Tα κτήρια του Πολυτεχνείου στο Καστέλι: στο δια ταύτα1

Είναι οξύμωρο ότι εγκαλείται το Πολυτεχνείο για τουριστικοποίηση των Χανίων, όταν είναι από τους λίγους και σίγουρα ο μεγαλύτερος φορέας στην περιοχή που ανταγωνίζεται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο προσθέτοντας αξία σε πλείστους τομείς της οικονομίας πέραν του τουρισμού, που “παράγει” απόφοιτους που έχουν το υπόβαθρο να δημιουργήσουν πλούτο και μάλιστα ως το πιο δυναμικό στοιχείο της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας δηλαδή αναλυτές συμβόλων σύμφωνα με την ορολογία του Ρ. Ράιχ2, σε αντίθεση με τους εργαζόμενους ρουτίνας ή τους παρόχους υπηρεσιών σε πρόσωπα.
Aρκεί να συγκρίνει κανείς τα ετήσια έσοδα από τον τουρισμό ολόκληρου του νομού με εκείνα μιας μόνο επιτυχημένης start-up (Virtual Trip, Taxi-Beat, και πρόσφατα Instashop που πέτυχε ποσό ρεκόρ εξαγοράς με πρωτεργάτες 2 απόφοιτους Μηχανικούς Παραγωγής και Διοίκησης από τα Χανιά!3).
Το ΠΚ παράγει παραγωγούς γνώσης αλλά και καινοτομικές ιδέες, απόφοιτους ανταγωνιστικούς στη διεθνή αγορά εργασίας, πάμπολλα παραδείγματα οι αισθητήρες για βέλτιστη άρδευση, το λογισμικό για ιατρικές εφαρμογές, η αναγνώριση φωνής, οι αυτόνομοι πράκτορες, η ανάλυση κοινωνικών δικτύων, ο έξυπνος σχεδιασμός των οδικών δικτύων του μέλλοντος, η ολιστική υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων κλπ.
Η κατάληψη Rosa Nera από την άλλη, είναι ίσως το μόνο υποκείμενο που αρθρώνει εν τοις πράγμασι ριζοσπαστική εναλλακτική άποψη σε αυτή την πόλη, βιωματική και θεμελιώδη κριτική στην αξία που προκύπτει από την ανταλλαγή, έμφαση στην αξία χρήσης. Διαφέρει ποιοτικά ακόμα και σε επίπεδο διαδικασίας από παραδοσιακούς φορείς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της κοινωνίας πολιτών, ίσως το μυστικό που την κρατάει ζωντανή4. Η ‘καλή ζωή’ μέσα από την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα είναι προτεραιότητα, όχι η κατανάλωση ως αυτοσκοπός. Είναι κατά κάποιο τρόπο συμπληρωματική του Πολυτεχνείου, όσον κι αν φαίνεται το αντίπαλο δέος, όπου ο ένας έχει ανάγκη τον άλλο: όσα και να παράγεις δεν φτάνουν αν η κατανάλωση είναι αυτοσκοπός. Από την άλλη η λιτή ζωή και η μοιρασιά δεν φτάνουν για να ικανοποιήσουν πραγματικές ανάγκες και να ‘προεκτείνουν’ το σώμα5. Η τάση για προέκταση του σώματος και των ανθρωπίνων δυνατοτήτων είναι πανάρχαια, όλα τα εργαλεία είναι απόδειξη. Στη σύγχρονη Ελλάδα στην πλειονότητα τους αυτά τα εργαλεία εισάγονται καθώς δεν συγκαταλέγεται στις χώρες που παράγουν μηχανολογικό εξοπλισμό. Στις πλείστες περιπτώσεις ούτε οι βίδες παράγονται στη χώρα, είμαστε 100% καταναλωτές. Στα σημερινά εργαλεία (π.χ. κινητά τηλέφωνα, φορητούς υπολογιστές κλπ.) ένα μεγάλο μέρος της αξίας τους βρίσκεται στο λογισμικό και όχι στο σιδερικό (hardware). Το τελικό προϊόν περιέχει «εξαρτήματα» που έχουν επινοηθεί και κατασκευαστεί από μεγάλο αριθμό συμβαλλομένων. Υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα ένα προϊόν που πωλείται σε όλο τον κόσμο να φέρνει προστιθέμενη αξία σε κάποια ελληνική εταιρεία έντασης γνώσης. Έτσι χρειάζεται η έρευνα αιχμής, άρα και τα Πολυτεχνεία, η ανταγωνιστικότητα είναι προϋπόθεση, όλοι χρησιμοποιούν smart phones δεν αρέσκονται σε κινητά παλαιάς κοπής γιατί είναι αυτονόητο ότι ανεξαρτήτως κοσμοθεωρίας όλοι θέλουν να εξαντλήσουν τις δυνατότητες που δίνουν οι μηχανές.
