Τα βιβλία και τα κανόνια

Είχαμε τελευταία την παγκόσμια ημέρα του βιβλίου και τη θλιβερή επέτειο της 21ης Απριλίου. Οι δύο αυτές ημερομηνίες και οι συμβολισμοί τους συνδέονται, όπως είναι φυσικό, με μία άμεση σχέση αντιπαλότητας.
Eίναι γνωστό ότι όταν έδειξαν στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη τα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας, είπε την περίφημη φράση: Αμ τούτο (το Πανεπιστήμιο), θα φάει ετούτο (το Ανάκτορο).
Προφανώς ο σοφός γέρος του Μοριά έβλεπε ότι μακροπρόθεσμα τα βιβλία του Πανεπιστημίου θα κέρδιζαν τα κανόνια των Ανακτόρων, όπως και έγινε. Τα κανόνια αυτά των ανακτόρων άλλωστε ήταν στραμένα τις περισσότερες φορές, όχι κατά των Τούρκων αλλά κατά των Ελλήνων, με τα πραξικοπήματα, τις δικτατορίες και τους εμφυλίους πολέμους.
Στην άμεση όμως σχέση ενός βιβλίου με ένα τανκ ή με ένα κανόνι, το βιβλίο, όπως είναι φυσικό, χάνει αμέσως και εύκολα την άνιση αυτή μάχη. Θα αναφέρω δύο ιστορικά γεγονότα-παραδείγματα που δείχνουν την αυταπόδεικτη και γνωστή σε όλους υπεροχή που έχουν τα κανόνια.
Τον καιρό της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ο τότε πρύτανης του Πολυτεχνείου, ο αείμνηστος Κοκκινόπουλος,  βλέποντας έναν αστυφύλακα να χτυπά άγρια κάποιον φοιτητή του στην πλατεία Βικτωρίας είπε στον αστυφύλακα που είχε υψωμένο το κλομπ του, ότι εγγυάται του φοιτητή του ως καλό, έντιμο και πατριώτη και τον παρακάλεσε να μην τον χτυπά.
Ο πρύτανης είχε με το μέρος του τα βιβλία, ενώ ο αστυφύλακας είχε με το μέρος του τα κανόνια της χούντας με αποτέλεσμα το κλομπ του αστυφύλακα να προσγειωθεί στο κεφάλι του Κοκκινόπουλου που άνοιξε και γέμισε αίματα. Βεβαίως και εκέρδισαν τα κανόνια, τα οποία ήταν στραμένα κατά του ελληνικού λαού. Άλλωστε η χούντα, υποχωρώντας στις πιέσεις των Τούρκων, είχε αποσύρει την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο για να μπορούν να μπουν χωρίς εμπόδια, χωρίς την άμυνα των Ελλήνων, να την καταλάβουν και έτσι να προστατευθεί και να μην κλονισθεί το καθεστώς της δικτατορίας στην Ελλάδα και να κερδίσουν τα συμφέροντα των μελών της χούντας. Καθαρή προδοσία. Τα κανόνια εσίγησαν τότε. Οι αντίπαλοι είχαν και αυτοί κανόνια και μάλιστα μεγάλα.
Στον καιρό του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου τα μεν Δυτικά Δημοκρατικά κράτη έστελναν τις ευχές τους στους Ισπανούς Δημοκράτες και τόνιζαν την ηθική και πνευματική τους υπεροχή απέναντι στο φασισμό του Φράνκο,. Ο εγκληματίας κατά της ανθρωπότητας Χίτλερ, όμως, έστελνε στον Φράνκο κανόνια και αεροπλάνα νέας τεχνολογίας που βομβάρδιζαν τους Δημοκρατικούς, με αποτέλεσμα να θριαμβεύσουν τα κανόνια απέναντι στη Δημοκρατία, την ηθική, το πνεύμα, τα βιβλία και το δίκαιο, και ο Φράνκο να επιβάλλει ένα φασιστικό, εγκληματικό καθεστώς που κράτησε χρόνια στην Ισπανία.
Μακροπρόθεσμα όμως τα βιβλία είναι πάντοτε παρόντα για την καλύτερη αυτογνωσία του ανθρώπου, για τον πληρέστερο προβληματισμό του, για την εξέλιξη και την πρόοδο.
Παρόλα αυτά τα υπέροχα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη, όπως και ο ίδιος βέβαια, καταπολεμήθηκαν με πρωτοφανή φανατισμό  από εμπαθείς και με αντιχριστιανικό πνεύμα ιεράρχες τύπου Αυγουστίνου Καντιώτη και από φθονερούς ακαδημαϊκούς τύπου Σπύρου Μελά, αλλά και από τους ανάξιους εκπροσώπους του τότε ελληνικού κράτους. Όλοι αυτοί είχαν τα κανόνια με το μέρος τους. Ο Καζαντζάκης είχε τα βιβλία.
Η εχθρότητα αυτή είχε ως αποτέλεσμα να μην πάρει ο Καζαντζάκης το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας που και η Ελλάδα το είχε ανάγκη σε μια μετεμφυλιακή περίοδο.
