Με την ονομασία “Ευαγγελικά” ή “Ευαγγελιακά” έμειναν στην ιστορία τα αιματηρά επεισόδια, τα οποία συνέβησαν στην Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου 1901, με αφορμή τη μεταγλώττιση του Ιερού Ευαγγελίου στη δημοτική γλώσσα.
Εναν χρόνο μετά την πικρή ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 η ελληνική κοινωνία αποζητεί καινούργιους δρόμους ανατάξεως των δυνάμεών της. Το γλωσσικό κίνημα του δημοτικισμού απλώνεται. Ο Ψυχάρης, ο Παλαμάς και τώρα ο Βλάσης Γαβριηλίδης, δημοσιογράφος και εκδότης της “Ακροπόλεως”. Ακρότητες του δημοτικισμού, ακρότητες και του καθαρευουσιάνικου κατεστημένου. Τον αγώνα κατά του δημοτικισμού ανέλαβαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Γεώργιος Χατζηδάκης (διαπρεπής γλωσσολόγος), Γ. Μυστριώτης, Βάσης, Μαργαρίτης, Ευαγγελίδης κ.ά. Ο αγώνας υπήρξε σκληρός και βίαιος και έφθασε η αντιπαράθεση σε έριδες, σε φιλονικίες, σε ελεεινές συκοφαντίες και προσωπικούς διασυρμούς. Το 1898 η βασίλισσα Ολγα έδωσε εντολή στη γραμματέα της Ιουλία Σωμάκη, λόγια, να μεταγλωττίσει στη δημοτική τα Ευαγγέλια, γιατί πίστευε ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο ο απλός λαός θα εννοούσε και θα εμπέδωνε τον Θείο Λόγο. Στην αρχή οι αντιδράσεις ήταν χαλαρές, δεδομένου ότι είχε εξασφαλισθεί η σύμφωνη γνώμη του Αρχιεπισκόπου Προκοπίου Β’. Ωστόσο, η προπαγάνδα μιλούσε για «ρωσικά ρούβλια και χρυσία», για να βοηθηθεί η ενσωμάτωση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία (η βασίλισσα Όλγα ήταν Ρωσίδα). Ο Αλέξανδρος Πάλλης, σπουδαίος λογοτέχνης δημοτικιστής και εγκατεστημένος στο Λονδίνο από το 1892 και υπάλληλος του εμπορικού οίκου Ράλλη, το 1901 μετέφρασε την Καινή Διαθήκη στη δημοτική και το 1902 την Ιλιάδα. Υπάλληλος, επίσης, του οίκου Ράλλη ήταν και ο έτερος δημοτικιστής Αργύρης Εφταλιώτης. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1901 η εφημερίδα “Ακρόπολις” του Βλάση Γαβριηλίδη άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες το Ευαγγέλιο του Ματθαίου σε μετάφραση του Πάλλη. Η αντίδραση πλέον σε δράση! Κατηγόρησε την “Σλάβα” βασίλισσα ως πραγματική υπεύθυνη της κατάστασης, ο Τύπος ομόθυμα, με ομοβροντία, επιτίθεται κατά της μετάφρασης αυτής, την οποία θεωρούν ότι υποκινήθηκε από σωβινιστικές βουλγαρικές οργανώσεις «για να διαβρωθεί η εθνική συνείδηση των Ελλήνων». Οι καθηγητές και οι φοιτητές της Θεολογικής Σχολής με κοινή ανακοίνωση χαρακτηρίζουν τη μεταγλώττιση του Πάλλη «γελοιοποίηση των τιμαλφεστέρων του έθνους κειμηλίων». Η Ιερά Σύνοδος και το Οικουμενικό Πατριαρχείο εκφράζουν την ρητή αντίθεσή τους. Καταδικάζουν την μετάφραση, τη θεωρούν “βέβηλη”. Οι εφημερίδες “Καιροί”, “Σκριπ”, “Εμπρός”, εμφανίζουν τους δημοτικιστές άθεους, προδότες και πράκτορες των Σλάβων. Οι φοιτητές εκινήθησαν απειλητικώς κατά των Αρχών. Στις 5 και 6 Νοεμβρίου 1901 οι φοιτητές με οχλοκρατικές ταραχές ζητούσαν την παραίτηση της Κυβερνήσεως Θεοτόκη. Οι θορυβώδεις διαδηλώσεις της φοιτητικής νεολαίας ενθαρρύνθηκε από τη “δεληγιαννική” αντιπολίτευση. Λιθοβολήθηκαν τα γραφεία της Ακροπόλεως. Οι φοιτητές στις 8 Νοεμβρίου 1901 οργάνωσαν μεγάλο συλλαλητήριο στους στύλους του Ολυμπίου Διός κατά των δημοτικιστών. Η Αθήνα είχε όψη