικές εκκλησίες» και γύρω στις «40 σχισµατικές (δηλαδή ορθόδοξες)», δηµόσια κτήρια, κατοικίες, αποθήκες κ.α που έδιναν στην πόλη ένα «αξιοσηµείωτο χαρακτήρα». Επίσης κάνει αναφορά σε «πολυάριθµα ενετικά µέγαρα (palazzi), που το 1610 µόνο στο λόφο Καστέλι υπήρχαν 97, διάσπαρτα παντού»!
Ειδικότερα, στις σηµειώσεις του, επικαλείται βρετανικό έγγραφο του 1632, σύµφωνα µε το οποίο η πόλη ήταν καλά περιφραγµένη και οχυρωµένη µε προπύργια κι εντός του «µεγάλου κάστρου (δηλ. στο λόφο Καστέλι)», υπήρχαν περίπου ενενήντα ενετικά µέγαρα στα οποία ζούσαν ο Ρέκτορας (∆ιοικητής) κι άλλοι ενετοί ευγενείς.
Ο ίδιος επισηµαίνει πως ένας ταξιδιώτης στο τέλος του δέκατου έβδοµου αιώνα θα µπορούσε κάλλιστα να είχε γράψει, µιλώντας για τα Χανιά: «Είναι τόσο όµορφα, αφού τα κτήρια δεν διαφέρουν στην αρχιτεκτονική των προσόψεων µε αυτά της Βενετίας», εξηγώντας πως µέχρι εκείνη την περίοδο, διατηρούνταν στράτες και βενετσιάνικα στενά, µε συχνές τοξωτές υπόγειες διαβάσεις, αυλές, εξωτερικές σκάλες, πηγάδια, «όλα συνέβαλαν στο να προσδώσουν έναν πολύ ιδιαίτερο βενετσιάνικο αέρα και όψη».
Σ.Σ. Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από την έκδοση έκδοση ‘‘Monumenti Veneti nell’isola di Creta’’. R. Istituto Veneto.
Θερµές ευχαριστίες στον επίτιµο έφορο Αρχαιοτήτων κ. Μιχάλη Ανδριανάκη για τη σηµαντική συµβολή του στην ταυτοποίηση των σηµερινών θέσεων των φωτογραφιών του αφιερώµατος.
