Τα… σχεδιαστικά σφάλματα του ανθρωπίνου σώματος

Γιατί πνιγόμαστε όταν τρώμε; Γιατί οι ηλικιωμένοι άντρες παραπονιούνται συχνά, ότι δεν ουρούν κανονικά αλλά “στάζουν”; Γιατί πονάει η μέση μας; Γιατί οι ιγμορίτιδες στον άνθρωπο επιμένουν; Η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα βρίσκεται στα “σχεδιαστικά” σφάλματα, που έχουν προκύψει κατά την εξέλιξη του ανθρώπου, σε όλες εκείνες τις δομικές και λειτουργικές αδυναμίες, οι οποίες δεν έχουν σχέση με ατομικές ανεπάρκειες και ελαττώματα, αλλά αποτελούν σχεδιαστικές αδυναμίες, που τις κληρονομούμε όλοι.
Σε αυτά τα “σχεδιαστικά” σφάλματα αναφέρεται, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο καθηγητής Ανατομικής και Ιστολογίας στο Τμήμα Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Αθανάσιος Ντινόπουλος, με αφορμή ομιλία του, με τίτλο “Ο αδέξιος σχεδιαστής”, που θα κάνει στο πλαίσιο του 2ου Διακλινικού Συμποσίου για τη Σκλήρυνση κατά Πλάκας, οι εργασίες του οποίου αρχίζουν, αύριο, στη Θεσσαλονίκη.
“Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα σφάλματα αυτά υπάρχουν διότι η εξέλιξη επιλύει εκ των υστέρων, με περισσότερο ή λιγότερο πετυχημένο τρόπο, τα προβλήματα, χωρίς να προσφεύγει σε de novo σχεδιασμό, χωρίς να ξεκινάει από την αρχή, όπως θα έκανε ένας αληθινός σχεδιαστής” εξηγεί ο κ. Ντινόπουλος, τονίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι προϊόν της ίδιας εξελικτικής διεργασίας, μέσω της οποίας προέκυψε κάθε άλλη μορφή ζωής πάνω στη Γη.
Ο κ. Ντινόπουλος αναφέρει ότι υπάρχουν δύο προσεγγίσεις. Σύμφωνα με την πρώτη (την οποία χαρακτηρίζει ως αρνητική προσέγγιση), τα σχεδιαστικά σφάλματα στη δομική και λειτουργική οργάνωση του ανθρώπου είναι κάτι που αποδεικνύει ότι δεν υπήρξε κάποια ειδική μέριμνα για το είδος μας (η εξέλιξη δεν μεριμνά), ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη (που την ονομάζει θετική προσέγγιση), σχεδόν όλα τα “ανώτερα” χαρακτηριστικά που μας κάνουν ανθρώπους υπάρχουν σε μικρότερο ίσως βαθμό, και στα ζώα, γεγονός που αποδεικνύει την κοινή μας καταγωγή.
Ο άνθρωπος είναι ένας σκεπτόμενος κάλαμος
“Ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένας κάλαμος, ο πιο αδύναμος της φύσης, είναι όμως ένας κάλαμος σκεπτόμενος” λέει ο κ. Ντινόπουλος, επικαλούμενος τη ρήση του φιλοσόφου και μαθηματικού Μπλεζ Πασκάλ.
“Η παραδοχή ότι είμαστε και εμείς προϊόν της ίδιας διεργασίας, που έδωσε κάθε άλλη μορφή ζωής, είναι παραδοχή καθοριστικής σημασίας για τη σχέση μας με τον λοιπό άβιο και έμβιο κόσμο, το μέλλον του απειλούμενου πλανήτη μας και, τελικά, την επιβίωσή μας ως είδος. Η βασική διαφορά μας από τα άλλα ζώα, ο μεγάλος εγκέφαλος, δεν αναπληρώνει μέχρι έναν βαθμό μόνο τις άλλες αδυναμίες μας, δεν μας δίνει μόνο τα πλεονεκτήματα εκείνα που μας επέτρεψαν να κυριαρχήσουμε έναντι των λοιπών έμβιων όντων αλλά γεννά και υποχρεώσεις που πρέπει να αναλάβουμε όλοι μας” αναφέρει ο καθηγητής.
Ο κ. Ντινόπουλος, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που κατά καιρούς μας έχουν απασχολήσει όλους.
Γιατί δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε και να καταπιούμε την τροφή μας ανεξάρτητα, χωρίς οι δύο αυτές εντελώς διαφορετικές λειτουργίες, η αναπνοή και η πέψη, να έχουν τη μηχανική αυτή αλληλεξάρτηση; Γιατί συχνά πνιγόμαστε όταν τρώμε;
Το ερώτημα δεν είναι μόνο θεωρητικό. Αρκετές χιλιάδες θάνατοι κάθε χρόνο οφείλονται στον ατυχή χιασμό της αναπνευστικής και της πεπτικής οδού.
