Είναι λάθος να κατηγορούµε οποιονδήποτε επειδή απέτυχε να προβλέψει σε ένα κόσµο µη προβλέψιµο. Απεναντίας, είναι δίκαιο να κατηγορούµε τους ‘‘ειδικούς’’ που ισχυρίζονται ότι µπορούν να πετύχουν το αδύνατον.
Daniel Kahneman, Βραβείο Νόµπελ στην Οικονοµία (2002)
Τις µέρες µας αποκαλύπτεται ότι η αποτυχία των ‘‘ειδικών’’ να κάνουν προβλέψεις και να βρίσκουν λύσεις είναι γενικευµένη. Κάποιοι ‘‘ειδικοί’’ αµείβονται πλουσιοπάροχα για να κρατούν το τιµόνι της οικονοµίας, άλλοι κατέχουν ζηλευτά πόστα κι άλλοι ζητάνε την εµπιστοσύνη µας.
Κάθε πολίτης δικαιούται να γνωρίζει πού οφείλεται η αδυναµία τους να πάρουν µια σωστή απόφαση ή να λύσουν ένα πρόβληµα. ∆ικαιούµαστε να γνωρίζουµε ποιους µπορούµε να εµπιστευόµαστε… Για παράδειγµα θα εµπιστευόσαστε πολιτικό που έγραφε την εισήγηση του σε συνέδριο ελάχιστα λεπτά πριν µιλήσει;
Για να αποκτήσουµε µια σφαιρική αντίληψη πώς παίρνονται αποφάσεις και πως λύνονται σηµαντικά προβλήµατα διάλεξα τρεις καθηµερινές περιπτώσεις. Η πρώτη αφορά θέµα ζωής, η δεύτερη θέµα παιδείας κι η τρίτη αφορά την οικονοµία. Και στις τρεις περιπτώσεις το ερώτηµα που απευθύνεται στους ‘‘ειδικούς’’ είναι Προαίσθηµα ή Γνώση;
Οι πυροσβέστες
Θαυµάζοµε την ετοιµότητα του πυροσβέστη που βγαίνει από ένα φλεγόµενο κτήριο δευτερόλεπτα πριν πέσει η στέγη του. Αν τον ρωτήσουµε γιατί ενήργησε έτσι, θα πει ότι είχε µια ξαφνική παρόρµηση να βγει από το κτήριο. Οσµίστηκε τον κίνδυνο διαισθητικά, δηλαδή χωρίς να γνωρίζει πώς τον γνωρίζει. Ίσως αυτή να είναι από τις λίγες περιπτώσεις που το προαίσθηµα υπερτερεί της γνώσης.
Αντίθετα, αξιωµατικοί της Πυροσβεστικής που καλούνται να διαχειριστούν µια µεγάλη πυρκαγιά την αντιµετωπίζουν βάσει συγκεκριµένων σεναρίων.
∆ηλαδή, σε κάθε περίπτωση προκρίνουν, λόγω πείρας και εκπαίδευσης, ένα λογικό σχέδιο αντιµετώπισης το οποίο αρχίζουν να εφαρµόζουν. Αν αυτό δεν είναι επιτυχές, τότε το τροποποιούν. Αν ούτε έτσι είναι επιτυχές, τότε καταφεύγουν σ’ άλλο σχέδιο. Εδώ έχουµε σωστή χρήση των παραγόντων: αναγνώριση οµοιοτήτων, εµπειρίας και γνώσης.
Οι εκπαιδευτικοί
Ένα σοβαρό πρόβληµα που καλείται να διαχειριστεί κάθε εκπαιδευτικός είναι οι αφανείς γνωστικές συγκρούσεις στην αίθουσα διδασκαλίας.
Τι είναι αυτές; Είναι γνωστό ότι κάθε άτοµο έχει αναπτύξει ένα προσωπικό µαθησιακό τύπο µε τον οποίο µαθαίνει, διδάσκει, συναναστρέφεται και επιβιώνει (οµιλία µου TESOL, Athens, 9/2006).