Απάντηση σε όλους αυτούς, δίνουν τα λόγια του μειλίχιου και πραγματικού επισκόπου της Ορθοδοξίας, του δικού μας μακαριστού Ειρηναίου Γαλανάκη, που συνιστούσε να διαβάζονται τα βιβλία του Καζαντζάκη, του σπουδαίου αυτού συγγραφέα, όπως έλεγε ως θεολόγος στις μαθήτριές του στην Ελληνογαλλική Σχολή Χαλέπας Χανίων. Επίσης, ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς απαντούσε σε όσους κατηγορούσαν τον Καζαντζάκη ως άθεο και διαφθορέα των νέων, που του απηύθυναν δηλαδή την κατηγορία κατά του Σωκράτη, ότι ο Καζαντζάκης ήταν ένθεος και ότι απλά προτιμούσε την ποίηση της θρησκείας, από την εξουσία της εκκλησίας.
Διαχρονικά λοιπόν οι Έλληνες βγάζουμε πολλές φορές τα μάτια μας μόνοι μας. Παράδειγμα προς αποφυγήν. Σε όλο αυτό το διάστημα 1946-1957 που ο Καζαντζάκης ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ, παρά την πικρία που ένιωθε από το κυνηγητό αρκετών συμπατριωτών του, δεν απογοητεύτηκε, τα συναισθήματά του δεν επηρέασαν την καταπληκτική του δημιουργικότητα. Έτσι έγραψε τότε τα καλύτερα έργα του στην Αντίπολη της Γαλλίας, την οποία είχαν ιδρύσει οι Έλληνες, οι Φωκαείς.
Η Ελληνική ιστορία μας καλεί λοιπόν να αγαπήσουμε τα βιβλία, να διαδώσουμε την αξία τους και την προσφορά τους καθαρά και ξάστερα. Όχι όπως ο τότε αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος που δήλωνε ότι τον καιρό της δικτατορίας διάβαζε τα βιβλία και δεν είχε δήθεν αντιληφθεί ότι τα κανόνια της ήταν στραμένα κατά του ελληνικού λαού και δήθεν δεν ήξερε για τα βασανιστήρια που έκαναν τα όργανα της χούντας.
Φαντασθείτε πόσο φτωχότερη θα ήταν η ζωή μας χωρίς τα βιβλία και τη λογοτεχνία. Η λογοτεχνία πέραν του ότι καταγράφει και παρουσιάζει όλη την τοιχογραφία των αισθημάτων, των παθών και των γενικότερων σχέσεων της ανθρώπινης κοινωνίας, πολλές φορές προβλέπει και προαναγγέλλει τα ίδια τα γεγονότα.
Οι μεγάλοι συγγραφείς και οι φιλόσοφοι προαναγγέλλουν τα ίδια τα γεγονότα ακόμη και τις επαναστάσεις. Υπάρχουν οι θεωρητικοί και οι προάγγελοι της Γαλλικής Επανάστασης, Ρουσσώ, Βολταίρος και Μοντεσκιέ. Ο Τολστόι με το «Πόλεμος και Ειρήνη» και άλλα έργα το, προαναγγέλλει την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο Ντοστογιέφσκι και ο Καζαντζάκης αναμειγνύοντας στα έργα τους στοιχεία του Δυτικού και του Ανατολικού πολιτισμού προαναγγέλλουν την πολυπολιτισμικότητα της εποχής μας. Ο Αϊνστάιν μάλιστα έλεγε ότι η φαντασία, στην οποία στηρίζεται η λογοτεχνία, είναι σπουδαιότερη από τη γνώση.
Τα βιβλία και η λογοτεχνία του κάθε λαού, σε όλες τις ηπείρους, και οι συγγραφείς τους μας δίνουν ομορφιά και πλούτο, ανακούφιση και θάρρος για τον καθημερινό ηρωικό ανηφορικό αγώνα της ζωής μας.
Να είμαστε με την πλευρά των βιβλίων, ιδιαίτερα τώρα που η μοναξιά και η γενικότερη απομόνωση που μας φέρνει η σημερινή αλματώδης άνοδος της τεχνολογίας, μας επιβάλλουν να τονίσουμε την αξία των ανθρωπιστικών σπουδών και της αλληλεγγύης, καθώς και τη σημασία της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. Βρισκόμαστε σε περίοδο ανακατατάξεως των δεδομένων και των συμπερασμάτων ενός κόσμου που έχει οδηγηθεί σε μία μέγιστη οικονομική και γενικότερη κρίση και σε μια μεγάλη απογοήτευση με τις μεγάλες ανισότητες που υπάρχουν.
Αυτά τα αισθήματα της απογοήτευσης θα τα καταπολεμήσουμε και με την αυτογνωσία που μας δίνουν τα βιβλία για να αναθεωρήσουμε έτσι με τη βοήθειά τους, τη στάση μας απέναντι στη ζωή μας και στην κοινωνία.
Υπάρχει ήδη μια μακρά, πρωτοφανής περίοδος πανευρωπαϊκής ειρήνης, μετά από δυο καταστρεπτικούς και απάνθρωπους παγκοσμίους πολέμους. Και στην Ελλάδα έχουμε τη μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης και ομαλού πολιτικού βίου.
Μακροπρόθεσμα λοιπόν κερδίζει η σκέψη και η άποψη ενός πολέμαρχου απελευθερωτή, όπως ο Κολοκοτρώνης που ήταν κατά βάθος με την πλευρά των βιβλίων ενάντια στα κανόνια. Είχε ονειρευτεί να ζήσει τα αγαθά της ειρήνης. Τα βιβλία άλλωστε, πέραν όλων των άλλων, με την αισθητική απόλαυση που μας δίνουν, μας χαρίζουν και κάποιες στιγμές αιωνιότητας.