Μια ευημερούσα κοινωνία έχει την πολυτέλεια να παράγει κριτικές απόψεις και να ανέχεται συνεπακόλουθες παράτυπες πρακτικές. Περίοδοι κρίσης συνεπιφέρουν αναδίπλωση και τάση εκμετάλλευσης κάθε δυνατής πηγής πόρων και έτσι εξηγείται η συναντίληψη των φορέων και φωνών όλου του φάσματος για την καταχρηστική παρουσία της Κατάληψης. Ωστόσο οι συγκεντρώσεις συμπαράστασης που γίνονται μετά την επέμβαση των ΜΑΤ και την έξωση από το Καστέλι δείχνουν ότι η συγκεκριμένη Κατάληψη έχει ξεπεράσει κατά πολύ το εύρος της αναρχικής ιδεολογίας. Μέσα από τις πολυσχιδείς δραστηριότητες έχει αναδείξει το περίγραμμα ενός άλλου κόσμου, βασισμένου στην αλληλεγγύη και την αυτοοργάνωση. “Αυτό δεν έγινε τυχαία, αλλά το πέτυχαν κάποιοι άξιοι άνθρωποι με έρεισμα στην Χανιώτικη κοινωνία, όπως ο Βαρδής Τσουρής, που άνοιξαν τις πόρτες της κατάληψης, ξέφυγαν από τα στενά ιδεολογικά όρια και δημιούργησαν τις συνθήκες ενός διαλόγου μέσα στο κίνημα”6. Σε αντίστοιχη περίπτωση στην Καζέρτα της Ιταλίας, όταν οι καταληψίες που είχαν μετατρέψει το κατειλημμένο κτήριο σε κέντρο κοινωνικής εργασίας με παρέμβαση μεγάλης εμβέλειας στους μετανάστες αναγκάστηκαν να φύγουν, ο δήμος με διαφανείς διαδικασίες τους παραχώρησε ένα άλλο κτήριο αναγνωρίζοντας έμμεσα τον κοινωνικό τους ρόλο7.

Ξενώνας με συνεδριακό κέντρο και κόμβος καινοτομίας
Είναι μόνιμη επωδός όλων των πρυτανικών αρχών ο εξωστρεφής προσανατολισμός του Πολυτεχνείου μέσω της διεθνοποίησης των προγραμμάτων σπουδών και της προσέλκυσης ακαδημαϊκών και φοιτητών από όλο τον κόσμο. Η αποδοχή με εύφημο μνεία από την επιτροπή εξωτερικής αξιολόγησης της σχετικής στρατηγικής του ιδρύματος αυξάνει ανάλογα τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες. Κοινός τόπος, η διαπίστωση ότι πανεπιστημιακοί από τα αξιολογότερα ιδρύματα μετά χαράς αποδέχονται προσκλήσεις για συνεργασία και διαμονή στην Κρήτη και εν προκειμένω στα Χανιά. Παράλληλα, ο συνδυασμός του τόπου, του κλίματος και του πολιτισμού αρχαίου και σύγχρονου θέλγουν φοιτητές από όλο τον κόσμο. Το ΜΑΙΧ που με μεράκι και όραμα σχεδίασε και υλοποίησε, σε ορίζοντα τουλάχιστον δύο δεκαετιών, ιδανικές συνθήκες διαμονής και εργασίας σε καλαίσθητα παραδοσιακά καταλύματα, διαβαθμισμένα για όλη την κλίμακα των φιλοξενουμένων, δίνει το παράδειγμα. Η υποδομή διαμονής αποτελεί τον πρώτο άξονα. Η σύνδεση με την κοινωνία και την οικονομία είναι ο δεύτερος. Μετά την εκπαίδευση και την έρευνα, η μεταφορά γνώσης και τεχνολογίας.
