Στις 5 Αυγούστου του 2019 ο γράφων σε σχετική εκδήλωση στο Ροδοβάνι Σελίνου αναφέρθηκε με κάθε λεπτομέρεια στις “Επιπτώσεις από τη χρήση των συμβατικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον”. Ο ίδιος σε σχετικά άρθρα, που είδαν κατά καιρούς το φώς της δημοσιότητας στην έγκριτη εφημερίδα στα “Χανιώτικα νέα”, τόνισε το μέγεθος του εφιάλτη των φυτοπροστατευτικών προϊόντων της συμβατικής ή χημικής ή σύγχρονης γεωργίας και τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η αειφόρος ή διηνεκής ή βιώσιμη γεωργία με τις βασικές μορφές της την οικολογική ή βιολογική, την ολοκληρωμένη και την παραδοσιακή.
Η οικολογική γεωργία αναφερόταν πως είναι το «Χαίρε δι ής η αρά» των συμβατικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων «εκλείψει». Γι’ αυτήν η φυτοπροστασία είναι το αποτέλεσμα της συνεπίδρασης όλων των φυσικών, βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που εμπλέκονται σε ένα παθοοικοσύστημα. Η μελέτη και η γνώση όλων των παραγόντων αυτών θα βοηθούσε στην οικολογική αντιμετώπιση με σιγουριά της ασθένειας ή της ζημιάς. Βέβαια κάτι τέτοιο είναι ακόμα δύσκολο. Κι αυτό γιατί η οικολογική γεωργία από τη μια μεριά συνθλίβεται ακόμα στα γρανάζια των ανθρωποσοφιστικών ρευμάτων της που θέλουν τον καθαγιασμό των φυτοπροστατευτικών της προϊόντων να περνάει μέσα από τα «κέρατα βοδιών» κι από την άλλη γιατί οι οπαδοί της συμβατικής γεωργίας εξακολουθούν να θέλουν τη φυτοπροστασία ως μια απλή διαμάχη φυτοπαράσιτου και φυτού ξενιστή ενισχύοντας έτσι την πανοπλία της με τα συμβατικά ή γενετικά τροποποιημένα ενεργειοβόρα και τοξικά φυτοφάρμακα. Κι ακόμα γιατί οι πολυεθνικές με τους «πληρωμένους» επιστήμονες όλο και θα παρουσιάζουν «αντιμελέτες» υπέρ της αναγκαιότητας των συμβατικών φυτοφαρμάκων. Καλή ώρα τα 700 εμπορικά σκευάσματα του γλυφοσατικού οξέος που κατακλύζουν την αγορά με τη βούλα ακόμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η Γαλλία σε εθνικό επίπεδο και η Αυστρία το απαγόρευσαν. Η ολοκληρωμένη φυτοπροστασία εξακολουθεί να είναι δυστυχώς ο «Δούρειος ίππος» της συμβατικής , αφού ακόμα δεν συντάχθηκαν σε εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο οι περίφημες λίστες ( πράσινη, κίτρινη και κόκκινη) επικινδυνότητας των φυτοφαρμάκων, που ανάλογα με τη σοβαρότητα θα συνιστούνταν από τους τεχνικούς συμβούλους. Στην Ελλάδα ολοένα και συχνότερα βρίσκονται στο ελαιόλαδο μη εγκεκριμένες για την αντιμετώπιση του δάκου της ελιάς δραστικές ουσίες ακόμα και σε προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης της παραγωγής . Κι αποτελεί ιδιαίτερο έπαινο η Κουντούρα Σελίνου , που στο σύνολο σχεδόν των θερμοκηπιακών της κατασκευών εφαρμόζει τη φυσικοβιολογική μέθοδο της ηλιοθέρμανσης του εδάφους απαλλάσσοντας την περιοχή από τα ισχυρά απολυμαντικά του εδάφους βιοκτόνα.
Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων την 1η Ιουλίου του 2002 θα υποβάλει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή την προβλεπόμενη από το 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον τελική έκθεση για την «Ανάπτυξη Θεματικής Στρατηγικής για την Αειφόρο Χρήση των Φυτοφαρμάκων» με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων των φυτοφαρμάκων στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον και γενικότερα την αύξηση της αειφορίας στη χρήση των φυτοφαρμάκων και σημαντική συνολική ελάττωση των κινδύνων, που να συμβιβάζεται όμως με την αναγκαία προστασία των καλλιεργειών. Πράγματι η θεματική αυτή στρατηγική απέβλεπε:
• Στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων για την υγεία και το περιβάλλον από τη χρήση των φυτοφαρμάκων.
• Στον καλύτερο έλεγχο της χρήσης και της διανομής φυτοφαρμάκων.
