Tα “Λαυρεωτικά” (ή Λαυριακά) είναι τα γεγονότα που απασχόλησαν την Ελλάδα από το 1869 έως το 1875 και είχαν σχέση με την παράνομη εκμετάλλευση των εκβολάδων του Λαυρίου από εταιρεία ξένων συμφερόντων. Τα μεταλλεία του Λαυρίου, γνωστά από το 3000 π.Χ., στα χρόνια της κλασικής αρχαιότητας προσέφεραν πλούτο και ισχύ στην Αθήνα. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, για πολλούς λόγους εκάμφθη η δράση των μεταλλείων μέχρι τον 19ο αιώνα.
Το 1864 τα μεταλλεία παραχωρήθηκαν στον Ιταλό επιχειρηματία Σερπιέρι.
Με δικά του κεφάλαια, αλλά και του γαλλικού οίκου “J. Roux – Fressynet C.E”, ιδρύεται η εταιρία “Roux-Serpieri-Fressynet C.E”, η οποία άρχισε την εντατική εκμετάλλευση των μεταλλείων. Τίθενται τεχνηέντως οι βάσεις μιας οικονομικής αυτοκρατορίας με δομή ασυδοσίας αποικιών, με δούλους και αφέντες, με δυνάστες και υπηκόους. Επενδύεται ποσό 15.000.000 δρχ., υψηλότατο για τα χρόνια εκείνα.
Εκτός, όμως, από τα μεταλλεύματα του αργυρούχου μολύβδου και του σιδήρου, τα οποία έναντι των ευτελών χρηματικών ποσών προς το Δημόσιο έπαιρναν το δρόμο για τα χυτήρια της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ολλανδίας, από το 1867 και μετά άρχισε η παράνομη εκμετάλλευση χιλιάδων τόνων σκωριών και εκβολάδων, που από την αρχαιότητα είχαν σωριασθεί σε ολόκληρους λόφους και που τώρα ήταν δυνατή η επεξεργασία τους.
Το Δημόσιο υποστήριζε (και ορθώς) ότι σύμφωνα με τον νόμο του 1861 “περί μεταλλείων”, δεν είχαν παραχωρηθεί “οι σκωρίες”, αφού είναι προϊόντα ανθρώπινης εργασίας.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν υπήρξαν φοβερά και πρωτάκουστα! Ξεσηκώθηκε θύελλα διαμαρτυριών στην Αθήνα.
Ο Σερπιέρι περιφρονούσε το Ελληνικό Κράτος. Καθυστερούσε τις εισφορές στο Δημόσιο, απαγόρευσε την προσέγγιση οιουδήποτε στο Λαύριο, ανέθεσε την φύλαξη των μεταλλείων στο ληστή Κίτσο, κ.τ.τ.
Η αντιπολίτευση του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, προκειμένου να ζημιώσει και φθείρει την κυβέρνηση του Κουμουνδούρου διαδίδει ότι σε αυτές τις εκβολάδες υπάρχει χρυσάφι! Ανθρωποί του περιφέρονταν στην Αθήνα με μεταλλεύματα στα χέρια τους, ανακατεμένα με χρυσόσκονη. Ο λαός ευκολόπιστος επείσθη ότι στο Λαύριο υπάρχει χρυσός! Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου τον Μάιο του 1871, μέσα στον αναβρασμό και στην πολιτική παραζάλη με στοιχεία γελοιότητας, υποβάλλει νομοσχέδιο, σύμφωνα με το οποίο οι λαυρεωτικές εκβολάδες και σκωρίες θα διατίθενται πλέον από το κράτος. Η επέμβαση της Γαλλίας και της Ιταλίας υπήρξε θρασύτατη.
Οι πρεσβευτές της στην Αθήνα επέδωσαν στον Υπουργό των Εσωτερικών κοινή απειλητική διακοίνωση, σύμφωνα με την οποία «οι δύο δυναμεις ευρεθείσαι εις την ανάγκη θ’ αντιτάξουν αλλαχού ή εις το συμβιβαστικόν πνεύμα της ελληνικής κυβερνήσεως τα μέσα προς διάσωσιν των συμφερόντων της ιταλογαλλικής εταιρίας». Η κυβέρνηση Κουμουνδούρου ανατρέπεται και ο Δεληγιώργης αναλαμβάνει την εξουσία. Το εθνικό φιλότιμο κυριαρχεί και όλοι θέλουν να εκδιωχθούν οι Ιταλογάλλοι από το Λαύριο.