Ξενώνας για επισκέπτες ερευνητές και πανεπιστημιακούς που θα εργαστούν ή θα διδάξουν για κάποιο χρονικό διάστημα στο Πολυτεχνείο, ξενώνας για φοιτητές με προτεραιότητα στους ξένους φοιτητές που θα έρθουν από όλο τον κόσμο για να παρακολουθήσουν τα διεθνή μεταπτυχιακά προγράμματα, και τέλος προπτυχιακοί φοιτητές σε προγράμματα ανταλλαγής. Η διαμονή για ικανά διαστήματα στο ιστορικό κέντρο της πόλης μεταπτυχιακών φοιτητών Ελλήνων και ξένων καθώς και επισκεπτών καθηγητών και ερευνητών είναι στο πνεύμα της μελέτης Ρωμανού Καλλιγά για αύξηση του πληθυσμού των κατοίκων της Παλιάς Πόλης. Υποδομή για συνέδρια, εκπαιδευτικές δραστηριότητες (συνεδριακά αμφιθέατρα και αίθουσες, εστιατόριο) και ευρυζωνική επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Κόμβος καινοτομίας με χώρους για νεοφυείς επιχειρήσεις, συνεργατική δουλειά φοιτητών με διαφορετικές αφετηρίες και γνωστικό υπόβαθρο και σύνδεση του ΠΚ με την τοπική οικονομία.
Με δεδομένη την ενδεή κατάσταση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και την απουσία κεφαλαίων, καθώς και το χρόνο που απαιτείται για την ανάπτυξη ενός διεθνοποιημένου Πολυτεχνείου, η παραχώρηση σε ιδιώτη για την υλοποίηση του παραπάνω σχεδίου αποτελεί κατά τη γνώμη μου ενδεδειγμένη λύση. Με την προϋπόθεση βέβαια οι δαπάνες να πληρώνονται σε ικανό ποσοστό από ίδια κεφάλαια και όχι αποκλειστικά από (ελληνιικό) τραπεζικό δανεισμό. Ανεξάρτητα από αυτό, το σημαντικό πλεονέκτημα του να αναλάβει ιδιώτης την αναστήλωση/ανακαίνιση των κτηρίων και τη διαμόρφωση των χώρων είναι ότι θα εξασφαλίσει την βέλτιστη σχέση κόστους/οφέλους, την περάτωση των έργων και την λειτουργία τους. Υπάρχει τραυματική εμπειρία με επενδύσεις σε κτήρια αντίστοιχης δαπάνης όπου ο δημόσιος χαρακτήρας τους είχε αποτέλεσμα αμέσως μόλις ολοκλήρωσαν το έργο να αφεθούν στη μοίρα τους (Ολυμπιακά ακίνητα) ή και να λεηλατηθούν πριν καν λειτουργήσουν (κολυμβητήριο στο Ακρωτήρι) όπου συνήθως δεν αποδίδονται ευθύνες σε κανέναν. Στην περίπτωση του ιδιώτη το ζήτημα της υπευθυνότητας έχει εκ προοιμίου αντιμετωπιστεί.