• Στη μείωση των ποσοτήτων επικίνδυνων δραστικών ουσιών, ιδίως μέσω της αντικατάστασης των πλέον επικίνδυνων από ασφαλέστερες, εναλλακτικές λύσεις συμπεριλαμβανομένων και των μη χημικών .
• Στην ενθάρρυνση της εφαρμογής γεωργικών μεθόδων με μικρή ή μηδενική χρήση Φυτοφαρμάκων και
• στην καθιέρωση διαφανούς συστήματος για την αναφορά, την παρακολούθηση της προόδου, συμπεριλαμβανομένης και της ανάπτυξης καταλλήλων δεικτών.
Είναι ολοφάνερο πως η στρατηγική αυτή βρίσκεται πολύ μακριά από την επίτευξη των στόχων της. Αποδείχνει ακόμα πως οι αρμόδιοι ταγοί της αρέσκονται περισσότερο στον ακατάσχετο βερμπαλισμό και στην ωραιοποιημένη υποσχεσιολογία, παρά στην εφαρμογή των κανονισμών και οδηγιών . Μάλιστα οι υφιστάμενοι κανονισμοί και οδηγίες τελούν σήμερα «υπό καθεστώς» αναθεώρησης. Κατά καιρούς οι υπεύθυνοι της ΕΕ στα «ελκυστικά τους λογύδρια» τόνιζαν «Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται φυτοπροστατευτικά προϊόντα και βιοκτόνα μόνον όταν υπάρχει ανάγκη και σύμφωνα με τις αρχές των καλών πρακτικών φυτοπροστασίας». Ακόμα «Πρέπει να μειωθούν περαιτέρω οι κίνδυνοι για το περιβάλλον που απορρέουν από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και βιοκτόνων και να εξακολουθήσει να εξασφαλίζεται ότι η χρήση τους δεν ενέχει κινδύνους για την υγεία».
Πολλά κεράσια αλλά μικρό και σχεδόν το καλάθι των αποτελεσμάτων . Τίποτα δεν ευδόκησε . Αντίθετα οι πωλήσεις των μυκητοκτόνων και βακτηριοκτόνων φυτοφαρμάκων σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της ευρωστατιστικής υπηρεσίας το 2011 και το 2020 παρουσίασαν αύξηση στην Ισπανία (20,98%), Γαλλία (6,14) Λετονία (105,41), Λιθουανία (63,81) , Ουγγαρία (12,51), Αυστρία (25,06), Πολωνία (52,57) , Ρουμανία (11,37), Σλοβακία (22,37) , Σουηδία (1,83) και Φινλανδία (2141,21) . Οι υπόλοιπες χώρες παρουσίασαν μείωση ή δεν έστειλαν τα ζητηθέντα στοιχεία. Η Ελλάδα είχε μείωση της τάξης του 20,12%. Αύξηση στα διάφορα χορτοκτόνα και βρυοκτόνα διαπιστώθηκε στην Εσθονία (43,14), Ελλάδα (31,27) , Ισπανία (46,00) , Ιταλία (17,09), Κύπρο (6,47), Λετονία (61,63) , Ουγγαρία (16,28), Πολωνία (3,23) , Πορτογαλία (20,34) και Σλοβακία (2,59). Τα εντομοκτόνα και ακαρεοκτόνα παρουσίασαν αύξηση στη Γερμανία (18,34), Ελλάδα (671,56), Ισπανία (1,28) , Γαλλία (166,89), Ιταλία (88,65) Λετονία (29,41) ,Λιθουανία (230,77), Ουγγαρία (11,69) , Ολλανδία (24,97) , Αυστρία (852,82) Σλοβενία (2,63) ,Σλοβακία (115,63) και Σουηδία (10,34). Στην κατηγορία των κοχλιοκτόνων σημειώθηκε αύξηση των πωλήσεων στη Δανία (25,00), Ιρλανδία (200,00) , Γαλλία (25,08), Λιθουανία (100,00), Ουγγαρία (50,00) , Πορτογαλία (123,08) Ρουμανία (800,00) και Σλοβενία (100,00) . Στους ρυθμιστές ανάπτυξης των φυτών παρατηρήθηκε αύξηση στο Βέλγιο (69,52) , Εσθονία (228,12) ,Ελλάδα (495,24), Ιταλία (6,67) , Λετονία (119,51) , Ολλανδία (171,84), Πορτογαλία (125,00), Σλοβενία (600,00), Σλοβακία (228,32) και Σουηδία (204,76). Τέλος Στην κατηγορία των λοιπών φυτοπροστατευτικών προϊόντων διαπιστώθηκε αύξηση στη Δανία (133,33) , Γερμανία (64,38) , Ιρλανδία (50,00), Κύπρο (766,67) , Λετονία (233.33) , Αυστρία (12,07) , Ρουμανία (273,33), Σλοβακία (477,78) και Σουηδία (81,82). Η Ελλάδα στην κατηγορία αυτή παρουσίασε μείωση της τάξης του 72,44%.