Στις 8 Ιουλίου 1872 ο πρωθυπουργός Επαμεινώνδας Δεληγιώργης στην εμπεριστατωμένη έκθεσή του προς το Υπουργικό Συμβούλιο απαντά: «Η εν λόγων εταιρεία καρπούται τον πλούτον του Λαυρείου κυριαρχεί καθ’ ημών ούτε καν διοικούντων ένθα αυτή υπάρχει… αδικεί και υβρίζει ημάς… δεν υπάρχει αφορμή να κατακρίνωσιν ημάς αλλά μάλλον να εκπλαγώσι διά την ανοχή μας οι ξένοι και μόνος εις το έθνος απόκεινται ήδη να κρίνη, αν η ανοχή αυτή των κυβερνώντων εντελώς δικαιολογείται εκ του δυσκόλου των περιστάσεων.»
Ρωσία, Αγγλία και Αυστρία πιέζουν την Ελλάδα να δεχθεί διαιτησία, αλλά η πίεση απορρίπτεται. Φήμες φέρουν τρία πολεμικά πλοία της Γαλλίας να κατευθύνονται στην Ελλάδα, για να επιβάλουν τη λύση με τα τηλεβόλα τους! Ο Υπουργός Εξωτερικών Σπηλιωτάκης τηλεγραφεί στον Γάλλο Πρεσβευτή και του τονίζει ότι: «Η Ελλάς δεν θ’ απεδέχετο επ’ ουδενί λόγω να τεθεί υπό ξενικήν κηδεμονίαν επί της συγκεκριμένης υποθέσεως, έστω και εκβιαζομένη».
Ωστόσο, η απειλή για επιβολή λύσεως με τα όπλα μειώνει την αντίσταση της Ελλάδας, η οποία ετοιμάζεται να δεχθεί έναν υποτελή συμβιβασμό. Εκεί ευρίσκοντο τα πράγματα όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Ανδρέας Συγγρός. Τον Απρίλιο του 1873 η “Roux – Serpieri – Fressynet C.E.” αγοράζεται απ’ τον εκπρόσωπο της “Τράπεζας Κωνσταντινουπόλεως” Ανδρέα Συγγρό, αντί 11.500.000 φράγκων, η οποία μετονομάζεται σε “Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργών Λαυρίου”.
Το ελληνικό κράτος παραχώρησε στην εταιρεία την εκμετάλλευση των σκωριών και των εκβολάδων του Λαυρίου για 99 χρόνια συμμετέχοντας σε ποσοστό 44% στα καθαρά κέρδη, χωρίς όμως να αφαιρούνται τα πρωτεία, η κυριαρχική θέση στην εκμετάλλευση των μεταλλείων του Λαυρίου απ’ τον Σερπιέρι, ο οποίος ιδρύει το 1876 την “Compagnie Francaise des Mines du Laurium”, στην θέση Κυπριανός, με έδρα το Παρίσι.
Ο Συγγρός εφαρμόζει ένα μάλλον σατανικό σχέδιο να υφαρπάσει το σύνολο σχεδόν των χρημάτων και των περιουσιών του λαού. Διατηρεί και επιτείνει τις φήμες περί κοιτασμάτων χρυσού και περί αμυθήτων θησαυρών του Λαυρίου. Εκδίδει νέες μετοχές προς 200 δρχ. η καθεμιά. Αυτό που ακολούθησε με την μαζική υστερία για γρήγορο πλουτισμό μόνον με τα γεγονότα του Ελληνικού Χρηματιστηρίου της δεκαετίας του 1990 μπορεί να συγκριθεί.
Αγροί, σπίτια, κοπάδια ζώων πωλούνται, χρήματα βγαίνουν από τα μπαούλα, κοσμήματα μεταβιβάζονται μισοτιμής και μετατρέπονται τα πάντα σε μετοχές! Οι φήμες ότι το Λαύριο μετατρέπεται σε νέα… Καλιφόρνια κατάπιαν τους αδαείς.
