Στον Ελβετό καλλιτέχνη φωτογράφο Fred Boissonnas και το ταξίδι του στην Κρήτη έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν. Ο Boissonnas (1858 – 1946) είχε αγαπήσει την Ελλάδα, το τοπίο και τους ανθρώπους της, από το πρώτο του ταξίδι το 1903. Στην Κρήτη ήρθε με προτροπή του Ελευθ. Βενιζέλου, που ήταν προσωπικός του φίλος, τον Οκτώβριο του 1911. Μαζί του ήταν και ο καλλιτέχνης, φιλόλογος κι ελληνιστής Daniel Baud – Bovy. O Βενιζέλος (που τότε ήταν πρωθυπουργός) θα τους παρέχει κάθε δυνατή διευκόλυνση κι αυτοί δε θα λογαριάσουν κόπο και ταλαιπωρία προσπαθώντας να επισκεφθούν τα πιο απόμακρα σημεία του νησιού. Ο Boissonnas τράβηξε συνολικά 2000 φωτογραφίες από την Κρήτη. Μικρό μέρος δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο το 1913 στο πολυτελές λεύκωμα Des Cyclades en Crete au gre du vent, που το αφιέρωσε στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η αξία των φωτογραφιών του Boissonnas, τόσο από καλλιτεχνική και αμιγώς τεχνική πλευρά, όσο και από άποψη πληροφορίας – ιστορικού ντοκουμέντου, είναι τεράστια κι αυτό δεν ισχύει βέβαια μόνο για την Κρήτη. Η γραφικότητα της παλιάς πόλης των Χανίων μέσα από την αφτιασίδωτη απλότητα σοκακιών και κτισμάτων που δεν υπάρχουν πια, η ομορφιά των κατοίκων της υπαίθρου και του φυσικού τοπίου που τους περιβάλλει, η τοπική αρχιτεκτονική, η ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας, δεν κίνησαν μόνο το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη τότε, συγκινούν πολύ περισσότερο εμάς σήμερα. Πολλά απ’ αυτά έχουν για πάντα χαθεί. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κα Ελένη Μπουντούρη στην εισαγωγή του λευκώματος “Κρήτη” των εκδόσεων “Θυμέλη/Μπανούσης”: «…το μάζεμα της ελιάς, οι βοσκοί με τα κοπάδια τους, τα εσωτερικά των αγροτικών κατοικιών και των καφενείων, αποτυπωμένα σε λήψεις ατμοσφαιρικές, διαπνέονται από ρομαντισμό αλλά και εθνογραφική οξυδέρκεια». Ο Boissonnas επισκέφθηκε ξανά την Κρήτη το 1920 όπως προκύπτει από τις ιδιόχειρες σημειώσεις του που βρέθηκαν στο ΕΛΙΑ. Κάποιες από τις φωτογραφίες του, ανήκουν στη δεύτερη αυτή επίσκεψή του στο νησί.
Εχει περάσει παραπάνω από μια δεκαετία όταν το μεγαλύτερο μέρος του πολύτιμου αρχείου του που αφορά την Ελλάδα και τη Μικρασιατική εκστρατεία αγοράστηκε από το Μουσείο Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης. Πριν εννιά χρόνια, συνδυάζοντας ένα ταξίδι στη μακεδονική πρωτεύουσα, προσπάθησα να προσεγγίσω αυτό το υλικό κι αν γινόταν να το δω από κοντά. Αυτό δε στάθηκε δυνατό, οι κοπέλες όμως εκεί είχαν την καλοσύνη να μου στείλουν τον πλήρη κατάλογο με τους τίτλους των φωτογραφιών που αφορούσαν την Κρήτη, που ήταν 500 τον αριθμό. Υποσχέθηκαν ότι θα μπορούσα να δω το υλικό όταν ολοκληρωθεί η ψηφιοποίησή του. Πρόσφατα έμαθα μέσω κοινού φίλου ότι η ψηφιοποίηση είχε τελειώσει και ότι το μουσείο είχε αναρτήσει στο διαδίκτυο το σύνολο του αρχείου, σε μικρό μέγεθος φυσικά. Η ολιγοήμερη ανάρτηση, μου αποκάλυψε ένα κόσμο γνωστό – άγνωστο, εξαιρετικές εικόνες μιας Κρήτης που δεν υπάρχει πια, δικαιώνοντας τις προσδοκίες μου. Από την ομάδα των άγνωστων και ως πρόσφατα αδημοσίευτων αυτών φωτογραφιών, που αντέγραψα από την ανάρτηση του μουσείου, θα δούμε σήμερα 8 που αφορούν την πόλη των Χανίων. Αξίζει οι φορείς του νησιού μας να ζητήσουν να προμηθευτούν αντίγραφα των σημαντικότατων αυτών λήψεων.
