«Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται»
Λαϊκή παροιμία
Η σοφία της λαϊκής μας παροιμίας είναι άγνωστη σε πολλούς σύγχρονους “ευφυείς”. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο.
Σε επανειλημμένες έρευνες επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι επιστήμονες κάνουν λάθη επειδή υπερεκτιμούν τις γνώσεις τους και τις δυνατότητές τους.
Αυτό τους οδηγεί σε μια κατάσταση στενομυαλιάς ή επίκτητου δογματισμού. Κι αν αφορά μόνο την επιστήμη τους θα λέγαμε απλά ότι δεν είναι ενημερωμένοι.
Αν όμως αυτοί έχουν θέσεις ευθύνης στην κοινωνία, τότε αγνοούν την άγνοιά τους.
Και το αποτέλεσμα μιας λανθασμένης απόφασής τους γίνεται τοξικό.
Στο σημείωμα παραθέτω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αστοχίας ενός ευφυούς επιστήμονα και σχολιάζω τις αιτίες που προκαλούν τους ευφυείς να κάνουν εφηβικά λάθη.
Το πάθημα ενός έξυπνου
Ενας 68χρόνος χωρισμένος, ο Paul Frampton, έκλεισε ραντεβού μέσω διαδικτύου με κάποια που ισχυριζόταν ότι ήταν η φημισμένη Τσέχα μοντέλα Denise Milani. Κανόνισαν να συναντηθούν στη Νότια Αμερική όπου το μοντέλο είχε επαγγελματικές υποχρεώσεις. Οταν ο Paul έφθασε στη Λα Παζ, την πρωτεύουσα της Βολιβίας, το μοντέλο μόλις είχε αναχωρήσει για τον επόμενο της προορισμό. Του άφησε όμως μια παραγγελία «Μπορείς να μου φέρεις μια βαλίτσα που ξέχασα;». Στον επόμενο προορισμό.
Ο Paul συμφώνησε, παρέλαβε τη βαλίτσα και μετά από λίγο συνελήφθη στο αεροδρόμιο για λαθρεμπορία 2 κιλών κοκαΐνης.
Ας δούμε ποιος είναι ο Paul. Κάποιος τυχαίος;
Αντίθετα, αναγνωρισμένος επιστήμονας φυσικός με δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά για τις θεωρίες των χορδών και των κβάντων.
Γιατί την έπαθε;
Ο συγγραφέας του άρθρου στο περιοδικό “New Scientist”, όπου αναφέρεται το περιστατικό, ισχυρίζεται ότι η υψηλή νοημοσύνη δεν μας προφυλάσσει από τέτοιες αστοχίες.
Τα λάθη των “έξυπνων”
Λάθη κάνουμε όλοι. Η διαφορά είναι ότι οι έξυπνοι το παραδέχονται, ενώ οι βλάκες το αρνούνται. Ο σοφός του περασμένου αιώνα ο Αλμπερτ Αϊνστάιν το είχε συνοψίσει…
«Οποιος ισχυρίζεται ότι ποτέ δεν κάνει λάθη, δεν έχει δοκιμάσει να κάνει κάτι καινοτόμο».
Ας δούμε τα συνηθισμένα λάθη αρκετών έξυπνων ανθρώπων για να τα αποφύγουμε:
1. Διαρκές κυνηγητό του πλούτου
Φυσικά δεν είναι λάθος να θέλεις να κερδίζεις χρήματα. Το λάθος είναι να νομίζεις ότι ο πλουτισμός θα σου λύσει όλα τα προβλήματα.
2. Αγνοούν την ωφέλεια του ύπνου
Λάθος είναι να κοιμάσαι λιγότερο από 8 ώρες. Λάθος είναι να δουλεύεις, να ακούς δυνατή μουσική ή να είσαι μπροστά σε οθόνες μέχρι αργά το βράδυ.
3. Είναι συνδεδεμένοι συνεχώς
Η Τεχνολογία η οποία είναι ο απαραίτητος βοηθός μας σήμερα μπορεί να γίνει αιτία δεινών.
