Αφορμή για αυτό το απλό πόνημα έδωσε το αξιόλογο άρθρο – επιστολή [11-8-2015] στα “Χ.Ν.” της συμ/φου Χανίων αξιότιμης κας Μπέζα – Τσουρουπάκη, με τον παράξενο κι αινιγματικό τίτλο “Αριστερά- Μεταρρυθμίσεις: Μία ανάρμοστη σχέση;”
Από καταβολής σχεδόν της ανθρώπινης κοινωνίας και μέχρι σήμερα, αμέτρητοι φιλόσοφοι, στοχαστές, διανοητές, απλοί άνθρωποι, αλλά και επιστήμονες των κοινωνικών επιστημών, ρεφορμιστές της Αριστεράς [μύθος πια το μονοπώλιο της Αριστεράς] εντός ή εκτός των γνωστών και ισχυόντων συστημάτων διακυβέρνησης των λαών, προβληματίζονται, αγωνιούν, μοχθούν κι οραματίζονται ή πλάθουν διάφορα κοινωνικά ή οικονομικά συστήματα για να βελτιώσουν τα πράγματα του κόσμου τούτου και να επικρατήσει μια καλή και θεμιτή οικονομία, με κοινωνική δικαιοσύνη, πρόνοια, αλληλεγγύη και σύμπνοια, αγάπη και συναδελφοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους καθώς και ελευθερία και ειρήνη. Ενδεικτικά και όχι περιοριστικά αναφέρω τον φημισμένο Βρετανό οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέινς καθώς και τους γνωστούς και σύγχρονους μελετητές – διανοητές και συγγραφείς, όπως τον δικό μας Τάκη Φωτόπουλο [«Περιεκτική Δημοκρατία»], τον Αμερικανό Τσόμσκι Νόαμ και βέβαια τον Μάικλ Άλμπερτ της «Συμμετοχικής Οικονομίας – Κοινωνίας». Ως γνωστόν, απόσπασμα του έργου του Μάικλ Αλμπερτ, δημοσιεύτηκε στα “Χ.Ν.” σε άριστη απόδοση κι ανάλυση του δικού μας διακεκριμένου δημοσιογράφου και λογοτέχνη Δημήτρη Κακαβελάκη: η φωνή του Μάικλ Αλμπερτ ακούστηκε δυνατά: «Οι τεράστιες ανισότητες πλούτου και ισχύος, δεν πρόκειται να οδηγήσουν τον κόσμο σ’ ένα καλύτερο μέλλον».
Από προσωπικό ενδιαφέρον, αλλά και να φρεσκάρω τη μνήμη των αγαπητών αναγνωστών των “Χ.Ν.”, παραθέτω αμέσως παρακάτω μερικά βασικά στοιχεία της “Συμμετοχικής Οικονομίας” του γνωστού συγγραφέα, διανοητή και ακτιβιστή. Η «Συμμετοχική Οικονομία» του Μάικλ Αλμπερτ στοχεύει κι επιδιώκει να πραγματώσει τέσσερις σημαντικές και βασικές αξίες:
1. ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ: Αντίθετα με το καπιταλιστικό αλληλοφάγωμα και τον θανατερό ανταγωνισμό, μια καλή και θεμιτή οικονομία, όπως η Συμμετοχική, θα πρέπει να είναι μια οικονομία αλληλεγγύης που θα δημιουργεί κι αναπαράγει κοινωνικότητα κι όχι κοινωνική ανευθυνότητα: Αυτό σημαίνει, ότι για να προοδεύει ο άνθρωπος σε μια καλή οικονομία θα πρέπει να δραστηριοποιείται λαμβάνοντας υπόψη του και να σέβεται στο έπακρο τις συνθήκες ζωής των άλλων συνανθρώπων του.
2. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑΣ: Η Συμμετοχική Οικονομία στοχεύει στις επιλογές, που δημιουργεί: Αντίθετα, το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα ελαχιστοποιεί ή ακρωτηριάζει την πολύ μεγάλη ποικιλία γούστων, επιλογών και προτιμήσεων των ανθρώπων [έντονες διαφημίσεις, μάρκετιγκ]. Στη Συμμετοχική Οικονομία, οι θεσμοί και οι κανόνες που θα ισχύουν και θα εφαρμόζονται από τους εργαζομένους, θα ελέγχουν την παραγωγή, την κατανάλωση και την κατανομή των προϊόντων – αγαθών και όχι μόνο δεν θα μειώσουν την ποικιλομορφία, αλλά θα δώσουν και έμφαση στην εξεύρεση και εφαρμογή διαφορετικών λύσεων στα προβλήματα.
3. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ [στην κατανομή της σύνολης παραγωγής]: Είναι σε όλους γνωστό, ότι το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα ανταμείβει σε υψηλότατο βαθμό τους ιδιοκτήτες και…. τη διαπραγματευτική ικανότητα και δύναμη [των εργαζόμενων].
Αλλά, τι είναι τελικά αυτή η δικαιοσύνη στη Συμμετοχική Οικονομία;
α. Δεν επιβραβεύονται οι ιδιοκτήτες [δεν υπάρχουν άλλωστε]: Δεν μπορεί να είναι δικαιοσύνη, επειδή βρέθηκες ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής, το εισόδημά σου να είναι πολλαπλάσιες φορές -χιλιάδες ως και εκατομμύρια- μεγαλύτερο από το εισόδημα κάποιου ανθρώπου που εργάζεται πιο σκληρά και περισσότερο χρόνο από σένα.
β. Δεν είναι δυνατόν και δεν μπορεί να είναι δίκαιο η σύμπτωση και το γεγονός ότι, επειδή γεννήθηκες κι έχεις κληρονομήσει κάποια ιδιοκτησία, υπερτερείς κατά πολύ των συνθηκών και της επιρροής των άλλων εργαζομένων.
γ. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται και δεν πρέπει να αμείβεται περισσότερο κάποιος εργαζόμενος, επειδή διαθέτει καλύτερα κι αποδοτικότερα εργαλεία ή επειδή παράγει κάποιο προϊόν – αγαθό που έχει μεγαλύτερη αξία, ή, επειδή έχει και διαθέτει έμφυτες κι εξαιρετικές παραγωγικές ικανότητες, κι ούτε φυσικά θα πρέπει να αμειφθεί για εργασία που δεν έχει κανένα κοινωνικό αντίκρισμα: Συνακόλουθα, οι εργαζόμενοι άνθρωποι θα πρέπει να επιδιώκουν και να θέλουν μια καλή οικονομία που να αμείβει τις προσπάθειες και θυσίες τους, κι όταν -για κάποιους λόγους, δεν θα μπορούν να εργάζονται, να τούς παρέχεται εισόδημα [χρήμα κι αγαθά] και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανάλογα με τις προσωπικές και οικογενειακές τους ανάγκες.
4. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ: Μια καλή και θεμιτή οικονομία σαν τη Συμμετοχική, ασφαλώς θα είναι και μια απόλυτα δημοκρατική οικονομία – κοινωνία: Οι εργαζόμενοι άνθρωποι θα έχουν τον έλεγχο της ζωής τους σε συμφωνία με τους υπόλοιπους ανθρώπους, που θα ενεργούν κι αυτοί το ίδιο. Κάθε εργαζόμενος θα ασκεί μιαν κάποια επιρροή ή που δεν θα παραβιάζει ούτε θα καταπατά τα δικαιώματα των άλλων ν’ ασκούν ανάλογη επιρροή. Ολοι μαζί οι εργαζόμενοι θα επηρεάζουν τις αποφάσεις που θα λαμβάνονται ανάλογα με το αν οι αποφάσεις αυτές θα τους επηρεάζουν: Αντίθετα, στο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα, η ύπαρξη των ιδιοκτητών, από μόνη της, είναι κι αποτελεί τρομερή δύναμη, όπως και ο λόγος του διευθυντικού κέντρου. Στην πραγματικότητα της Συμμετοχικής Οικονομίας, οι εργαζόμενοι είναι αυτοί που αποφασίζουν [ομάδες, συμβούλια και σύλλογοι] για όλα τα ζητήματα της παραγωγικής διαδικασίας, όπως και για τις μεθόδους και κανόνες της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και, βέβαια, ενεργούν και υλοποιούν οι ίδιοι τις συνηθισμένες όσο και τις μακροπρόθεσμες επιλογές στρατηγικών.
