Νοσταλγοί της παιδικής μας αθωότητας τούτες τις νύχτες του Ιούνη, παραμονές του Aϊ- Γιάννη, επιστρέφουμε πίσω στο χρόνο, στην παλιά γειτονιά της καρδιάς μας, στις παλιές γειτονιές της πατρίδας μας, εκεί που με προσάναμμα τις αναμνήσεις μας θα φουντώσουν και φέτος οι φωτιές του Αϊ – Γιαννιού.
Πρωταγωνιστές σε αυτό το όμορφο ταξίδι στο παρελθόν τα παιδιά της τότε γειτονιάς που ανάμεσα σε αυτά ίσως είσαι και εσύ! Μέρες τώρα μαζεύουν ξύλα και λογής- λογής εύφλεκτα αντικείμενα που θα αβγατίσουν στο μπόι τη φωτιά για να πρεπίσουν τη γειτονιά την παραμονή του Αϊ Γιάννη ακολουθώντας με ευλάβεια, όσα το έθιμο προστάζει. Τροφή στην πυρά και τα ξερά μαγιάτικα στεφάνια τα μαζεμένα από τις πόρτες των σπιτιών σε μια διαδικασία αμφισβήτησης της δύναμης ακόμη και της ανθοφορίας. 23 του Ιούνη παραμονή του Αϊ- Γιαννιού και τα φουντανάκια παίρνουν φωτιά στο σταυροδρόμι της γειτονιάς με τους τολμηρούς να πηδούν τις φωτιές τρεις φορές, ίσια και σταυρωτά και εσύ να φοβάσαι, αλλά να τολμάς να κάνεις το ίδιο. Διαφορετικό το σκηνικό στη συνέχεια με τη μεταφορά του αμίλητου νερού από το πηγάδι της γειτονιάς, τα ριζικάρια, το κλείδωμα και το άνοιγμα το κλήδονα ανήμερα του Αϊ- Γιαννιού σε ένα αυστηρό τελετουργικό με πρωταγωνιστές όλους ανεξαιρέτως τους παρευρισκόμενους. Αυτοσχέδια δίστιχα, αγωνία για τη μαντινάδα που θα σου τύχει, αυθόρμητα λόγια, τραγούδια και γέλια συνθέτουν μια ατμόσφαιρα πηγαίου κεφιού στο ιδιαίτερο πλαίσιο της γειτονιάς, όπως αυτό διαμορφωνόταν από τις σχέσεις των ανθρώπων και τις συνθήκες ζωής τους σε αυτήν. Τότε που οι άνθρωποι βίωναν τα έθιμα ως ένα κομμάτι της ζωής της κοινότητας και δεν τα ανα παράσταιναν, όπως σήμερα, χωρίς να θέλουμε βέβαια να υποβαθμίσουμε τις φιλότιμες προσπάθειες πλήθους συλλόγων και φορέων στις μέρες μας να αναβιώσουν αυτό το δημοφιλές έθιμο που οι ρίζες του χάνονται στην αρχαιότητα.
Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ
Νοσταλγία, λοιπόν για τούτες τις στιγμές της γειτονιάς που χαράχτηκαν βαθιά στην καρδιά μας και δεν υπάρχουν πια γιατί άλλαξαν όλα, όπως είναι φυσικό άλλωστε, αφού άλλαξε ο τρόπος ζωής των ανθρώπων στο πέρασμα των καιρών. Ωστόσο αυτές οι εικόνες και οι μνήμες, αλλά και παρόμοιες από άλλες στιγμές του λαϊκού εορτολογίου, ως βιωμένα δρώμενα της γειτονιάς μας στην παιδική μας ηλικία, έχουν μια εξαιρετική ψυχική και συναισθηματική δύναμη με τη μορφή των προσωπικών, οικογενειακών και συλλογικών μας ιστοριών. Είναι, λοιπόν, σαν να τις πέρασε με το ανεξίτηλο βερνίκι της η θύμηση και έρχονται και ξανάρχονται στη σκέψη μας. Και έτσι ατίθασος που είναι ο νους ταξιδεύουμε αναπόφευκτα και σε άλλα έθιμα της γειτονιάς μας με πρωταγωνιστές τους ανθρώπους της με αφορμή τις φωτιές του Αϊ – Γιάννη. Κουβέντα στην κουβέντα, λοιπόν, θύμηση στη θύμηση απόδρασαν οι αναμνήσεις μας από την καραντίνα του χρόνου και μύρισε ο τόπος ολόγυρα ασβέστη, γιασεμιά, άρωμα φρέζας, γαρίφαλου και βασιλικού με τους γκαζοντενεκέδες να στολίζουν τις αυλές στη σκιά της μουριάς και της κληματαριάς.