Στις πρώτες 2 φωτογραφίες, τα νεώρια το 1911. Η γραφικότητα που αναδίδουν οι ψαρόβαρκες με τα πανιά έχει πια σήμερα χαθεί, η εικόνα όμως του λιμανιού σ’ αυτό το μέρος δεν έχει αλλάξει και πολύ.
Στην τρίτη, η σημερινή οδός Ραδαμάνθους (η σωστή γραφή είναι Ραδαμάνθυος) στα “Δύο Λουξ”. Εκτός από τον κατεδαφισμένο μιναρέ του Τζετζαέρ Κολού, για πρώτη φορά έχουμε εικόνα από τα χαμένα στους βομβαρδισμούς κτήρια της δυτικής πλευράς του δρόμου (αριστερά).
Στην τέταρτη και την πέμπτη, σοκάκια της παλιάς πόλης το 1911. Το πρώτο δεν υπάρχει πια, το δεύτερο είναι η οδός Γερασίμου, που διασώζει και σήμερα μέρος των εικονιζόμενων κτηρίων. Πρόσφατα επισκευάστηκε το πρώτο κτήριο αριστερά στη φωτογραφία, εμφανώς βενετσιάνικης κατασκευής, από το οποίο σωζόταν πια μόνο το ισόγειο. Η νέα αποκατάσταση όμως απέχει πολύ απ’ αυτό που απαθανατίζει η φωτογραφία του Boissonnas, η οποία προφανώς δεν ήταν γνωστή στους ενεργούντες την αποκατάσταση.
Στην έκτη, εικόνα από το παλιό λιμάνι με τους ψαράδες, τους κάθε λογής μεταφορείς και τους βρακοφόρους χωροφύλακες να “συναγελάζονται” με φόντο τον Τοπανά. Το μετέπειτα Ναυτικό Μουσείο έχει μόλις αρχίσει να μεταποιείται από “τουρκοβενετσιάνικο” στρατιωτικό κτήριο, σε αμιγώς νεοκλασικό. Νέοι καιροί, νέα ήθη…
Στην έβδομη και την όγδοη, η πλατεία του Σαντριβανιού (τότε Μαυροβουνίων) το 1920, στη δεύτερη επίσκεψη του καλλιτέχνη στην πόλη μας. Η πόρτα του Κολόμπο έχει κατεδαφιστεί, αφήνοντας μόνο τον ανατολικό της πεσσό στη θέση του. “Αρχή ωδίνων” για τα ιστορικά κτήρια του λιμανιού: Ακολούθησαν κατεδαφίσεις στις πύλες του Καστελιού, κάψιμο του παλιού Δημαρχείου και καθαίρεση του τελευταίου ορόφου του, κάψιμο και καθαίρεση των κτηρίων της βόρειας πλευράς της πλατείας μαζί με τα υπολείμματα της Λότζιας και μαζί με το ιστορικό τριώροφο “Ξενοδοχείον της Γαλλίας” και τελικά οι καταστροφικοί γερμανικοί βομβαρδισμοί και τα επακόλουθά τους… Τι μπορεί να αναστηθεί απ’ όλα αυτά πλέον σήμερα;