Σε γενικές γραμμές το 1920 η χρήση και ο κίνδυνος των χημικών φυτοφαρμάκων στην ΕΕ μειώθηκαν μόνο κατά 1% σε σύγκριση με το 2019 και κατά 14% σε σχέση με την περίοδο αναφοράς (2015-2017).Κατά αντιστοιχία η χρήση των πλέον επικίνδυνων φυτοφαρμάκων μειώθηκε κατά 9% σε σύγκριση με το 2019 και κατά 26% σε σύγκριση με την παραπάνω περίοδο αναφοράς. Σε επίπεδο κόσμου η χώρα μας το 1917 κατείχε την 39η θέση με τη χρησιμοποίηση 9384,40 τόνων φυτοφαρμάκων και την 57η με 0,29 Kg / στρέμμα καλλιεργούμενης έκστασης.
Στις ενημερωτικές ανακοινώσεις στις 22-ιουνίου 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ομολογεί πως «οι υφιστάμενοι κανόνες της οδηγίας για την ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων αποδείχθηκαν πολύ ανεπαρκείς και εφαρμόστηκαν με άνισο τρόπο»… Δεν σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος όσον αφορά τη μείωση των κινδύνων και των επιπτώσεων της χρήσης φυτοφαρμάκων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον» . Ακόμα διαπιστώθηκε ανεπαρκής πρόοδος « όσον αφορά την προώθηση της χρήσης ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας και εναλλακτικών προσεγγίσεων ή τεχνικών, όπως οι μη χημικές εναλλακτικές λύσεις αντί των φυτοφαρμάκων, εν μέρει διότι ήδη σήμερα τα χημικά φυτοφάρμακα μπορούν να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία και να επιτείνουν τη μείωση της βιοποικιλότητας στις γεωργικές περιοχές, να μολύνουν τον αέρα, το νερό και το ευρύτερο περιβάλλον».
Πύρινες και δελεαστικές οι δηλώσεις του Ολλανδού Φρανς Τίμερμανς (Frans Timmermans), εκτελεστικού αντιπροέδρου για την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» «Εμείς οι άνθρωποι εξαρτόμαστε από τη φύση. Για τον αέρα που αναπνέουμε, για το νερό που καταναλώνουμε, για το φαγητό που τρώμε ,για όλη τη ζωή. Η οικονομία μας επιδρά επίσης στη φύση. Η κρίση του κλίματος και της βιοποικιλότητας απειλούν τα ίδια τα θεμέλια της ζωής μας στη γη… Η μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων συμβάλλει επίσης στην αποκατάσταση της φύσης και προστατεύει τους ανθρώπους που εργάζονται με αυτές τις χημικές ουσίες».
Ο Επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας Λιθουανός Βιργκίνιους Σινκέβιτσους (Virginijus Sinkevičius) θα διατρανώσει πως «Οι Ευρωπαίοι είναι σαφείς: θέλουν η ΕΕ να αναλάβει δράση για τη φύση και να την επαναφέρει στη ζωή τους. Οι επιστήμονες είναι σαφείς: δεν έχουμε καιρό για χάσιμο, το παράθυρο κλείνει. Είναι επίσης σαφές το επιχειρηματικό ενδιαφέρον: για κάθε ευρώ που δαπανάται για την αποκατάσταση θα μας επιστραφούν τουλάχιστον οκτώ. Αυτός είναι ο στόχος της παρούσας πρότασης-ορόσημου για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, ώστε να μπορούμε να ζούμε και να ευημερούμε μαζί με τη φύση…».
Η επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, κυπρία Στέλλα Κυριακίδου, στα πλαίσια της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» θα επισημάνει πως «Ήρθε η ώρα να αλλάξουμε πορεία όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τα φυτοφάρμακα στην ΕΕ. Πρόκειται για την υγεία των πολιτών μας και του πλανήτη μας. Πρέπει να μειώσουμε τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων για την προστασία του… εδάφους, του αέρα και των τροφίμων μας και, σε τελική ανάλυση, της υγείας των πολιτών μας. Για πρώτη φορά θα απαγορεύσουμε τη χρήση φυτοφαρμάκων σε δημόσιους κήπους και παιδικές χαρές, διασφαλίζοντας ότι όλοι θα είμαστε πολύ λιγότερο εκτεθειμένοι στην καθημερινή μας ζωή. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική θα στηρίξει οικονομικά τους γεωργούς για την κάλυψη όλων των δαπανών των νέων κανόνων για περίοδο 5 ετών. Κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο.»
