Τα Χανιά που θυμάμαι

Ένας ανιψιός ήλθε φέτος μουσαφίρης στην πόλη μας, μετά από πολλά χρόνια. Στη συνάντησή μας, αφού τελειώσανε τα καλωσορίσματα κι οι πρώτες κουβέντες για συγγενείς, κοινούς γνωστούς και την υγεία τους, δεν κρατιόταν:
– Πώς έχουν αλλάξει έτσι τα Χανιά, μου πέταξε. Είναι πολύ διαφορετικά από τις μνήμες μου.
– Για πες, τον παρότρυνα. Προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο;
Αρχίσαμε έτσι μια κουβέντα για την πόλη, για το άπειρο ανθρωπομάνι που την κατακλύζει, για τον τουρισμό και τις αλλαγές που επιφέρει στον τόπο και τους ανθρώπους.
Και ξάφνου μέσα σε όλα, με ρωτάει.
– Τι απέγινε το γερμανικό πουλί; Δεν το είδα φέτος.
– Το θυμάσαι; Τον ρώτησα ξαφνιασμένη. Το πρόφτασες;
Ναι, το είχε προφτάσει, λέει, το κακό πουλί στα μικράτα του και προφανώς του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση για να το θυμάται ακόμα -εδώ κοντεύομε να το ξεχάσομε εμείς οι ίδιοι, οι Χανιώτες.
Μνημείο που έστησαν οι Ναζί το 1941 για να εξυμνήσουν την ανδρεία των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Είχε μια μεγάλη σκάλα που οδηγούσε σε ένα ψηλό πετρόχτιστο βάθρο. Εκεί πάνω εφορμούσε ένας καταδυόμενος τσιμεντένιος αετός, κρατώντας στα νύχια του τον αγκυλωτό σταυρό. Πολλές συζητήσεις είχε προκαλέσει η ύπαρξη του μνημείου αυτού στην τοπική κοινωνία, μιας και τα τελευταία χρόνια της τουριστικής ανάπτυξης, είχαν περιορίσει τον ελεύθερο χώρο γύρω του. Το ερώτημα ήταν, αν θα έπρεπε να κατεδαφιστεί ή να διατηρηθεί. Σημαντικά επιχειρήματα υπήρχαν και από τις δύο πλευρές. Δεν χρειάστηκε όμως να πάρει η τοπική κοινωνία απόφαση αφού, πολύ βολικά, μια καταιγίδα τον Νοέμβρη του 2000, απόκοψε τον αετό και κατάστρεψε το μνημείο. Παρά τις αντιγνωμίες, κανείς δεν έδειξε ιδιαίτερη προθυμία να το αποκαταστήσει παρόλο που όταν τέλειωσε ο πόλεμος το πουλί παρέμεινε απείραχτο, μετά και από την σύμφωνη γνώμη των ντόπιων καπετάνιων της αντίστασης.
Άλλο ένα, λησμονημένο σήμερα μνημείο, ήταν αυτό στο Ακρωτήρι δίπλα από τους τάφους των Βενιζέλων, που όταν υπήρχε, δέσποζε στον χώρο αλλά και στα Χανιά ολόκληρα… Ήταν ένα άγαλμα της θεάς Αθηνάς, συνολικού ύψους 25 μέτρων
-σύμβολο της Ελευθερίας- αφιερωμένο στην επέτειο των 100 χρόνων της απελευθέρωσης της πατρίδας μας από τους Τούρκους και εμπνευσμένο από την πράξη του Καγιαλέ που έκανε το σώμα του ιστό της σημαίας, όταν ο διεθνής στόλος κανονιοβολούσε τους επαναστάτες του Ακρωτηριού, στα 1897. Η Ελευθερία κοίταζε προς τον κόλπο των Χανίων και το άγαλμα έπρεπε να είναι πολύ μεγάλο για να είναι ορατό και από τα πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι. Σαν σε όνειρο θυμάμαι τους δικούς μου να λένε πως ο γλύπτης πέθανε ευθύς μόλις έστησε το έργο, από την στενοχώρια του, γιατί δεν έγινε όπως το είχε φανταστεί.