ΟΙ ΠΡΟΣΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΣΣΕΣ
Πιότερο όμως από όλες τις μυρωδιές η παλιά γειτονιά μύριζε ανθρωπιά με απλωμένα χέρια, πολλά χέρια, έτοιμα να σε χαιρετίσουν, έτοιμα να σε βοηθήσουν, έτοιμα να σου συμπαρασταθούν στα ευχάριστα και στα δυσάρεστα της ζωής. Πόσα μαθήματα αλήθεια αλληλεγγύης και έμπρακτου ανθρωπισμού δεν μας έδωσαν εκείνες οι προστρεχούσες γειτόνισσές μας με την καλοσύνη και την αγάπη τους με τρόπο βιωματικό βαθιά χαραγμένο στη μνήμη μας στηρίζοντας τη μικρή μας κοινότητα εκείνα τα δύσκολα για πολλούς χρόνια της ένδειας και της ανέχειας! Πόσο πολύτιμη ήταν η παρουσία τους για τις φαμελιές τους, για τον περαστικό, το διακονιάρη, το μοναχικό, το γυρολόγο, για τα παιδιά της γειτονιάς! Και είχαν πάντοτε ένα καλό λόγο να πουν στα παιδιά τονώνοντας με τον τρόπο αυτό την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή τους. Τα παιδιά της γειτονιάς με τα μονίμως σημαδεμένα από το παιχνίδι γόνατα που ήταν όλα παιδιά τους, που μεγάλωναν μαζί με τα δικά τους παιδιά σε ένα κλίμα συντροφικότητας και αλληλεγγύης. Τα παιδιά της γειτονιάς που φιλέψανε με πάνινα ευφάνταστα παιχνίδια, δημιουργήματα των χεριών τους με ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για εκείνες και τους αποδέκτες των καλλιτεχνημάτων τους. Και να! Έφτασαν οι απογευματινές φέτες παιδιά, οι καμωμένες από τα νοικοκυρεμένα χέρια των μανάδων σας με ζυμωτό ψωμί, αλειμμένες επιμελημένα με λάδι και σπιτικό ντοματοπολτό ή με λάδι και ζάχαρη , αν προτιμάτε! Καιρός να σταματήσετε για λίγο το ατέλειωτο παιχνίδι! Έχετε καιρό να συνεχίσετε « το περνά-περνά η μέλισσα» σαν ανέμελα και ξέγνοιαστα μελισσόπουλα ή το κρυφτό, το κυνηγητό ή «τα στρατιωτάκια ακούνητα, αμίλητα αγέλαστα» ή «το σχολείο με τη δασκάλα» ή «τις κουμπάρες» ή «το ξυλίκι καμάκι» ή «τη μικρή Ελένη», ή «το δεν περνάς κυρά Μαρία», ή το σκοινάκι, ή τη «μακριά γαϊδάρα» ή τα πεντόβολα ή «το αλάτι ψηλό, αλάτι χοντρό», ό,τι άλλο εσείς προτιμάτε!