Ο προτεινόμενοι κανόνες της Επιτροπής είναι πρωτοποριακοί εμβληματικοί, σαφείς και νομικά δεσμευτικοί .Σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο προτείνεται μείωση κατά 50 % της χρήσης και του κινδύνου των χημικών φυτοφαρμάκων και της χρήσης των πιο επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έως το 2030 με μελλοντική επέκταση μέχρι το 2050 σε όλα τα οικοσυστήματα. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να καθορίσουν τους δικούς τους εθνικούς στόχους για τη μείωση προκειμένου να διασφαλιστεί η επίτευξη των στόχων σε επίπεδο ΕΕ. Προβλέπονται νέοι αυστηροί κανόνες για φιλικούς προς το
περιβάλλον ελέγχους των επιβλαβών οργανισμών.
Η οικολογική και ολοκληρωμένη φυτοπροστασία τίθεται σε νέα βάση και καθίσταται υποχρεωτική η τήρηση αρχείων από τους γεωργούς. Επιδιώκεται η πλήρης απαγόρευση των συμβατικών χημικών φυτοφαρμάκων σε ευαίσθητες περιοχές , όπως σε αστικούς χώρους πρασίνου, δημόσια πάρκα , κήπους, παιδικές χαρές , χώρους αναψυχής ή αθλητισμού, δημόσιες διαδρομές και προστατευόμενες περιοχές καθώς και κάθε οικολογικά ευαίσθητη περιοχή που πρέπει να διατηρηθεί για τους απειλούμενους επικονιαστές. Τέτοια παραδείγματα «ξεφύτρωναν» σε διάφορα μέρη του κόσμου την περίοδο των ανεκτέλεστων από την ΕΕ προτάσεων , κανονισμών και οδηγιών. Η απόφαση του ιταλικού χωριού Mals κοντά στα σύνορα της Αυστρίας και της Ελβετίας να απαγορεύσει τη χρήση φυτοφαρμάκων μπορεί να θεωρηθεί πρωτοποριακή σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το 2014, περισσότερο από το 70% των κατοίκων του Mals που συμμετείχαν σε δημοψήφισμα, ψήφισαν κατά της χρήσης φυτοφαρμάκων. Ήδη Δήμοι της Γαλλίας δεν επιτρέπουν τη χρήση των φυτοφαρμάκων στη ζώνη επικυριαρχίας τους ή στη ζώνη μικρότερη των 150 μέτρων από την τελευταία κατοικία. Καλά παραδείγματα προς μίμηση. Μια καινοτόμος ιδέα που αναπτύχθηκε από το διεθνές κίνημα “Via Campesina” είναι η δημοκρατική έννοια της διατροφικής κυριαρχίας που συνοδεύει την πορεία προς την αειφορία για περισσότερα από 20 χρόνια.
Το 2007 στο αφρικανικό χωριό Nyéléni στο Μάλι, εκπρόσωποι από περισσότερες από ογδόντα χώρες ενέκριναν τη «Διακήρυξη της Nyéléni». Σύμφωνα με τις αρχές της, όλοι οι λαοί του κόσμου έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τη δική τους εθνική και τοπικές πολιτικές για την εξάλειψη της φτώχειας, του υποσιτισμού και της πείνας, για την προστασία των παραδόσεών τους και του φυσικού περιβάλλοντος.
Μεγαλεπήβολοι κανόνες που επιδιώκεται με κάθε προσπάθεια να γίνουν κανονισμός. Κι όμως «άρχισαν τα όργανα» .Δεν στέγνωσε ακόμα η μελάνη των ενημερωτικών αυτών δελτίων και η κύπρια επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων Στέλλα Κυριακίδου στη δήλωση της « Είμαστε πλήρως δεσμευμένοι στο να παρουσιάσουμε μια πρόταση για αλλαγή πορείας για τα φυτοφάρμακα» έλαβε από δέκα κράτη μέλη με επικεφαλής την Αυστρία επιστολή στην οποία εκφράζουν «σοβαρές αμφιβολίες και ανησυχίες». Τα υπόλοιπα μέλη κράτη που υπογράφουν είναι η Βουλγαρία, Εσθονία, Ουγγαρία , Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία. Αλλοίμονο αν αρχίσουν και πάλι οι «προφάσεις εν αμαρτίαις» , οι βυζαντινολογίες και οι παλινωδίες. Η διαφαινόμενη οικοκτονία του πλανήτη μας είναι «επί θύραις» και δεν περιμένει. Είναι πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν στον τομέα αυτό και όποια ολιγωρία είναι επικίνδυνη.
*Ο δρ Βαγγέλης Μπούρμπος είναι γεωπόνος ερευνητής φυτοπαθολόγος οικοτοξικολόγος