Λαμβανομένων υπόψη των κατακλυσμιαίων γεγονότων που έχουν μεσολαβήσει τον τελευταίο καιρό (πανδημία και γεωπολιτικές ανακατατάξεις και εκτόξευση του επιχειρηματικού κινδύνου στον τουριστικό κλάδο) δίνεται ενδεχομένως η δυνατότητα αναθεώρησης στη βάση ενός σχεδίου στο παραπάνω πνεύμα κάτι που θα πρέπει να αποτυπωθεί στην τελική μορφή της συμφωνίας παραχώρησης. Έτσι το επίδικο συκγρότημα κτηρίων να διαμορφωθεί από τον επενδυτή για ξενοδοχειακή χρήση με πρόνοια προνομιακής χρήσης από το Ίδρυμα (συνεδριακοί χώροι κλπ.), μετά όμως τη διάρκεια της παραχώρησης να μπορεί να ‘μεταμορφωθεί’ σε κάτι άλλο, εκ των προτέρων προδιαγεγραμμένο. Η ανακήρυξη σε Νεώτερο μνημείο ενισχύει την παραπάνω πρόταση η οποία δεν αποκλείει μεν την εμπορική χρήση, επανεισάγει δε προοπτικά την εκπαιδευτική διάσταση σε συνάρτηση με γενικότερους στόχους τους Ιδρύματος, που θα εξυπηρετηθούν από το ίδιο το αποτέλεσμα και όχι από τη διαμεσολαβημένη από το χρηματικό αντίτιμο εκδοχή του8. Προϋπόθεση βέβαια είναι η εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των εργασιών όχι μόνο με γνώμονα την κήρυξη των κτηρίων σε μνημεία αλλά με γνώμονα το μελλοντικό σχέδιο του ίδιου του ΠΚ, μια σφύζουσα από ζωή αναφορά, μια ιδανική προσγείωση, στο εξής ένα πάτημα του ΠΚ στο ιστορικό κέντρο των Χανίων.
Αντί επιλόγου, η αρθρογράφος που δίνει την εικόνα από το Πολυτεχνείο του Νανσύ περιγράφει μια εικόνα από το μέλλον, που πρέπει να το δρομολογήσουμε εδώ και τώρα γιατί αν καθυστερήσουμε, κινδυνεύει να μας ζητήσουν οι Γάλλοι δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας 9:
«Από την άνοιξη του 2017 τρεις σχολές με διαφορετικό προσανατολισμό συγκεντρώθηκαν στον ίδιο χώρο. Την Ecole Nationale Supérieure d’Art er Design (Ensad) που εγκαταστάθηκε το 2012 ακολούθησε η Ecole des Mines στην έναρξη της σχολικής χρονιάς το 2016 και λίγους μήνες μετά η ICN Business School. Είναι η ολοκλήρωση του πλάνου που έχει βαπτιστεί Artem από τα αρχικά των λέξεων Art, technologie, management και καλύπτει ένα ευρύ πεδίο μεταξύ τέχνης και επιστήμης, γνώσης και παραγωγής, η ιδέα ήταν να φέρει μαζί τους φοιτητές των καλών τεχνών, τους μηχανικούς ορυκτών πόρων με εκείνους της διοίκησης επιχειρήσεων10. Σήμερα η διεπιστημονικότητα είναι εχέγγυο ανοίγματος και αντίληψης των μεγάλων κοινωνικών διακυβευμάτων, από το 2000 είχαν υλοποιηθεί τα λεγόμενα «εργαστήρια Artem» , κάθε Παρασκευή συνευρίσκονταν οι ‘ανθρακωρύχοι’, οι μάνατζερς και οι καλλιτέχνες για να δουλέψουν ομαδικά οριζόντια projects, σχέδια που να απαιτούν τρισδιάστατη ικανότητα: παγκάκια σε δημόσιο χώρο διασυνδεδεμένα και ενεργειακά αυτόνομα, βελτίωση της σηματοδότησης σε μουσεία, συμβουλευτική μάρκετινγκ σε σούπερ μάρκετ κλπ.
Εμείς οι μηχανικοί έχουμε ένα κοινό υπόβαθρο και τρόπο σκέψης, με τους καλλιτέχνες για παράδειγμα δεν είναι εύκολο να προγραμματίσεις πράγματα, αλλά υπάρχει πραγματική άμιλλα. Οι ‘ανθρακωρύχοι’ είναι τόσο απορροφημένοι από τις τεχνικές αναζητήσεις που ξεχνάνε ότι μιλάνε σε αδαείς. Οι δε εκκολαπτόμενοι μάνατζερς έχουν προκαταβολικές ιδέες για το τι εστί design. Θεωρούν αυτονόητο ότι θα διοικήσουν τους υπόλοιπους αλλά στην πορεία αντιλαμβάνονται ότι θα επιβάλλουν την άποψη τους μόνο αν χρησιμοποιήσουν πειθώ. Οι καλλιτέχνες έχουν πολύ ισχυρές προσωπικότητες. Αυτή η ποικιλομορφία αντιστοιχεί στην επαγγελματική πραγματικότητα. Στον κόσμο της εργασίας εκτιμάται πλέον η δυνατότητα συνεργασίας σε ομάδες με διαφορετικές αφετηρίες με άτομα που έχουν πολιτισμικές διαφορές και απαιτείται ικανότητα επικοινωνίας αλλά και απόδειξη δημιουργικότητας. Το πνεύμα αφορά ακριβώς την διερεύνηση των ορίων των επιμέρους επιστημών. Η διαμεσολάβηση είναι μόνιμο χαρακτηριστικό. Η ενότητα του χώρου έχει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των σχέσεων».

