Η πολιτική ζωή της Ελλάδας στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, από το 1900 μέχρι την Επανάσταση στο Γουδί του 1909, υπήρξε δηλητηριασμένη.
Σε αποσύνθεση και απολίθωση και η επιστημονική – πολιτιστική κατάσταση. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και τμήματος της Ηπείρου (1881), ο ατυχής πόλεμος του 1897, το Κρητικό Ζήτημα, το Μακεδονικό, οι Βαλκανικές αναταράξεις, διαφοροποιούν την προσωπική και συλλογική πορεία των Ελλήνων.
Μετά το αίτημα του εκσυγχρονισμού, που διατυπώθηκε κυρίως από τις κυβερνήσεις του Χαρ. Τρικούπη, ακολούθησε μαρασμός. Η πλειοψηφία των καθηγητών της Φιλοσοφικής Σχολής και οι υποκινούμενοι φοιτητές στις επάλξεις του αντιδημοτικιστικού κινήματος. Πρωτοστατούν οι καθηγητές Κ. Κόντος και Γ. Μιστριώτης.
Σύστοιχοι και οι καθηγητές Γεώργιος Χατζηδάκης κι αργότερα ο Α. Σκιάς. Τα «Ευαγγελικά» του 1901 και τα «Σανιδικά» του 1902, έφεραν και πολιτικές αναταράξεις.
Οι πολιτικοί Θ. Δηλιγιάννης, Ανδρ. Ζαΐμης και Γ. Θεοτόκης, οι οποίοι κυριαρχούσαν στην πολιτική κονίστρα, στάθηκαν ανήμποροι, «μοιραίοι κι άβουλοι», ν’ ανατάξουν την πορεία. Δυστυχώς το Πανεπιστήμιο εντάχθηκε στο αντιδημοτικιστικό και αντιδημοκρατικό στρατόπεδο.
Ο καθηγητής Π. Καρολίδης, ο οποίος στα «Ευαγγελικά» του 1901, με νεκρούς, ηγήθηκε των φοιτητών της πορείας προς τη Μητρόπολη και τους εκπροσώπησε στις διαβουλεύσεις με τον Μητροπολίτη Αθηνών Προκόπιο, το έτος 1903 πρωτοστατεί σε νέες ταραχές. Σώφρονα και μετριοπαθή στάση επέδειξε μόνον ο καθηγητής Σπ. Λάμπρος (μετέπειτα πρωθυπουργός).
Έτσι είχαν τα πράγματα το θέρος του 1903 και το κοινωνικό κατεστημένο του κοτζαμπασισμού στήριζε τους γλωσσαμύντορες και τανάπαλιν. Στην νεότευκτη τότε σκηνή του «Βασιλικού Θεάτρου της Ελλάδος» της οδού Αγ. Κων/νου, θ’ ανέβαινε το έργο «Ορέστεια» του Αισχύλου. Η μετάφραση στη δημοτική γλώσσα έγινε από τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Γεώργιο Σωτηριάδη. [Ο Σωτηριάδης, με καταγωγή από το Σιδηρόκαστρο των Σερρών, προσπάθησε να λάβει έδρα της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο στη δεκαετία του 1890, ανεπιτυχώς. Το κατάφερε το 1912. Βοήθησε η πολιτική του θέση (ήταν βενιζελικός) και η σχέση του με τον Σπυρ. Λάμπρο. Ο Σωτηριάδης (1852-1941) ήταν μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, πραγματοποίησε ακάματες ανασκαφές στο Θέρμο, στη Βοιωτία, στη Φωκίδα, στη Λοκρίδα, στο Μαραθώνα και στο Δίον.
Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μέχρι το 1924 και στο Πανεπιστήμιο Θεσ/κης από το 1926 έως το 1928]. Σεισμική θύελλα ξεσηκώθηκε στην Αθήνα! Πολλαπλά διαβήματα προς την Κυβέρνηση ν’ απαγορεύσει τη διδασκαλία της «Ορέστειας» σε λαϊκή γλώσσα. Ο καθηγητής Γ. Μιστριώτης σε δράση.
Η Κυβέρνηση αρνήθηκε να παρέμβει κι έτσι η «Ορέστεια» ανέβηκε στη σκηνή του «Βασιλικού Θεάτρου» στις 6/19 Νοεμβρίου 1903. Πλήθος κόσμου (φοιτητές, γλωσσαμύντορες κ.λπ.) έφθασε στο Βασιλικό Θέατρο, με σκοπό βιαίως να εμποδίσουν την παράσταση. Η πρώτη προσπάθεια υπήρξε ανεπιτυχής. Το ίδιο και η δεύτερη στις 7/20 Νοεμβρίου 1903. Την τρίτη ημέρα, 8/21 Νοεμβρίου 1903 τα πράγματα έγιναν πολύ σοβαρά. Το αλαλάζον πλήθος με θόρυβο διαδήλωνε στο Θέατρο.