Μολαταύτα, ένα πελώριο ερώτημα ορθώνεται μπροστά μας:
Πώς, δηλαδή, θα λειτουργήσουν ή θα υλοποιηθούν οι παραπάνω στοχασμοί, θεωρίες, αλλά και τα συγκεκριμένα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα -ανάμεσά τους και η Συμμετοχική Οικονομία- όταν ο πρώτος και ο βασικός συντελεστής τους είναι οι άνθρωποι και, συνάμα, αυτά τα συστήματα καλούνται να βρουν μεθόδους, τρόπους και συμπεριφορές κοινωνικής ζωής, ώστε οι άνθρωποι αυτοί να έχουν αρετές, αξίες, αρχές, χαρίσματα, ήθος, γνώσεις, αγάπη, εργατικότητα και πλούσια συναισθήματα αλτρουισμού, αλληλεγγύης, σύμπνοιας και συνεργασίας; Ωστόσο, δεν ξεκαθαρίζουν τις έννοιες των αρετών κι αξιών κι ούτε εξηγούν πώς φτάνουν σ’ αυτές οι άνθρωποι. Έτσι αρχίζουν τα δύσκολα της εφαρμογής αυτών των συστημάτων και το εγχείρημα είναι και δύσκολο και ακατόρθωτο: Συστήματα που στοχεύουν μια καλή και θεμιτή οικονομία – κοινωνία, δυστυχώς, φαντάζουν και είναι ουτοπίες! Γιατί, όμως;
Κι ενώ όλη η ανθρωπότητα και κυρίως η Ευρώπη με τους πολλούς φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και λοιπούς πνευματικούς γίγαντες των 18ου, 19ου και 20ου αιώνων, πίστευε και διεκήρυττε με περηφάνια πως θα έλυνε τα λεγόμενα κοινωνικά προβλήματα, δυστυχώς, κατέληξε να μην λύσει ούτε ένα κύριο πρόβλημα προς όφελος ολόκληρου του ανθρώπινου γένους, για να καταστεί τελικώς ένα απέραντο νεκροταφείο και φρενοκομείο!
Ποιος Διαφωτισμός και ποια Ευρωπαϊκή Διανόηση!
Για να βοηθηθούν οι φίλοι αναγνώστες των “Χ.Ν.” και να σχηματίσουν κάποιες σκέψεις κι απόψεις για το κατά πόσο, δηλαδή, είναι ή όχι ουτοπίες τα μέχρι σήμερα ανθρώπινα συστήματα διακυβέρνησης και κοινωνικής ζωής των λαών του κόσμου, αμέσως παρακάτω παρατίθενται ορισμένες αρχές, αξίες κι αρετές, αλλά και καταστάσεις κοινωνικής ζωής των ανθρώπων, στη σύγχρονη προβληματική κοινωνική πολυπλοκότητα. Ίσως, διαπιστώσουν, γιατί ένα τόσο καλό και θεμιτό σύστημα -ας πούμε τη «Συμμετοχική Οικονομία»- αποτελεί ένα δυσκολότατο εγχείρημα και η εφαρμογή του φαντάζει ή είναι ουτοπία:
Επειγόντως, χρειάζονται επιλογές, ακριβείς εξηγήσεις κι απαντήσεις:
1. Ηθος: Αλλά, ποιο ήθος κι από πού πηγάζει αυτό το ήθος; Κι ύστερα, ποιο είναι το ανώτερο συμβιωτικό ήθος για να αποτελεί και αξιακό παράδειγμα – πρότυπο;
2. Μόρφωση και γνώση: Αλλά τί είδους μόρφωση και γνώση χρειάζονται οι άνθρωποι; Ύστερα, με ποιά Παιδεία να τελειοποιηθεί και ολοκληρωθεί ο άνθρωπος; Και τέλος πάντων, ποιο είναι το πρότυπο του τέλειου κι ολοκληρωμένου ανθρώπου;
3. Σπανίζει στο ανθρώπινο γένος η συνείδηση, ότι η ζωή είναι πολύ δύσκολη -κι ευτυχώς που είναι.
4. Εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε ακόμα συνειδητοποιήσει, ότι όλοι μας ανήκουμε στο ίδιο ανθρώπινο είδος κι ότι όλοι μας είμαστε καλοί!…
5. Η οικονομική επάρκεια είναι αρκετή σε μια θεμιτή κοινωνία;
6. Δύο βασικές ανάγκες του ανθρώπου πρέπει να ικανοποιηθούν: Η πρώτη είναι να αγαπά και να τον αγαπούν και η δεύτερη να αισθάνεται ότι έχει αξία, δηλαδή να είναι ωφέλιμος και χρήσιμος για τον εαυτό του και για τους άλλους συνανθρώπους του. [αυτοεκτίμηση].
7. Αξιακό παράδειγμα – πρότυπο: Αλλά ποιο είναι αυτό και πώς βιώνεται από τους ανθρώπους;
8. Ονορέ Ντε Μπαλζάκ -περί της ισότητας των ανθρώπων: Ο φιλόσοφος και μέγας Γάλλος συγγραφέας έγραψε: «Η ισότητα μπορεί μεν να αποτελεί δικαίωμα, αλλά καμιά δύναμη στη γη δεν μπορεί να την κάνει πραγματικότητα. Αυτό που κάνει την ισότητα τόσο δύσκολο εγχείρημα είναι το ότι όλοι μας θέλουμε να την έχουμε μόνο με τους…. ανωτέρους μας».
9. Χρόνια τώρα, αλλά και οι σύγχρονοι οικονομολόγοι -κι ας αναθεματίζουν το επάρατο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα- στη σύγκριση του καπιταλιστικού και κομμουνιστικού συστήματος, παραδέχονται, ωστόσο, με άνεση κι ευκολία την υπεροχή [τρία ως τέσσερα περισσότερα τα πλεονεκτήματα] του καπιταλιστικού συστήματος!
10. Το «Έλλειμμα Ψυχικής ωριμότητας», που σημαίνει την κατάσταση του ανθρώπου που, θέλοντας να πάει μπροστά και να προοδεύσει, ξεχνά ολότελα τον εαυτό του, δηλαδή τον άνθρωπο.
11. Η κοινωνική μάστιγα της «Ιδιοτελούς Ουδετερότητας»: Ο νομικός κόσμος βιώνει καθημερινώς στα Δικαστήρια την πραγματικότητα αυτού του πολύ μεγάλου ανθρώπινου ελαττώματος, που οδηγεί στην απόλυτη αδικία [Για να τα ’χουμε καλά με όλους και με όλα!].
12. Ολα τα συστήματα διακυβέρνησης των λαών, ακόμα και τα δημοκρατικά, που κόπτονται για κράτος Δικαίου και Προνοίας, μολαταύτα, βαθιά στη φαρέτρα των απώτερων στόχων κι επιδιώξεων τους έχουν καλά φυλαγμένα και κρυμμένα το μίσος, το πάθος και κυρίως τις εκκαθαρίσεις – προγραφές των αντιπάλων τους!
13. Η αναντιστοιχία ανάμεσα στον νου και την ψυχή του ανθρώπου: Με τις υψηλότατες επιδόσεις της σύγχρονης Τεχνολογίας, ο νους του ανθρώπου ενηλικιώθηκε και γιγαντώθηκε, ενώ η συναισθηματική – ψυχική του ωρίμαση παρέμεινε στάσιμη.
14. Η σημερινή υψηλή Τεχνολογία δεν μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία του ανθρώπου [Βλ. Οικολογική – περιβαλλοντική καταστροφή, καθώς και τον Πυρηνικό όλεθρο και το ολοκαύτωμα].