Σε λίγες ημέρες η αξία της μετοχής φθάνει τις 310 δρχ. Στα έτη 1873-1875 οι πτωχεύσεις σχεδόν τριπλασιάστηκαν. Ο Τύπος σύσσωμος κατακρίνει τον Συγγρό.
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης χάνει όλη την περιουσία του και επιτίθεται στο Συγγρό. Ο πλούτος για πρώτη φορά μεταφέρθηκε από τους πολλούς στους λίγους του μεγάλου κεφαλαίου. Χρηματιστήριο φυσικά και δεν υπήρχε. Οι μετοχές πωλούνται στο καφενείο “Η ωραία Ελλάς” (Ερμού και Αιόλου και αλλαχού. Στα απομνημονεύματα του Συγγρού βρίσκουμε:
«Ξαφνικά ένα κοινό ανίδεο από οικονομικά, και το οποίο μπορούσε συνεπώς εύκολα να παρασυρθεί από λογής καιροσκόπους και κερδοσκόπους, εμπλέκεται σε μια δίνη πολυειδών ψευδαισθήσεων με άμετρες προσδοκίες. Ευκολόπιστοι και καλόπιστοι, αλλά και αφελείς οι Αθηναίοι κυρίως, πιστεύουν ότι είναι δυνατόν μια επιχείρηση αμελημένη εντελώς από την αρχαιότητα να τους λύσει το οικονομικό πρόβλημα και να μετατρέψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη χώρα τους σε γη επαγγελίας. Χωρίς να λάβουν υπόψη τους ότι εκείνος που είχε κινήσει όλη την υπόθεση ήταν ένας ξένος επιχειρηματίας, ο οποίος δεν ήταν δυνατόν να ταυτίσει τις προσωπικές του επιδιώξεις από την επιχείρηση με τις προσδοκίες των Ελλήνων.»
Η Εταιρεία καταβαραθρώθηκε. Η λέξη Λαύριο έγινε ταυτόσημη της απάτης. Οι μέτοχοι με λύσσα πολέμησαν τον Δεληγιώργη, ο οποίος από επαναστάτης του 1862 κατάντησε άθυρμα του ξένου κεφαλαίου και χλεύη του λαού. Κατά τον Κυριακίδη «κατεμαυρώθη διά παντός από τον πυκνόν νέφος ασβόλης το εξεγειρόμενον από των εργοστασίων του Λαυρίου…».
1917, 1930, 1977 οι διαδοχικοί σταθμοί της φθίνουσας πορείας των μεταλλείων του Λαυρίου. Στα μεταλλεία αυτά δοκιμάτηκε δεινώς ο άνθρωπος. Οι μεταλλωρύχοι δούλευαν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και σε λίγα χρόνια κατέληγαν, για ν’ ακολουθήσουν άλλοι. Η περιοχή γέμισε με σύννεφα μολύβδου και με καρκίνους. Απεργίες έγιναν το 1883, 1896, 1906, 1910, 1919, 1929, 1964. Σ’ αυτή του 1896 υπήρξαν νεκροί εργάτες. Η “Εφημερίς” του Κορομηλά σημειώνει: «Οι χωροφύλακες πυροβολούσι εις τον αέρα, οι εργάται αντιπυροβολούσι, ακούοντας ύβρεις, φωναί, κραυγαί, πίπτουσιν βροχηδόν λίθοι, συνεχίζονται οι πυροβολισμοί και η Καμάριζα φαίνεται ως εις εμπόλεμον κατάστασιν». Ισως να ήταν φρόνιμο και διδακτικό στη θέση του αγάλματος του Σερπιέρι που τοποθετήθηκε το 1899 στο Λαύριο, να τοποθετηθεί μια λιτή στήλη αναγράφουσα: «Στα μέρη ετούτα συντρίφτηκε και ευτελίστηκε ο άνθρωπος του Θεού χάριν του πλούτου του Διαβόλου, που τον λένε και πλούσιο”.