Με πάθος και αποφασιστικότητα το πλήθος ορμά κατά του Θεάτρου, με σκοπό να το γκρεμίσει εκ βάθρων, να το «ξεθεμελιώσει». Ο συγκεντρωμένος όχλος μετρούσε χιλιάδες ανθρώπων. Η καταστροφή άρχισε! Κατεστρέφετο το Βασιλικό Θέατρο!
Η Κυβέρνηση κινητοποίησε τον στρατό, ο οποίος επιτέθηκε κατά των διαδηλωτών με τα όπλα. Ο απολογισμός αιματηρός: τρεις πολίτες νεκροί και επτά τραυματίες.
Για δεύτερη φορά σε μία διετία (1901 – 1903) η Αθήνα αιματοκυλήθηκε, με πρόσχημα το γλωσσικό ζήτημα. Το κλίμα, βέβαια, ήταν τεχνητό και ήθελε τον σκοταδισμό, από τον οποίο τα πολιτικά οφέλη, που αναμένονταν, ήταν σημαντικά.
Ο καθηγητής Σπυρίδων Λάμπρος κατήγγειλε στο Πανεπιστήμιο τους υποκινητές των γεγονότων, αποδοκιμάστηκε από τους φοιτητές και αποχώρησε από την αίθουσα. Ο καθηγητής Μιστριώτης και πάρα πολλοί φοιτητές διώχθηκαν ποινικά για έναν φόνο.
Με βούλευμα απαλλάχθηκε ο Μιστριώτης και οι περισσότεροι φοιτητές. Άγνωστη παραμένει η πορεία της δικογραφίας για τους υπόλοιπους φοιτητές.
Επισημειώνεται ότι ο Μιστριώτης ήταν συνδεδεμένος στενά, πολιτικά με τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, οπότε η πολιτική διάσταση των αιματηρών αυτών γεγονότων, ήταν αναπόφευκτη.
Των βιαίων αυτών γεγονότων («Ευαγγελικών», «Σανιδικών», «Ορεστειακών», 1901, 1902, 1903), ακολούθησε περαιτέρω σήψη του παλαιοκομματισμού, την ίδια στιγμή που ο λαός ζητούσε βαθειά και ριζική αστική και εθνική αλλαγή. Στις 31 Μαρτίου 1905 δολοφονήθηκε με μαχαίρι ο γηραιός πρωθυπουργός Δηλιγιάννης στη σκάλα της Βουλής (όπου τώρα το Ιστορικό Μουσείο).
Δολοφόνος κάποιος Κωσταγερακάρης, άνθρωπος του υποκόσμου, γιατί η Κυβέρνηση είχε κλείσει τις χαρτοπαικτικές λέσχες, στις οποίες διαιτάτο ο δολοφόνος. Η αποδιοργάνωση της Ελλάδας στη συνέχεια γίνεται με πιο γοργούς ρυθμούς.
Το ρεύμα μεταναστεύσεως προς Η.Π.Α., Αργεντινή, Νότιο Αμερική γίνεται αθρόο και μαζικό. Μόνο το 1907 μετανάστευσαν 36.000 άτομα και από το 1880 έως το 1909 έφυγαν 136.690 άτομα.
Η κατάσταση στο στρατό ήταν θλιβερή και αξιοθρήνητη. Τα έργα οδοποιίας, αποξηραντικά κ.λπ. είχαν σταματήσει εντελώς.
Όλα αυτά έφεραν την επανάσταση του Γουδιού (1909), την έλευση του Ελ. Βενιζέλου από την Κρήτη στην ελεύθερη Ελλάδα και την ανάληψη της εξουσίας απ’ αυτόν. Κλείνοντας την αναφορά στα γεγονότα του 1903, επισημαίνουμε τούτο: Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (Δ.Ο.Ε.), που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα μετά την πτώχευση του Τρικούπη και τον πόλεμο της ντροπής του 1897, άφηνε ένα μικρό ποσοστό των κρατικών εσόδων για αναδιοργάνωση του Κράτους.
Με τα χρήματα αυτά, μεταξύ άλλων, έγινε και ο εξοπλισμός του στρατού και μπόρεσε να φθάσει στους νικηφόρους πολέμους του 1912-1913.