επαναστατημένης πόλης. Οι διαδηλωτές συγκρούσθηκαν με τον στρατό, το αίμα χύθηκε άφθονο, σαν να περίσσευε ή να ήταν άχρηστο. Τρεις φοιτητές και 5 πολίτες νεκροί, οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 80! Νεκροί οι Ν. Πάνστρας, Α. Παπαναστασίου, Ε. Παπαντωνίου, Ε. Δράκος, Ι. Διβάρης, Φ. Ρήγος, Ι. Στεφανίδης, Στράτος, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Οι φοιτητές παρέμειναν οχυρωμένοι στο Πανεπιστήμιο μέχρι στις 12 Νοεμβρίου 1901. Ο Βλάσης Γαβριηλίδης, κάτω από την πίεση των οδυνηρών εξελίξεων, σταμάτησε τη δημοσίευση των συνεχειών της μετάφρασης του Ευαγγελίου. Ο Αρχιεπίσκοπος Προκόπιος Β’ στις 12 Νοεμβρίου παραιτήθηκε. Η Κυβέρνηση του “τρικουπικού” Γεωργίου Θεοτόκη, αν και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, υπό το άγος των θλιβερών γεγονότων παραιτήθηκε. Χάος και πλήρης αβεβαιότητα στην πολιτική ζωή της χώρας. Η συνέχεια υπήρξε συνταγματικά ανώμαλη. Πρωθυπουργός διορίστηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο οποίος είχε 14 βουλευτές στη Βουλή, έναντι 49 του Δεληγιάννη. Ενα μήνα αργότερα, στις 12 Δεκεμβρίου 1901 οι φοιτητές έκαναν και νέο συλλαλητήριο, ειρηνικό τη φορά αυτή, στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Εκαψαν συμβολικά ένα αντίτυπο του μεταφρασμένου Ευαγγελίου, ενέκριναν ψήφισμα για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του έργου αυτού και για την τιμωρία καθενός επιχειρούντος στο μέλλον μετάφραση ξανά και διαλύθηκαν ήσυχα. Τα δεινά, όμως, εξαιτίας των “Ευαγγελικών” συνεχίστηκαν. Στις 21 Ιανουαρίου στη Βουλή ξέσπασε σφοδρή και θυελλώδης επίθεση κατά της Κυβέρνησης Ζαΐμη. Αμφισβητήθηκε ισχυρά και το Στέμμα. Σχεδόν ολόκληρη η χρονιά του 1902 πέρασε με εναλλαγή κωμικοτραγικών πολιτικών καταστάσεων εσχάτης υποστάθμης. Οι εκλογές έγιναν στις 17 Νοεμβρίου 1902. Ο πολιτικός δόλος, η απάτη, η μικροπολιτική, οι συγκολλήσεις λυκοφιλίας, οι οξύτητες, οι απρέπειες, οι αμετροέπειες, πυραμιδώθηκαν και πύργωσαν προ και μετά τις εκλογές αυτές. Μετά τις εκλογές οδηγηθήκαμε σε νέες ακρότητες. Οι πολιτικές ομάδες δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν τις ανέπλεκες δυνάμεις τους! Ποιοι ήταν με ποιους! Ο λαός της Αθήνας αγανάκτησε. Οι διαδηλώσεις, γεμάτες οργή και αγανάκτηση, κράτησαν 5 ημέρες. Τα έξαλλα πλήθη έκαναν κάτι κατά των φαύλων πολιτικών.
Αρπαξαν σανίδες από δύο υπό ανέγερση οικοδομές της οδού Σταδίου και με τα πρωτότυπα και πρωτόγονα αυτά όπλα όρμησαν στα σπίτια των πολιτικών για να τους ξυλοκοπήσουν! Σκηνές απείρου κάλλους στην Αθήνα! Οι πολιτικοί αρχηγοί συλλήβδην ονομάστηκαν από τον λαό “παλιοτενεκέδες”. Αυτά τα γεγονότα πέρασαν στην Ιστορία ως «σ α ν ι δ ι κ ά». Ο ερευνητής της περιόδου αυτής Γιάννης Κορδάτος, υποστηρίζει ότι τα γεγονότα αυτά των “Ευαγγελικών” κ.λπ. τα υποκίνησε ο γερμανικός ιμπεριαλισμός, τον οποίο ευνοούσε στην Ελλάδα η Σοφία, αδελφή του Κάιζερ και σύζυγος του διαδόχου Κων/νου, ενώ η βασίλισσα Όλγα εξυπηρετούσε τα ρώσικα συμφέροντα.
Υποστηρίζει ο Κορδάτος, αλλά και πολλοί άλλοι (π.χ. ο Τάσος Βουρνάς), ότι με χρήματα της γερμανικής διπλωματίας εξαγοράστηκαν οι παραπάνω εφημερίδες να κάνουν τις επιθέσεις αυτές, για να συκοφαντηθεί η ρωσική πολιτική στην Ελλάδα.