1. Το παρόν σημείωμα έχει αντλήσει στοιχεία από εκτεταμένη συγκριτική ανάλυση που δημοσιεύθηκε από τον γράφοντα στο περιοδικό ΕΡΕΙΣΜΑ, ‘Τα κτήρια του Πολυτεχνείου στο Καστέλι: μια άποψη από το Πουάβε’, Άνοιξη 2018
2. Robert Reich, The Work of Nations, preparing ourselves for 21st century capitalism, First Vintage Books Editions 1992
3. ‘Δύο απόφοιτοι του Πολυτεχνείου Κρήτης πίσω από την εξαγορά – ρεκόρ των 360 εκ. Δολαρίων’, Hania.news, 28/8/2020
4. Γ. Τσουκάτος, ‘Σύγχρονα παράδοξα;’ Χανιώτικα Νέα, 28/6/2017 (http://www.haniotika-nea.gr/author/tsoukatos/page/3/)
5. O Marshal McLuhan έχει αναλύσει εκτενώς το θέμα σέ όλο το έργο του “Technology as Extension of the Human Body”.  Η προέκταση της σώματος και των αισθήσεων μας εμφανίζεται όταν επεκτείνουμε την πρόσβαση του πνεύματος μέσα από το σώμα πέρα από τα φυσικά μας όρια.
6. Γ. Τσουκάτος, Για την κατάληψη Rosa Nera, X.N. 8/9/2020
7. Romain Filhol , 2016. Social Centers in Southern Italy: The Caserta Ex-Canapificio Between Illegality, Migration, and Rurality, Antipode.
8. Θέμα υπό συζήτηση στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων για χαρακτηρισμό με βάση διαδικασίες που είχε ξεκινήσει το ίδιο το Πολυτεχνείο. Το ότι τα κτήρια ανήκουν στη Β ζώνη προστασίας (σύμφωνα με την κ.Βλαζάκη η ανακήρυξη σε ιστορικό μνημείο δεν αποκλείει εμπορικές χρήσεις, Χανιώτικα Νέα 22/8/2017). Μνημείο και με τη βούλα 24 12 2017. Την ικανοποίησή της για την κήρυξη του κτιρίου της 5ης Μεραρχίας σε μνημείο από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και Συμβούλιο Μνημείων, εκφράζει μέσω σχετικής ανακοίνωσης η Συνέλευση Υπεράσπισης Ελευθέρων,  Δημόσιων Χώρων και Μνημείων (Χ.Ν. 30/12/2017).
9. Le Monde,  28/11/2017, Sophie Blitman“Η φιλοδοξία των πρωτεργατών της ιδέας Αρτεμ είναι να την καθιερώσουν ως όνομα τη συσσωρευμένη εμπειρία τους σε συγκεκριμένη παιδαγωγική προσέγγιση και να την διαδώσουν σε άλλα πανεπιστήμια.”
10. Πρόκειται για επιστημονική βιοποικιλότητα που υφίσταται στο ΠΚ, αρκεί να αντικαταστήσουμε τους ‘ανθρακωρύχους’ με τους μηχανικούς ορυκτών πόρων ή περιβάλλοντος, τους ‘μάνατζερς’ με τους μηχανικούς παραγωγής και διοίκησης και τους ‘καλλιτέχνες’ με τους αρχιτέκτονες και έχουμε παρόμοιο ‘εκρηκτικό μίγμα’.