Για να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα “γιατί πνιγόμαστε όταν τρώμε;” πρέπει να μεταφερθούμε στο βάθος του χρόνου, στην εποχή που κάποιος μικροσκοπικός υδρόβιος πρόγονος των σπονδυλωτών ανέπτυξε αναπνευστικό σύστημα.
Αρχικά, ο εν λόγω πρόγονος ήταν τόσο μικρός ώστε η παθητική διάχυση μεταξύ των ιστών του σώματός του και του νερού που τον περιέβαλε ικανοποιούσε όλες τις αναπνευστικές του ανάγκες, τις ανάγκες του σε οξυγόνο. Ο πρόγονος αυτός λάμβανε ήδη νερό από το στόμα και το απέβαλε μέσω ενός μηχανισμού διήθησης, ως έναν τρόπο για την απόκτηση τροφής. Καθώς ορισμένα από τα μέλη της ομάδας αυτής μεγάλωναν σε μέγεθος, ο τροφικός ηθμός ή ένα τμήμα του, μπορούσε να αναλάβει το επιπρόσθετο καθήκον της ανταλλαγής των αερίων μεταξύ των ιστών του σώματος και του νερού που περνούσε ανάμεσά του. Όλα τα σπονδυλωτά έχουν διατηρήσει την αρχική αυτή σύνδεση του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος (και όλα, από τα ψάρια έως τα θηλαστικά, μπορεί να πνιγούν καθώς τρώνε).
“Δεν ουρώ πια, στάζω” είναι το συχνό παράπονο των ηλικιωμένων ατόμων με υπερτροφία του προστάτη, γιατί συμβαίνει αυτό;
Τι δουλειά, έχει να ανακατεύεται το γεννητικό σύστημα με το ουροποιητικό και να μοιράζονται μέρος μιας κοινής εκφορητικής οδού; Η ουρήθρα στο αρσενικό ζώο ή στον άνδρα στο μεγαλύτερο μέρος της χρησιμεύει ως κοινή δίοδος του ούρου και του σπέρματος. Στο αρχικό της τμήμα, η ουρήθρα περιβάλλεται από τον προστάτη, η υπερπλασία του οποίου, καλοήθης ή κακοήθης, έχει ως αποτέλεσμα την πίεση της ουροδόχου κύστης, αφενός με συνέπεια τη μείωση των ούρων που αυτή μπορεί να χωρέσει, και τη δυσκολία στην ούρηση, αφετέρου, λόγω της μηχανικής πίεσης που ασκεί ο προστάτης στο τμήμα της ουρήθρας που περιβάλλει.
Γιατί πονάει η μέση μας;
Η όρθια στάση αποτέλεσε μεγάλο πλεονέκτημα για τον άνθρωπο γιατί συνοδεύτηκε με την απελευθέρωση των χεριών, τη διεύρυνση του οπτικού πεδίου κ.ά. Επειδή, όμως, ο διποδισμός δεν ήταν σχεδιασμένος εξ αρχής, αλλά προέκυψε στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, συνοδεύεται από τα ακόλουθα προβλήματα: Το αυχενικό σύνδρομο, το οποίο στατιστικώς είναι η δεύτερη αιτία προσέλευσης στον ορθοπαιδικό. Η πρώτη αιτία είναι η οσφυαλγία. H αυξημένη φλεβική πίεση κατά την όρθια στάση έχει ως συνέπεια τα οιδήματα, τους κιρσούς, τις εξελκώσεις και άλλα.
Γιατί οι ιγμορίτιδες επιμένουν στον άνθρωπο;
Τα ιγμόρεια (γναθιαίοι κόλποι) αποτελούν αεροφόρες κοιλότητες που βρίσκονται μέσα στο οστό της άνω γνάθου. Οι κοιλότητες αυτές επικοινωνούν με τη ρινική κοιλότητα, όπου και αποχετεύουν τη βλέννα που παράγουν συνεχώς. Η βλέννα είναι αφθονότερη σε περίπτωση φλεγμονής του βλεννογόνου που καλύπτει τους γναθιαίους κόλπους (ιγμορίτιδα). Στα ζώα, το στόμιο επικοινωνίας μεταξύ των γναθιαίων κόλπων και της ρινικής κοιλότητας βρίσκεται προς τα μπροστά και όχι προς τα επάνω, όπως συμβαίνει στον άνθρωπο, λόγω της όρθιας στάσης του. Έτσι, ενώ στα ζώα η αποχέτευση είναι μια εύκολη σχετικά υπόθεση, στον άνθρωπο υπάρχει μεγάλη δυσκολία, και το αποτέλεσμα, όταν η φλεγμονή επιμένει, είναι η χρόνια ιγμορίτιδα. Η χρόνια ιγμορίτιδα, πέρα από το ότι είναι δυσάρεστη κατάσταση, λόγω της στενής ανατομικής γειτνίασης των ιγμόρειων με τον οφθαλμό και τον εγκέφαλο είναι δυνητικά επικίνδυνη για τα “ευγενή” αυτά όργανα.