Σ’ αυτό το πλήθος των ιδιαιτεροτήτων που συνυπάρχει σε µια οµάδα και γίνεται εκρηκτικό µίγµα όταν πρόκειται για εφήβους, δηµιουργούνται άπειρες γνωστικές συγκρούσεις… Για παράδειγµα, πως διδάσκει µια κιναισθητική εκπαιδευτικός µε χορευτικό ταλέντο, µια οµάδα µαθητών στους οποίους κυριαρχούν οι οπτικό-χωρικοί µε λογική δεξιότητα;
Το πιθανότερο είναι να ακολουθεί τη φύση της και να χρησιµοποιεί τις δικές της δυνατές δεξιότητες. Αν όµως γνώριζε τα µαθησιακά προφίλ των µαθητών της δεν θα βασιζόταν αποκλειστικά στη διαίσθηση της για να παίρνει αποφάσεις και να δίνει συµβουλές. Το αποτέλεσµα είναι να δηµιουργεί η ίδια άλυτες γνωστικές συγκρούσεις…
Οι σύµβουλοι επενδύσεων
Καθηµερινά, πλουσιοπάροχα αµειβόµενοι σύµβουλοι επενδύσεων προβλέπουν πώς θα πάει η οικονοµία, αν θα πετύχει το άλφα ή το δείνα επιχειρηµατικό σχέδιο, ποιες µετοχές θα ανέβουν, ποιες θα πέσουν, µιλάνε για την ανεργία, τον πληθωρισµό… Σε έρευνα στην οποία αναλύθηκαν 164.000 χρηµατιστηριακές συναλλαγές διαπιστώθηκε το εξής παράδοξο «Οι µετοχές που πουλήθηκαν είχαν 3.2% κέρδη από αυτές που αγοράστηκαν. Μα, οι σύµβουλοι τις πούλησαν επειδή θεωρούσαν ότι θα πέσουν!».
Σε άλλη έρευνα που σύγκρινε τα οικονοµικά αποτελέσµατα των επενδύσεων που έκαναν µεγαλοστελέχη διαπιστώθηκε ότι το τελικό αποτέλεσµα των πράξεών τους, µετά από 8 χρόνια, ήταν 0.1%. Κι όµως αυτά τα στελέχη έπαιρναν παχυλά δώρα κάθε χρόνο, ενώ το µόνο που έκαναν ήταν να λειτουργούν διαισθητικά κι όχι βάσει στοιχείων…
Ενηµέρωση
Το άρθρο δηµοσιεύτηκε την 4η Μαρτίου 2013. Το ανάσυρα εξαιτίας του θανάτου, την περασµένη εβδοµάδα, του Daniel Kahneman καθηγητή Ψυχολογίας (Πανεπιστήµιο Princeton).
Τα βιβλία του ‘‘Thinking fast and slow’’ (2011) και ‘‘Noise, a flaw in the human judgement’’ (2021) ανέτρεψαν -µε στοιχεία πολύχρονων ερευνών- την αντίληψη µας για το πώς παίρνονται κρίσιµες αποφάσεις. Ιδιαίτερα στην ∆ικαιοσύνη, στην Εκπαίδευση, στο Χρηµατιστήριο, στην Ιατρική, στις προσλήψεις Προσωπικού…
Υπάρχουν στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη σχέση της γενικής νοητικής ικανότητας (General Mental Ability) µε την ορθή κρίση.
Με µια προϋπόθεση. Τα άτοµα µε υψηλή νοητική ικανότητα να µην είναι παρορµητικά και να υπερεκτιµούν τις δυνατότητες τους, αλλά στοχαστικά µε κριτική σκέψη και ενσυναίσθηση.
Ιδιαίτερα όταν έχουν θέση ευθύνης!
Συµπερασµατικά
Οι κάθε είδους ειδικοί, που έχουν διαδοχικές επαγγελµατικές, συνδικαλιστικές ή πολιτικές αποτυχίες -Βατερλό θα έλεγα- έχουν σωρευτικά τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Ζουν σε µια παραίσθηση.
Πιστεύουν ότι υπερέχουν σε δεξιότητες.
Βλέπουν τον κόσµο µέσα από µια στενή θεώρηση.
Η πρακτική τους άσκηση είναι ελλιπής.
Βασίζονται στο προαίσθηµά τους.
∆εν έχουν ευκαιρίες να µάθουν ή να ενηµερώνονται.
Τα λάθη τους δεν γίνονται µαθήµατα.
*Ο Κυριάκος Βασιλομανωλάκης είναι Πτυχ. Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη ∆ιά Βίου Μάθηση. Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr
Τα βιβλία του ‘Μαθαίνω εύκολα΄ ‘Θυµάµαι εύκολα’ ‘Μελετώ αποτελεσµατικά’ διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία Libraire και ΚΥΒΟΣ.
