■ Το Ιτζεδίν… από τη Λογοτεχνία, την ποίηση και την αφήγηση, µέχρι τον κινηµατογράφο και το ∆ιαδίκτυο
Συµπληρώνονται φέτος 6 χρόνια από τότε που λειτουργήθηκε για τελευταία φορά το µικρό εκκλησάκι τ’ Άι Λευτέρη στην καρδιά της φυλακής Ιτζεδίν. Ήταν σχεδόν βέβαιο εκείνη την χρονιά του εορτασµού, πως το καντήλι µπροστά στον άγιο θα έσβηνε για πάντα, αν οι υπεύθυνοι για το µνηµείο δεν «έτρεχαν» µε την µορφή του κατεπείγοντος, διαδικασίες – σωστικές πρωτίστως – και στη συνέχεια αναστήλωσης, ανάδειξης και αξιοποίησής του. ∆υστυχώς το µέλλον του µνηµείου ήταν εύκολα προβλέψιµο µε µια µόνο άνω τελεία που µας έκανε να κοντοσταθούµε και να ανοίξουµε µια χαραµάδα αισιοδοξίας.
Ήταν Σεπτέµβριος του 2023, όταν η Εταιρεία Ακινήτων του ∆ηµοσίου, η γνωστή ΕΤ.Α.∆., παραχώρησε µε ανταλλάγµατα στον ∆ήµο Χανίων για 40+20 χρόνια το µνηµείο µε δεσµεύσεις πάνω στο χρονοδιάγραµµα αποκατάστασης και αξιοποίησης. ∆υστυχώς µέχρι και σήµερα, ένα χρόνο µετά από αυτή την αισιόδοξη είδηση, τίποτα δεν έχει γίνει ουσιαστικά και το µνηµείο αφηµένο στον χρόνο συνεχίζει να καταρρέει και µαζί του να χάνονται σηµαντικά στοιχεία της ιστορίας τού τόπου που το συµπληρώνουν.
Πριν λίγες µέρες, σε µια ηλεκτρονική δηµοπρασία, πουλήθηκαν 4 σπάνιες φωτογραφίες (πιθανόν του Περικλή ∆ιαµαντόπουλου, του φωτογράφου της Κρητικής Πολιτείας) που αποτυπώνουν την κατάσταση του µνηµείου στις αρχές του 1900, σε υψηλή τιµή. Γεγονός που χαρακτηρίζει όχι µόνο τη µεγάλη ιστορικότητα του µνηµείου, 150 και πλέον χρόνια από τότε που οι Τούρκοι τοποθέτησαν την πρώτη καντουνάδα αλλά και την σπουδαιότητά του αφού συνεχίζει να βρίσκεται στην επικαιρότητα και στο επίκεντρο συλλεκτών, ιστορικών και όλων εκείνων που µε κάθε τρόπο αγωνίζονται να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορική µνήµη.
Αρθρογραφώντας για το Ιτζεδίν…
Πολύ µελάνι χύθηκε στο πέρασµα του χρόνου για την εξιστόρηση του βίου του µνηµείου τόσο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όσο και λίγο µετά, όταν άλλαξε χρήση και λειτούργησε ως φυλακή. Όταν τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης µε τις πολλαπλές µορφές τους ήταν ανύπαρκτα, ο έντυπος τύπος αποτελούσε το µοναδικό µέσο ενηµέρωσης και απευθυνόταν σε µεγάλο αριθµό αναγνωστών. Τα γεγονότα που διαδραµατίζονταν εντός και εκτός των τειχών κατά την Τουρκοκρατία, απασχολούσαν συχνά- πυκνά τις λιγοστές σελίδες των εντύπων. Καταγράφονταν οι µάχες ανάµεσα στους οχυρωµένους Τούρκους και τους επαναστάτες Κρητικούς που πάλευαν για την ελευθερία τους. Ενδεικτικά αναφέρουµε:
Εφηµερίδα ΕΜΠΡΟΣ 21-3-1897: Η ΠΑΡΑ ΤΟ ΙΤΖΕ∆ΙΝ ΜΑΧΗ – ΝΕΟΣ ΒΟΜΒΑΡ∆ΙΣΜΟΣ (Σφοδρή µάχη έγινε στο Ιτζεδίν µε αποτέλεσµα οι επαναστάτες να διώξουν τους Τούρκους από τον πύργο).