15. Στα ηθικά διλήμματα, τις απορίες και τα ερωτήματα της Τεχνολογίας που έχει ήδη σηκώσει τα χέρια της, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία, Πίστη και Φιλοσοφία –παρότι δεν είναι αυτό το έργο της- απαντά μέσα από το πνεύμα και τα βιώματα του Θεανθρώπινου και θείου Ευαγγελικού λόγου, εκτός των άλλων, με τη σύζευξη – πάντρεμα των δύο απόλυτων και δίδυμων μεγεθών, δηλαδή της Αγάπης και της Ελευθερίας.
16. Αγάπη! Αλλά, τι είναι η πραγματική, η ανυπόκριτη αγάπη; Ο γνωστός Θεολόγος καθηγητής και συγγραφέας Σταύρος Φωτίου, ερμηνεύοντας κι αναλύοντας τη γνωστή περικοπή της προς Εφεσίους Επιστολής του Απ. Παύλου, που διαβάζεται την ώρα της γαμήλιας τελετής του νέου ζευγαριού κι αναφέρεται στην αγάπη των νεόνυμφων, δίνει έναν απίστευτα ολοκληρωμένο ορισμό της αληθινής αγάπης, σύμφωνα με το πνεύμα της Επιστολικής Περικοπής: «Αγάπη είναι η έμπονη, η αυτοθυσιαστική συμπεριφορά, η προσωπική κίνηση αυτοεξόδου, το σπάσιμο του εγωκεντρισμού, η αυτοπαράδοση στον αγαπώμενο συνάνθρωπό μας. Καθένας κάνει στον άλλον δώρο την ύπαρξή του, υπάρχει επειδή αγαπά, ο άλλος είναι η ζωή του»: Κι ύστερα, πώς φτάνουν οι άνθρωποι στη μέγιστη αυτήν αρετή;
17. Εγκλωβισμένοι εμείς οι άνθρωποι στο καβούκι του εγωκεντρισμού μας, δεν βλέπουμε ότι έξω υπάρχουν και οι άλλοι, οι έτεροι, οι συνάνθρωποί μας που κι αυτοί είναι μοναδικοί και διαφορετικοί, κι έχουν κι αυτοί αξίες, αρετές και χαρίσματα που ενώνουν τους ανθρώπους.
18. Η Ελευθερία είναι το απόλυτο και ανώτατο δικαίωμα της ηθικής επιλογής.
19. Βασικά εφόδια – στοιχεία της συναισθηματικής ή πνευματικής ωρίμασης των ανθρώπων: α) Η προσαρμοστικότητα, β) Η αυτοεκτίμηση, γ) Η οριοθέτηση προς τα μέσα και προς τα έξω, δ) Η υπευθυνότητα, ε) Η αποδοχή του εαυτού μας όπως είναι και στ) Η αποδοχή της πραγματικότητας.
20. Ενα αληθινό κι ανθρώπινο πρόσωπο είναι: Ελεύθερο, κοινωνικό, ευχαριστιακό και πνευματικώς ώριμο.
21. Στους πρόσφατους και δύσκολους καιρούς μας, ο λόγος και τα πρόσωπα των ανθρώπων αυτοαναιρούνται με σχετική ευκολία και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα!
Οπως αντιλαμβανόμαστε, τα πράγματα δυσκολεύουν «οσημέραι» κι εμείς οι άνθρωποι οφείλουμε να βιαστούμε και να βιώνουμε –όπως και όσο μπορεί ο καθένας μας- τις γνωστές κι αναγνωρισμένες αρχές, αρετές, αξίες και να ακολουθούμε τα αληθινά πρότυπα ζωής. «Το να μην αγαπάς, είναι μαρτύριο» έγραψε ο μεγάλος Ντοστογιέφσκι στους αδελφούς «ΚΑΡΑΜΑΖΩΦ».