Ψάχνοντας για στοιχεία σήμερα, μαθαίνω ότι το καλλιτέχνημα κόστισε πάρα πολλά χρήματα που συγκεντρώθηκαν από πανελλήνιους και ως επί το πλείστον από τοπικούς εράνους. Ότι είχε προκαλέσει, ανά την Κρήτη, πολλές συζητήσεις για την καλλιτεχνική του αξία αυτήν καθαυτήν, μιας και το μέγεθος και ο όγκος του έργου επιβαλλόταν και ξάφνιαζε τόσο, ώστε να αμφισβητείται από πολλούς, η ωραιότητά του. Ότι οι Χαλεπιανοί ανασκουμπώθηκαν και χρηματοδότησαν με μεροκάματα και δωρεές την κατασκευή του δρόμου από τα Χανιά στον Προφήτη Ηλία, για να μπορέσει να διαβεί το άγαλμα. Ότι τέλος, απασχόλησε πάρα πολύ την κοινωνία των Χανίων, αυτό το έργο. Γιατί το άγαλμα της Ελευθερίας ήταν υψηλού συμβολισμού και αφιερωνόταν στην δική μας σχετικά νέα τότε ακόμα, 100χρονη λευτεριά.
Γεγονός πάντως είναι, ότι το γλυπτό στήθηκε το 1938 και έμεινε εκεί μέχρι και το 1968. Από τον πρώτο καιρό της «εθνοσωτηρίου επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967» όμως, ήταν φανερό πως το έργο αυτό δεν της ταίριαζε. Πώς να συμβαδίσει μια ιδέα ελευθερίας που αναπαριστούσε το άγαλμα, με τον γύψο που λάνσαρε η χούντα; Έτσι όταν ένας κεραυνός σε μια κακοκαιρία το χτύπησε και κατάστρεψε μέρος της κεφαλής και του δεξιού βραχίονα, βρήκαν οι ιθύνοντες ευκαιρία και το κατεδάφισαν. Ακόμα και σήμερα θα δούμε κάποια απομεινάρια του πεταμένα στις πλαγιές του λόφου κάτω από την παλιά του θέση -τα περισσότερα όμως, μυστηριωδώς εξαφανίστηκαν.
Από τον καιρό της Κρητικής Πολιτείας και μετά, διαβάζω, η πόλη πλουτίστηκε με πολλά έργα τέχνης και ομορφιάς. Σήμερα το ένα μετά το άλλο καταστρέφονται. Μου κάνει εντύπωση αυτός ο πολύ βολικός κεραυνός που έπληξε ακριβώς στην κατάλληλη στιγμή δυο αμφισβητούμενα μνημεία της πόλης. Μου κάνει επίσης εντύπωση η αδράνεια και η μαλθακότητα των τοπικών αρχόντων. Που πήραν απόφαση και στις δύο περιπτώσεις να αποκαταστήσουν με ένα τρόπο τα μνημεία αυτά και που στην συνέχεια πολύ ήσυχα κι απλά «τις ξέχασαν».
Θα μου πείτε εμείς, η κοινωνία, οι πολίτες, τι να κάνομε; Εμείς δεν πρέπει να απαιτήσομε μια πόλη καλύτερη κι ομορφότερη από ό,τι μας την παρέδωσαν; Δεν πρέπει να αφήσομε στην άκρη τα ιδιωτικά και μικροπολιτικά συμφέροντά μας και να αναζητήσομε ένα γενικότερο καλό που να μας περιλαμβάνει όλους; Ένα τέτοιο μεγαλύτερο διακύβευμα δεν είναι και η ευημερία οικονομική αλλά και καλλιτεχνική του τόπου; Εξάλλου αυτόν τον τόπο και την ομορφιά του δεν πουλάμε εν τέλει στους τουρίστες; Νομίζω πως μας συμφέρει πολλαπλώς να είμαστε πιο προσεκτικοί και πιο υποψιασμένοι στην διατήρηση, συντήρηση και αναβάθμιση της πόλης και των μνημείων της.