Είναι γνωστή η ιστορία με τα δώδεκα αρχοντόπουλα του Βυζαντίου, τα οποία στάλθηκαν στην Κρήτη από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ το 1185.
Το χρυσόβουλο διάταγμα του αυτοκράτορα υπάρχει σε πέντε αντίγραφα, τα οποία ανακαλύφθηκαν σε διάφορες βιβλιοθήκες στον Ελλαδικό χώρο. Το πρώτο υπάρχει ως μέρος της ιστορίας της Κρήτης στο βιβλίο του Παπαδοπετράκη «Ιστορία των Σφακίων». Το δεύτερο, το «Κείμενο της Ζακύνθου», σώζεται στα απομνημονεύματα του Χιώτη με τίτλο «Ιστορικά απομνημονεύματα της νήσου Ζακύνθου» και στα «Ανέκδοτα» του Σαθά. Το τρίτο είναι το «Κείμενο της Κέρκυρας», το οποίο περιέχεται στο βιβλίο του Βερνάρδου «Ιστορία της Κρήτης». Ακολουθεί το «Κείμενο της Κεφαλλονιάς» από την οικογένεια Βαρούχα. Το τελευταίο, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1994 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου, παρουσιάστηκε στο Κρητολογικό Συνέδριο του Ρεθύμνου το 1995 από τον Αλέξανδρο Τσουρδαλάκη.
Αυτό το αντίγραφο, όπως και τα προηγούμενα, αναφέρει τα ονόματα των δώδεκα οικογενειών των αρχοντόπουλων και τις εκτάσεις που τους παραχώρησε ο αυτοκράτορας. Το χειρόγραφο αναφέρει πρώτα τους Φωκάδες, οι οποίοι μετονομάστηκαν σε Καλλέργηδες (εργάτης του καλού, καλό-έργο ονομασία που δόθηκε από τους Βενετούς), τη γνωστή οικογένεια που μετά την επανάσταση του Αλέξη Καλλέργη (1282-1299) συμμάχησε με τους Βενετούς. Οι Φωκάδες εκπροσωπούσαν τη Μονή Στουδίου της Κωνσταντινούπολης και ο αυτοκράτορας τους παραχώρησε εκτάσεις στο Χάνδακα και στο Ρέθυμνο.
Οι Σκορδίληδες, εκ μέρους της Μονής του Αγίου Ευθυμίου, ήταν η δεύτερη μεγάλη οικογένεια με δέκα αδέλφια. Οι εκτάσεις τους βρίσκονταν στα Σφακιά.
Από αυτούς προέκυψαν οι οικογένειες των Καψοκαλύβων, Πάτερων, Φούμηδων, Λουγκίνων, Φινοκάλων, Σαρακηνών, Λιγνών, Κόντηδων, Παπαδόπουλων, Σεβαστών, Τραχηνών, Νομικών, Καραμηλίγων, Κυρανόπουλων, Βασιλόπουλων, Πεζουλόκολων.
Οι Γαβαλάδες, εκ μέρους της μονής των Αγίων Αποστόλων, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αποκόρωνα και την Κίσαμο. Οι Καφάτοι (δεν αναφέρεται η μονή που εκπροσωπούσαν) εγκαταστάθηκαν στο Ρέθυμνο, ενώ οι Αρκολέοι, οι οποίοι πήραν το όνομά τους από τον πρώτο που σκότωσε τον Λέοντα τον αποστάτη, εκ μέρους της Μονής του Αγίου Φωκά, μοιράστηκαν τη γη με τους Γαβαλάδες. Οι Χορτάτζηδες (από αυτή την οικογένεια καταγόταν ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας Γεώργιος Χορτάτζης), οι οποίοι εκπροσωπούσαν τη Μονή του Αγίου Μηνά, πήραν μεγάλες εκτάσεις στο Ρέθυμνο. Οι Μουσούροι, οι οποίοι πήραν το όνομά τους διότι ο πρώτος της οικογένειας μετοίκησε στη Μολδοβλαχία όταν σκότωσαν τους Βλάχους, εκπροσωπώντας τη Μονή της Μακαρίστου εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Χανίων. Οι Βαρούχηδες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Πετρέ στο Ρέθυμνο, ενώ οι Μελησινοί εκ μέρους της Μονής του Αγίου Στεφάνου πήραν εκτάσεις στον Αποκόρωνα και στα Σφακιά. Οι Λίτινοι πήραν μεγάλες εκτάσεις στη Μεσαρά και το Χάνδακα, ενώ οι Αργυρόπουλοι και οι Αγιοστεφανίτες (η ονομασία Αργυρόπουλοι οφείλεται στον Μακεδόνα βασιλιά, ο οποίος είδε σημάδι και τύπωσε ένα ασημένιο αϊτό στα φλάμπουρά του, ενώ οι Αγιοστεφανίτες διότι ο ίδιος βασιλιάς συγχώρεσε τον γιό του Λέοντα για κάποια συκοφαντία και τον έχρισε βασιλιά στεφανώνοντάς τον με το στεφάνι της Παναγίας των Βλαχερνών) εκ μέρους της Μονής του Αγίου Στεφάνου πήραν την περιοχή του Σελίνου.
Τέλος, οι Βλαστοί (η ονομασία οφείλεται στον πρώτο της οικογένειας που νίκησε στην Έδεσα) εκπροσωπώντας τη Μονή της Αγίας Ιουλιανής πήραν γαίες στη Μεσαρά.
Πηγή:
Τσουρδαλάκης Γ., “Ένα νέο χειρόγραφο για τα δώδεκα αρχοντόπουλα της Κρήτης”, ανακοίνωση στο Κρητολογικό Συνέδριο, Ρέθυμνο 1995.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός,
πολιτισμολόγος