* συντ/χος νομικός, κοινωνιολόγος, οικονομολόγος
Μεγάλη η χαρά να διαβάζουμε την παρουσίαση του εξαίρετου ανθρώπου και επιστήμονα “παλαιάς κοπής”, κ. Καραγεωργίου. Πραγματικά είναι τόσα αυτά που μπορούμε να διδαχτούμε στην συναναστροφή με τον ίδιο και την επίσης εξαίρετη σύζυγό του.
Δεν κρύβω ότι έχω την τιμή να γνωρίζω αυτούς τους σπάνιους ανθρώπους χωρίς να έχω πλέον τη δυνατότητα να μαθαίνω παρά από το τηλέφωνο κι αυτή η στήλη, μου χάρισε τροφή για την σκέψη και προβληματισμό βεβαίως.
Θεωρούσα την Κοινωνική Οικονομία ένα σύνολο δομών που θα “έτρεχε” παράλληλα μέσα στο υπάρχον οικονομικό σύστημα και θα εξυπηρετούσε ομάδες ανθρώπων με ασθενέστερο παραγωγικό αποτύπωμα. Ενισχυτική ως προς τους αδύναμους συνανθρώπους μας. Κι αυτό διότι δεν μπορώ να φανταστώ την έκλειψη συνθηκών που έχει διαμορφώσει η ανταγωνιστική αγορά σε συνάρτηση με τη Τεχνολογία, προπάντων. Κάτι σαν καταφύγιο στο “ποτάμι πίσω δεν γυρίζει”, εννοώντας με αυτόν το στίχο τις εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία λόγω της τεχνολογίας.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη όσα διάβασα και από αυτά που μου υπαγορεύει η λογική μου, τα πολιτικά πράγματα απέχουν πολύ από το να ακολουθούν θεωρητικές σχολές της φιλελεύθερης ή της σοσιαλιστικής ή και της κομμουνιστικής σχολής. Περισσότερο μοιάζουν να αποδοκιμάζουν ή να επιβραβεύουν στάσεις ζωής του καθένα μας και ανάλογα με την προσκόλλησή του στα πολιτικά πρόσωπα κι όχι στις θεωρίες καθαυτές. Έχουμε πάθει μεγάλη σύγχυση. Ειδικότερα ο νεότερος κόσμος από τον οποίο ξέφυγα εδώ και μια πενταετία είναι μπροστά σε μεγάλα αδιέξοδα που δημιουργεί η άρνηση και η αντιδραστικότητα των νέων και που συνεπάγεται την μη επικοινωνία με αυτούς που παίρνουν αποφάσεις αλλά τη ρήξη με αυτούς. Από τη μία το πρόβλημα είχε προβλεφτεί κι από την άλλη εσκεμμένα αποκρύβονταν.
Καταλήγουμε να ενοχοποιούμαστε άλλοτε ως θύτες κι άλλοτε ως θύματα. Η ευθύνη είναι τεράστια αλλά δεν πρέπει να την αρνηθούμε. Ειδικότερα μπορούμε να αναλογιστούμε ήρωες, για να μην πω Αγίους, που υπέφεραν τα πάνδεινα αλλά το πάθος τους επέτρεψε σε μας έναν αέρα ελευθερίας. Είναι που μπορούμε να έχουμε το ανεκτίμητο δώρο του συνανθρώπου που θα μας ακούσει, που θα ταξιδέψει τη σκέψη μας μακρυά και πέρα από τα τετριμμένα.
Περισσότερο από το να θέτουμε ταμπέλες ο ένας στον άλλο, από το να βιαστούμε για τα δικά μας λόγια που δε θα ‘ναι τα κλασσικά των ημερών “τσιτάτα”, να προχωρήσουμε σε έναν ευρύ διάλογο με σεβασμό – αν όχι στους συμμετέχοντες, τότε στις γενιές που αφορούν οι αποφάσεις μας – θα μπορέσουμε να εξελιχτούμε σε αυτόν το τόπο.
συγνώμη θα διορθώσω κάτι που ο ειρμός μου παρέβλεψε……… τα μεγάλα αδιέξοδα τα συνεπικουρεί η αντιδραστικότητα των νέων – αλοίμονο – δεν τα δημιουργεί