ΟΙ ΑΞΕΧΑΣΤΕΣ ΒΕΓΓΕΡΕΣ
Το βράδυ η ζωή συνεχιζόταν με τη βεγγέρα, στο προεπιλεγμένο από την προηγούμενη σπίτι της γειτονιάς, με τα παιδιά με ανοιχτό το στόμα να χάνονται στις διηγήσεις των μεγάλων αγωνιώντας για το τέλος των ιστοριών ζωής με ήρωες τις γιαγιάδες, τους παππούδες τους και τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Ζεστές ανθρώπινες κουβέντες με ξεχωριστή αξία για μικρούς και μεγάλους! Ωστόσο κανείς δεν είχε καταλάβει τη μεγάλη αλλαγή που θα ερχόταν στον τρόπο που βεγγέριζαν μέχρι τότε οι γείτονες με την άφιξη της πρώτης τηλεόρασης στο καφενείο της γειτονιάς το καλοκαίρι εκείνο, όταν όλοι έτρεξαν το βράδυ ντυμένοι στα καλά τους να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα. Οι μεγάλοι κάθισαν, όσοι πρόλαβαν, στις λιγοστές καρέκλες και οι υπόλοιποι στα καφάσια, ενώ οι μικροί κατάχαμα κάτω από το μεγάλο πλάτανο. Η περιέργεια και η αγωνία έφθασε στο κόκκινο, όταν η θρυλική παρουσιάστρια Κέλλυ Σακάκου με το ασυναγώνιστο χαμόγελό της καλησπέρισε τους τηλεθεατές. Κάποιοι μάλιστα της απάντησαν εγκάρδια με ένα ηχηρό «Καλησπέρα », γιατί δεν μπορούσαν να διανοηθούν να σε καλησπερίζει άνθρωπος και εσύ να μην απαντάς, ενώ ο μπάρμπα Αλέκος αναφώνησε στη συνέχεια με ενθουσιασμό «Βρε τη μαϊμουδίτσα πώς μου γελά»
ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
Κάπως έτσι λοιπόν μεγαλώσαμε, πλάι σε αγνούς και καλόκαρδους ανθρώπους που μας μύησαν στην παράδοση του τόπου μας και στις αξίες της ζωής ξεκινώντας από το φυσικό σχολείο της γειτονιάς μας, στο οποίο κάναμε τα πρώτα βήματα συμμετοχής μας στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Και μπορεί να μην είχαμε στα σπίτια μας τα δικά μας δωμάτια, είχαμε όμως τη δική μας γειτονιά, όπου γινόμασταν όλα τα παιδιά μια παρέα. Είχαμε το δικό μας μικρόκοσμο στον οποίο ζούσαμε ατέλειωτες στιγμές ευτυχίας την οποία αναζητούσαμε στην ανθρώπινη επικοινωνία. Είχαμε επίσης ένα ρόλο σε όλα τα κοινωνικά δρώμενα της γειτονιάς μας. Ακόμη μέσα από το παιχνίδι στις αλάνες της γειτονιάς και στις αυλές των σπιτιών υιοθετούσαμε κοινωνικούς ρόλους, μαθαίναμε να συνεργαζόμαστε, καλλιεργούσαμε τη φαντασία και το πνεύμα μας και αποκτούσαμε κοινωνικές και κινητικές δεξιότητες. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μεγαλύτερα παιδιά διαλέγαμε για τα μικρότερα ένα ρόλο και τα παίρναμε μαζί μας στο παιχνίδι, αλλά και σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Σήμερα τα μικρότερα παιδιά μεγαλώνουν στα μπαλκόνια με τα προστατευτικά πλέγματα, ενώ τα μεγαλύτερα ζουν σε ένα γυάλινο κόσμο σε ψηφιακές γειτονιές με ηλεκτρονικές αλάνες και έξυπνες συσκευές. Ο ζωτικός ρόλος της γειτονιάς για την κοινωνικοποίηση των νεαρών μελών της έχει αποδυναμωθεί και η γειτονιά, ως τόπος συνεύρεσης των παιδιών, στον αστικό χώρο έχει αντικατασταθεί από τις πλατείες, τα πάρκα και τις παιδικές χαρές που ανήκουν στα όρια της συνοικίας. Σε κάθε περίπτωση οι χώροι αυτοί είναι απαραίτητο να ενισχυθούν με παρεμβάσεις της κοινότητας και των ενεργών πολιτών οι οποίοι καλούνται να αναζητήσουν τρόπους και ανάλογες πρωτοβουλίες ενδυνάμωσης της γειτονιάς προς χάρη των παιδιών και όχι μόνο. Μια πρώτη ενέργεια στην κατεύθυνση αυτή θα μπορούσε να ήταν η αναβίωση των εθίμων του τόπου μας στο μικρόκοσμο της γειτονιάς μας με πρωταγωνιστές τα παιδιά. Αξίζει τον κόπο!
Η Μαρία Μαράκη είναι Φιλόλογος*
