Eνας γέρος θυμάται
Μετά την Ενετοκρατία στην Κρήτη αρχίζει η περίοδος της Τουρκοκρατίας. Τα φέουδα των Ενετών μετατρέπονται σε τούρκικα μετόχια. Τη θέση του Ενετού φεουδάρχη αντικαθιστά ο Μπέης, ο Αγάς και άλλα ονόματα και τίτλοι των νέων κατακτητών.
Στην περιοχή του Νεροκούρου που, κατά δύναμη, θα περιγράψουμε δημιουργήθηκαν αρκετά μετόχια, μικρά και μεγάλα, ίσως κατά τη δύναμη και τα μέσα που διέθετε ο κάθε Μπέης. Θ’ αρχίσουμε από ανατολικά προς δυτικά. Εκατό μέτρα περίπου νοτίως του Βενετσιάνικου πύργου στην Κουκουλίτσα βρίσκεται το Χαλομέτοχο.
Όλα τα μετόχια ήταν περιφραγμένα από τοίχους, μπεντένια ύψους από τρία έως τέσσερα μέτρα. Μέσα από την κεντρική πόρτα υπήρχαν τα οικήματα για ανθρώπους και ζώα. Υπήρχαν μπεντενιασμένα περιβόλια χωρίς κτίσματα, μόνο για περίφραξη για ανθρώπους και ζώα.
Όλες οι πηγές νερού που υπήρχαν επάνω στο βουνό στην Αγία Μαρίνα, Αγία Ελεούσα, Aγιος Ανδρέας, Aγιος Γεώργιος στο Φαράγγι ανήκαν αποκλειστικά στα τούρκικα μετόχια και στα μοναστήρια. Δεν ξέρω όμως γιατί σε όλες τις πηγές νερού υπήρχαν εκκλησίες και όχι τζαμιά, αφού το νερό ήταν των Τούρκων. Ίσως οι εκκλησίες να υπήρχαν προ της Τουρκοκρατίας.
Βορείως και τριακόσια περίπου μέτρα από τον πύργο, υπάρχει το μετόχι του “Μελιγκούνη” και εν συνεχεία του Ησυχάκη, ενός ξεχωριστού ανθρώπου και άρχοντα των Χανίων. Πεντακόσια περίπου μέτρα βορειοδυτικά το μετόχι “Φεσσά” ή Παναγιάς, σήμερα κληρονόμων Ιωάννη Καλλιτεράκη. Νοτίως αυτού, στα πεντακόσια και αυτό μέτρα, το Μετόχι Σουρλάντο, των προγόνων μου εν συνεχεία.
Διακόσια περίπου μέτρα δυτικά αυτού, υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Είχε ιδιοκτησία μέχρι το Αγροκήπιο, τεράστια έκταση. Ήταν το αποκούμπι των φτωχών του χωριού σε όλες τις εποχές, από κατοικία στα εντός του περιβόλου, διώροφα κτήρια που παλαιότερα θα ήταν τα κελιά των μοναχών, μέχρι βοσκότοπος. Αυτό είχε και αρκετές ώρες νερού από την πηγή Αγίου Γεωργίου “Φαράγγι”.
Τα τεράστια κτήματα των μοναστηριών είχαν δημιουργηθεί από δωρεές των Χριστιανών πριν τους τα πάρουν οι Τούρκοι, διότι τα εκκλησιαστικά δεν τα έπαιρναν. Ασφαλώς φοβόταν τα χριστιανικά κράτη και ιδιαιτέρως τη Ρωσία.
Στο μέσον του χωριού βρισκόταν το μετόχι του “Καϊμακάμη” Τούρκου συνταγματάρχη της Χωροφυλακής και αργότερα της οικογένειας Γεωργίου Μαυρεδάκη. Δυτικότερα στο νεκροταφείο της Παναγίας υπήρχε το μετόχι του “Ψίτη”, μικρή ιδιοκτησία.
Στο δυτικό άκρο του χωριού ήταν το Πάνω Μετόχι Μουλά Χανούμης και εν συνεχεία βορειότερα το Κάτω Μετόχι, τα οποία παραχωρήθηκαν το 1922 στους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Βορειοανατολικά και εν συνεχεία αυτού, βρισκόταν το μετόχι Χάτζαλι, το οποίο αγοράστηκε από έξι οικογένειες Κισσαμίτες.
Όλα τα τούρκικα μετόχια δεν κατασχέθηκαν τότε διότι όσοι Τούρκοι κατάφεραν να αποκτήσουν Ευρωπαϊκές υπηκοότητες δεν κατασχέθηκαν οι περιουσίες τους.
Εν συνεχεία, βορειότερα, βρισκόταν το μετόχι Σακίρ Μπέη Αγαζαδέ, Γάλλος υπήκοος που είχε υπηρετήσει στο γαλλικό στρατό με βαθμό ταγματάρχου, το οποίο πωλήθηκε στους Ιωσήφ και Ιωάννη Ματσαμά, Μιχ. Γεωργουδάκη και Εμμ. Μαράκη, τον παππού μου από μητέρα.
Όλα τα μετόχια του κάμπου είχαν οπωσδήποτε και μαγκανοπήγαδο. Τα μετόχια αυτά δεν ήταν περιτειχισμένα με τοίχους – μπεντένια, ίσως επειδή δεν ήταν επίφοβα από προσβολές ορεινών επαναστατών. Σε όλα τα πεδινά μέρη δεν υπήρχε βέβαια ούτε σπιθαμή ιδιοκτησίας σε Έλληνες, μόνο σε Τούρκους και μοναστήρια.
Από εβδομάδα νεώτερα παλιά.
