Το φράγμα των ποταμών στο Αμάρι Ρεθύμνης είναι ένα τεράστιο έργο που πραγματοποίησε ο Ο.Α.ΔΥ.Κ. και που αξίζει να φτάσεις ως την περιοχή του για να θαυμάσεις και το τεχνικό έργο, αλλά και το υπέροχο τοπίο που προέκυψε από την τεχνητή λίμνη. Για τα τεχνικά δεδομένα του τόπου μας είναι ένα πραγματικό θαύμα. Πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι εγκαινιάστηκε ένα άλλο μεγάλο παρόμοιο έργο, αυτό του Βαλσαμιώτη από τον Οργανισμό, που τόσα έχει προσφέρει στη δυτική Κρήτη και που το άρχισε ως Ο.Α.ΔΥ.Κ. και τελείωσε ως Ο.Α.Κ.
Με την ευκαιρία, λοιπόν, ας μου επιτραπεί να καταθέσω κάποια στοιχεία και παραδόσεις για την περιοχή Μεσκλών απ’ όπου πληροφορήθηκα ότι έρχονται τα νερά που γεμίζουν τη νέα τεχνητή λίμνη.
Τα Μεσκλά, με την ευρύτερη περιοχή τους, είναι ένας θαυμαστός τόπος με μια υπέροχη φύση που, άποψή μου είναι ότι η ομορφιά αυτής της φύσης δεν προστατεύθηκε όπως θα έπρεπε.
Το δροσόλουστο χωριό πριν από την κατοχή αναφερόταν σε αρκετά κείμενα περιγραφικά σαν “Τα Τέμπη της Κρήτης”. Με τον πλούτο των νερών του λειτουργούσαν τρεις αλευρόμυλοι, τρία ελαιοπιεστήρια και δύο ρασοτριβές και κάποια από αυτά, τουλάχιστον ο νερόμυλος που διατηρείται κάπως στο κέντρο του χωριού, θα έπρεπε να έχουν αναστηλωθεί.
Στην περιοχή συναντούμε αμέτρητα ίχνη από διάφορες εποχές της αρχαιότητας, αλλά και βυζαντινά μνημεία και ο Ιωάννης Μαυρακάκης σε μελέτη του, έκδοσης του 1935, συμπεραίνει ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη Ριζηνία εκεί, νεότεροι ερευνητές τοποθετούν εκεί, αν δεν κάνω λάθος, την αρχαία πόλη Κεραία…
Μα και η νεότερη ιστορία, ιδίως την περίοδο της τουρκοκρατίας και την αντίσταση κατά τη γερμανική κατοχή, έχει πολλά ηρωικά να αναφέρει.
Τα περισσότερα ύδατα ρέουν από τις πηγές της Παναγίας σε μια αφάνταστα ειδυλλιακή περιοχή, κάτω από τη μεγαλοπρεπή εκκλησία της Παναγίας. Κατά την παράδοση μέσα στη σπηλαιώδη πηγή υπήρχε πλάκα όπου αναγραφόταν:
“Αν με βγάλεις, θα το μετανιώσεις κι αν δεν με βγάλεις, θα το μετανιώσεις” και στο τέρμα της σπηλιάς υπάρχει μια γουρούνα με τα 12 χρυσά γουρουνάκια της.
Εκεί, κατά το παλαιό στιχάκι, θα βρεθεί πολύς χρυσός:
“Δεξιά, ζερβά στον Πριναρέ
πολύ λογάδι είναι
χήρας γιος θα θε να το βρει
ξανθός και μαυρομάτης”.
Το 1985 και 1986, όταν ιταλική σπηλαιολογική αποστολή εξερεύνησε μερικά σπήλαια στον Νομό Χανίων, σπηλαιοδύτης εισήλθε μέσα στη σπηλαιώδη πηγή, αλλά δεν μπόρεσε να προχωρήσει λόγω εμποδίου βράχου που χρειαζόταν ανατίναξη. Δεν πληροφορήθηκα αν διάβασε την επιγραφή ή αν βρήκε τα γουρουνάκια.
Το έτος 1964, η δεκαπενταμελής Γαλλική σπηλαιολογική αποστολή που εξερεύνησε και χαρτογράφησε για πρώτη φορά πλήρως το σπηλαιοβάραθρο Τζανή στον Ομαλό μετά την πρώτη απόπειρα τη δικιά μας το 1961, που δεν μπορέσαμε να προχωρήσουμε πέρα από τα 300 μ. λόγω έλλειψης γνώσεων, πείρας και υλικών, έφθασε στο τέρμα σχεδόν στα 3 χλμ. από την είσοδο όπου στο τέλος κάθε γαλαρίας από τις δύο υπήρχε ένα μεγάλο σιφόνι (φυσική δεξαμενή νερού με διέξοδο από τον πυθμένα). Το ένα σε υψομετρική διαφορά -208 μ. από την είσοδο, τεράστιο και το άλλο στα -240 μ., αδιάβατο κατά τη σχετική έκθεσή τους. Υπέθεταν τότε ότι τα νερά από τα σιφόνια αυτά καταλήγουν στις πηγές των Μεσκλών γενικά και μάλιστα θα το επιβεβαίωναν με τη ρίψη κάποιου αβλαβούς χημικού χρώματος στο νερό για να το συναντήσουν στην έξοδο. Όπως και ότι κάποιο επόμενο χρόνο, θα κατέβαζαν στα σιφόνια σπηλαιοδύτες.
Δυστυχώς δεν μπόρεσα μετά να έρθω σε επαφή μαζί τους για να πληροφορηθώ αν πραγματοποιήθηκε κάτι από αυτά.
Πριν αρκετά χρόνια, πολ. μηχανικός από Χανιά είχε αναλάβει διερεύνηση, αν θα μπορούσαν αυτά τα νερά των σιφονιών να τραβηχτούν στον άνυδρο πάντα Ομαλό, αλλά φαίνεται δεν ήταν εφικτό. Αυτό έγινε με τη βοήθεια των χαρτών του σπηλαιοβάραθρου που των είχα χορηγήσει.
Κάθε φορά που εξέρχονταν οι σπηλαιολόγοι από το βάραθρο, κατά τις δύο εβδομάδες της έρευνάς τους, περίμεναν έξω χωρικοί με πρώτη την ερώτηση: “Έχει νερό;” και αυτήν είχαν ως τίτλο στο σχετικό ντοκιμαντέρ που είχαν λάβει εκεί. Στην περιοχή των Μεσκλών συναντούμε ακόμη τις νεροπηγές “Βρύση των Νικολιανών” και τα Κεφαλοβρύσια που συγκεντρώνουν τα νερά τους στον Γερωπόταμο τον αρχαίο Κερίτη ή Πλατανιανό.
Ένα άλλο θαυμαστό φυσικό τοπίο είναι και το φαράγγι του Σαρακηνού, σε απόσταση 2 χλμ. από το κέντρο των Μεσκλών προς Ζούρβα, μήκους 500 μ., ύψους 50 μ. και στη στενότερη “πόρτα” του ενάμισι μέτρου καθώς και το θαυμαστό σπήλαιο του “Τσιρογιώργη” στο άλλο υπέροχο τοπίο του Κισσόνερου, πιο πάνω από τη Ζούρβα.