Εφηµερίδα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 19-12-1932: ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ Ο ΑΠΑΙΣΙΟΣ «ΘΟΛΟΣ» ΤΟΥ ΙΤΖΕ∆ΙΝ (Μεγάλη είδηση η κατάργηση του ενός από τα δυο µεγάλα βασανιστήρια του Ιτζεδίν)
Εφηµερίδα ΕΜΠΡΟΣ 30-8-1897: ΝΕΩΤΕΡΑ ΕΚ ΚΡΗΤΗΣ, Ο Τζεβάτ πυροβολούµενος (Στην προσπάθειά του ο Τζεβάτ πασάς να επισκεφθεί το Ιτζεδίν µε την βοήθεια Τουρκικού πλοίου, δέχθηκε πυροβολισµούς και µαταίωσε το ταξίδι του).
Εφηµερίδα ΣΚΡΙΠ 27-11-21: ∆ΙΑΛΥΟΝΤΑΙ ΟΙ ΣΤΑΣΙΑΣΤΑΙ ΚΡΗΤΗΣ – ∆ΙΕΡΡΗΞΑΝ ΤΑΣ ΦΥΛΑΚΑΣ ΙΤΖΕ∆ΙΝ
Εφηµερίδα ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΟΣ 22-3-59: ΕΙ∆ΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΘΟΝΗΣ (Συνεχίζονται τα γυρίσµατα της ταινίας «Το νησί των γενναίων» σε µεγάλο ντεκόρ που αναπαριστά τη φυλακή του Ιτζεδίν).
Τα βιβλία αφηγούνται…
Αργότερα, όταν το φρούριο µετατράπηκε σε φυλακή, άνθρωποι που «φιλοξενήθηκαν» στους υγρούς θαλάµους του φοβερού κάτεργου, που έκαναν φίλο τον θάνατο, που αντιστάθηκαν, που τόλµησαν, που φίλιωσαν µε το σκοτάδι, κατέγραψαν σε εκατοντάδες σελίδες βιβλίων την τροµακτική εµπειρία τους.
Παράλληλα υπήρξαν και άλλοι, εκτός των τειχών που αφουγκράστηκαν, που διάβασαν, που έψαξαν, που ρώτησαν, που λύγισαν. Όλοι όµως αποτύπωσαν την βαρβαρότητα και σκιαγράφησαν το πορτρέτο του κάτεργου µε τα πιο µελανά χρώµατα.
Ο Γιώργης Μωραΐτης κλείστηκε στις φυλακές του Ιτζεδίν το 1956 ως πολιτικός κρατούµενος. Με την πένα και τη λόξα ενός µελλοθανάτου όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, αποτύπωσε στο βιβλίο του κρυµµένους θησαυρούς της φυλακής, σηµειώσεις, τσιτάτα από βιβλία, κείµενα και αγωνιστικές εκδηλώσεις των πολιτικών κρατουµένων. Κρατώντας ηµερολόγιο και κρύβοντας µικροσκοπικά χαρτάκια, έκλεισε στις σελίδες του βιβλίου του σηµαντικές πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα που συνδέονταν µε την φυλακή.
«Ένας βασικός στόχος του κράτους, του Υπουργείου και των ∆ιευθύνσεων των Φυλακών κατά των πολιτικών κρατουµένων, στα χρόνια µετά την απελευθέρωση, ήταν τα βιβλία, τα τετράδια και γενικά τα χαρτιά µας. Στις συχνές έρευνες στα κελιά και στους θαλάµους µας, οι φύλακες έπεφταν πάνω σαν τα κοράκια. Τα ανακάτωναν, τα έψαχναν, τα ‘παιρναν. Τα συγκέντρωναν σωρό στ’ Αρχιφυλακείο και κρατούσαν ό,τι έβρισκαν επιλήψιµο. Ακόµα και γράµµατα των οικογενειών µας που είχαν λογοκριθεί. Ό,τι σατανικό µπορούσε να βάνει ο νους του ανθρώπου, για να µας κάνουν κακό. ∆εν είχαν στον Θεό τους. Κι ας έκαναν στο εκκλησάκι του κάτεργου, τις Κυριακές και τις γιορτές 100 σταυρούς…»
Περιγράφει χαρακτηριστικά ο Γιώργης Μωραΐτης στο βιβλίο του «Πίσω απ’ τα σίδερα», τους θαλάµους του Ιτζεδίν:
«…Για κοιτάξτε έναν θάλαµο του Ιτζεδίν. Μάκρος 10 µέχρι 30 µέτρα, πλάτος 5 µέτρα, ύψος 5 µέτρα. Τα παράθυρα προς το µέρος του προαυλίου για να µην βλέπει τον θάλαµο ο ήλιος. Από το προσήλιο υπάρχουν µόνο 2-3 φεγγίτες. Στην άκρη του θαλάµου µια τσιµεντένια λεκάνη κι ένα ντεπόζιτο µε νερό για να νιβόµαστε και να πλένουµε τις καραβάνες. ∆ίπλα δυο βαρέλια βενζίνας που αποθηκεύοµε νερό καθαριότητας. Εξωτερικά αποχωρητήρια δεν έχει το κάτεργο. Το αποχωρητήριο είναι ένα σπήλαιο στο βάθος του θαλάµου, µάκρος 2,5 µέτρα και πλάτους µόλις 1 µέτρο και ύψος 2,5 µέτρα, αντί για παράθυρο µια τρύπα στον τοίχο. Για µπάνιο έχουµε τοποθετήσει ένα γκαζοντενεκέ στο αποχωρητήριο. […] Το χτίριο είναι ετοιµόρροπο. Ούτε κλινοσκεπάσµατα. Οι κουρελιασµένες άχρηστες κουβέρτες κρατάνε από την µακάβρια εποχή της UNRA…».
