Σαν ελάχιστη συμβολή για τη μελέτη των τοπωνυμίων, τουλάχιστον για την περιοχή των Χανίων, για τα οποία πραγματοποιήθηκε προ ημερών συνέδριο, θα αναφέρω κατηγορίες τοπωνυμίων για τα σπήλαια της περιοχής μας όπως τα έχω καταγράψει στο βιβλίο μου “Σπήλαια στα Χανιά” (έκδοση Νομαρχίας Χανίων 2002, σελίδες 424).
Σήμερα, βέβαια, τα σπήλαια και βάραθρα αυτά έχουν φτάσει τις 3.000 περίπου και καθιστούν την περιοχή με τα περισσότερα σε αριθμό, ίσως και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, σίγουρα όμως με τα δύο βαθύτερα βάραθρα κατακόρυφου βάθους περί τα 1.100 μέτρα.
Οι κατηγορίες τοπωνυμίων που θα αναφέρω νομίζω ότι ισχύουν και για κάθε χώρο, στα χωριά και όλα τα σημεία της υπαίθρου.
Α’ Κατηγορία: Σπήλαια που έλαβαν την ονομασία τους από θρύλους, παραδόσεις και ιστορίες, περισσότερα από 400 και αναλυτικά:
* Από ονόματα γυναικών με κάποιες παραδόσεις, περίπου 50.
* Από δαίμονες, νεράιδες και ξωτικά άλλα τόσα.
* Από Σαρακηνούς και Αράπηδες 35.
* Από διάφορα τοπικά γεγονότα, ιστορικά κ.λπ. 42.
* Από την αρχαία ελληνική παράδοση 20.
*Από καλογέρους 15.
Β’ Κατηγορία: Από οικογένειες, ιδιοκτησίες περιοχών ή άλλα ονόματα, περισσότερα από 200.
Γ’ Κατηγορία: Από τα φυσικά στοιχεία περισσότερα από 200, ήτοι 140 από τον φυσικό διάκοσμο, 75 από το νερό, 37 απλώς σαν σπηλιάρια.
Δ’ Κατηγορία: Από διάφορους λόγους και αιτίες:
*Από σπηλαιώδη εκκλησάκια 135.
* Από ζώα περίπου 90.
* Από φυτά ή φυτικά προϊόντα περισσότερα από 60.
* Από την αιτία της χρήσης των σχεδόν 60 (και ορυχεία 15).
* Από τον τελευταίο πόλεμο και την κατοχή, κυρίως τεχνητά ή καταφύγια, περίπου 60.
* Από τοπωνύμια εξωτερικού χώρου των περίπου 30.
Ας σημειωθεί ότι πέρα από τις ονομασίες 150 κορυφών στα Λευκά Ορη υπάρχει ένας τεράστιος πλούτος σε πηγές νερού, τοποθεσίες μιτάτων, χώροι γεγονότων κ.λπ., που δυστυχώς δεν ζουν πλέον οι παλιοί που γνώριζαν την προέλευση των περισσοτέρων από τα τοπωνύμια αυτά.
Το γεγονός είναι ότι σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις ονομασίας υπάρχει και κάποια ιστορία θαυμαστή που όμως δεν είναι πλέον εύκολη η συγκέντρωση σε βιβλίο.
Μία μοναδική εργασία, ίσως και για ολόκληρη την Ελλάδα, έχει πραγματοποιήσει ο σοφός των Σφακίων, αγαπητός Κανάκης Γερωνυμάκης, με καταγραφή 350 τοπωνυμίων της κοινότητας Ασφένδου Σφακίων και που τα έχει τοποθετήσει με αριθμούς επάνω και στον χάρτη.
Αγία Ειρήνη: Στο συνέδριο, ο αγαπητός δάσκαλος – λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης αναφέρθηκε σε έναν από τους αγαπημένους του τόπους, το θαυμαστό Αγιερηνιώτικο φαράγγι. Για την ιστορία ας σημειωθεί ότι το πρώτο οργανωμένο γκρουπ για τη διάβαση του σχεδόν άγνωστου ως τότε φαραγγιού, έφερε ο Ορειβατικός Χανίων το έτος 1970 που τους ορειβάτες υποδέχτηκαν με πρωτοβουλία του τότε κοινοτάρχη της περιοχής, οι κάτοικοι με όργανα, χώρους και… σουβλιστά αρνιά. Επίσης πριν από 25 χρόνια εκυκλοφόρησα σε τρεις γλώσσες λεύκωμα – οδηγό, που συμπεριέλαβα και τα πλησίον χωριά και αξιοθέατα και με 85 φωτογραφίες.