Η γενιά Ζ (δηλαδή, όσοι γεννήθηκαν μετά το 1995) έχει σύμφωνα με την Ενωση Ψυχολόγων Αμερικής τη χειρότερη ψυχολογική κατάσταση από όλες τις γενιές.
4. Δεν ασκούνται αρκετά
Οχι μόνο δεν κάνουν κανονική άσκηση, αλλά και δεν περπατούν, δεν ανεβαίνουν μια-δύο σκάλες με τα πόδια. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.
5. Εχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση
Είναι ίσως το πιο ύπουλο λάθος τους. Η αίσθηση της δύναμης που τους προσφέρει η γνωστική υπεροχή είναι παγίδα. Τότε είναι που αρχίζουν τα απανωτά λάθη.
Κατ’ αρχάς νομίζουν ότι είναι ικανότεροι από ό,τι είναι. Μετά λόγω έλλειψης κριτικής ικανότητας νομίζουν ότι είναι καλύτεροι από πολλούς. Και τέλος, νομίζουν ότι έχουν την επιφοίτηση, ότι είναι παντογνώστες και ότι δεν κάνουν λάθη επειδή είναι χαρισματικοί.
Χωρίς προίκα;
Ας αναρωτηθούμε, τι προίκα έχουν οι “έξυπνοι” όλων των γενεών και η γενιά Ζ; Εχουν προίκα; ή μήπως είναι άπροικοι;
Η προαπαιτούμενη πνευματική προίκα των νεαρών ενηλίκων είναι ένα αμάλγαμα αλληλοεξαρτώμενων δεξιοτήτων που αποτελείται από… κριτική σκέψη, δημιουργικότητα, πρωτοβουλία, λύση προβλημάτων, αξιολόγηση κινδύνων, λήψη αποφάσεων και δημιουργική διαχείριση των αισθημάτων τους.
Ολες αυτές οι δεξιότητες δεν κληρονομούνται, ούτε αγοράζονται.
Είναι τα προϊόντα επίμονης πολύχρονης εκπαίδευσης στο σχολείο και στην οικογένεια. Είναι η προίκα που τους κληροδοτούν οι προηγούμενες γενιές.
Κριτική σκέψη ή νοημοσύνη;
Σε μια σειρά μελετών που πραγματοποιήθηκαν στις Η.Π.Α. και σε άλλες χώρες διαπιστώθηκε ότι οι κριτικοί στοχαστές αντιμετωπίζουν λιγότερες αναποδιές στη ζωή τους από τους ευφυείς. Ο λόγος;
Είναι προικισμένοι με μια σειρά δεξιότητες όπως η λεκτική συλλογιστική, η ανάλυση επιχειρημάτων, η δοκιμασία μιας υπόθεσης δηλαδή πόσο πιθανόν είναι να συμβεί, η ορθότητα στη λήψη αποφάσεων και η επίλυση προβλημάτων.
Σημειώνω ότι τα παραπάνω μαζί με την ευρεία εγκυκλοπαιδική γνώση είναι και προϋπόθεση για μια αναπτυγμένη μνήμη εργασίας.
Τι λείπει λοιπόν από τους έξυπνους; Η προίκα που ανέφερα πιο πάνω.
Συμπερασματικά
• Το δίλημμα “Κριτική σκέψη ή νοημοσύνη;” είναι ψεύτικο.
• Η βελτίωση της ευφυΐας μας είναι δύσκολη, αφού σε ένα βαθμό είναι γενετικά προκαθορισμένη.
• Η κριτική σκέψη όμως, όλων των ατόμων, βελτιώνεται με συνεχή εκπαίδευση σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Και το σπουδαιότερο είναι ότι τα οφέλη της διαρκούν μια ζωή.
• Η μεγάλη ατυχία βέβαια είναι όταν έξυπνα ανεκπαίδευτα άτομα
που κυνηγούν τον πλούτο:
– δεν κάνουν σωματική άσκηση,
– είναι κολλημένα μπροστά από οθόνες έχοντας υπερβολική αυτοπεποίθηση
– ξυπνάνε νυσταγμένα κάθε πρωί για να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις που αφορούν πολλούς.