Τον Σεπτέµβρη του 1955, ο Γιώργος Κατσάς κλείνεται στο Ιτζεδίν µε την κατηγορία της κατασκοπείας µε τον Μεταξικό νόµο.
Το 1992 εκδίδεται το βιβλίο του «Ήταν ο δρόµος σωστός; Από Ικαρία, Ιτζεδίν, Αίγινα». Για άλλη µια φορά στις σελίδες και αυτού του βιβλίου επισηµαίνεται µέσα από γεγονότα η σκληρότητα της φυλακής και των ανθρώπων της.
«[…] Μόλις φτάσαµε και είδαµε τα κτήρια της φυλακής όπως φαίνονταν εγκαταλειµµένα ετοιµόρροπα, ψυχοπλακωθήκαµε.[…]
Η αυλή της ακτίνας είχε γύρω ντουβάρια κι απ’ αυτήν έβλεπες µόνο τον ουρανό. Ήταν σαν να βρισκόσουν µέσα σε πηγάδι. […]
Μόλις φτάσαµε, ο Αλέκος πάντα αισιόδοξος µας λέει: Μην στενοχωριέστε, θα µείνουµε κι εδώ λίγο και θα φύγουµε. Ένας φύλακας που το άκουσε γέλασε ειρωνικά και µας λέει µε τη χαρακτηριστική κρητική λαλιά: Εζώ παέ είναι το Ιντζεκάκι, τσόποιος έρτει δε φεύζει γρήγορα….»
Το 2011 ο πρώην Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, ο Γιάννης ο Φίλης, µε όχηµα την πένα του, φέρνει στο φως τις σκοτεινές πλευρές τριών ανθρώπων, τα χρόνια που ακόµα η Ελλάδα παλεύει να κλείσει τις πληγές που άνοιξε ο Εµφύλιος. Τριών ανθρώπων που κλείστηκαν στο Ιτζεδίν για διαφορετικούς λόγους και που καθηµερινά η ανασεµιά τους κόνταινε κάτω από το βάρος των πράξεών τους ή εκείνων που κάποιοι φρόντισαν να τους φορτώσουν.
Σ’ έναν τόπο όπου οι άνθρωποι «χτίσανε κάστρο, εκεί που ο χρόνος µπήγει τα νύχια του στην θάλασσα. Πρώτοι οι Βενετοί, µετά οι Τούρκοι. […]. Χρόνια αργότερα η κυβέρνηση έστησε τοίχο για τις εκτελέσεις. Τα φαντάσµατα του τοίχου πλανιούνται τις µέρες. Τις νύχτες ψιθυρίζουν ιστορίες. Οι κραυγές τους χτυπούν το πέλαγος. Οι ξεροί κρότοι των τουφεκιών χτυπούν τις πέτρες. Λένε ότι οι πέτρες είναι αιώνιες. Γι’ αυτό και οι κραυγές των εκτελέσεων δεν χάνονται, ταξιδεύουν διαρκώς µέχρι να γίνουν απολιθώµατα. Μνήµη της πέτρας…»
Ο παπάς, οι ψαλµουδιές, η µυρωδιά της υγρασίας, το επισκεπτήριο, η σιωπή της πέτρας, η ζωή και ο θάνατος αντάµα.
Στην µελέτη για τη ∆ηµόσια Υγεία και Πρόνοια αλλά και την Υγειονοµική πολιτική κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, ο Ιωάννης Πολυχρονίδης, µας δίνει σηµαντικά στοιχεία για τις συνθήκες που επικρατούσαν µέσα στο Ιτζεδίν.
Σε µια έκθεση του 1907 για τις συνθήκες υγιεινής στις φυλακές, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Αδυνατεί τις αληθώς να εύρη εκφράσεις όπως περιγράψη εικόνα της εν τω σωφρονιστηρίω ελεεινής καταστάσεως αλλά επί τούτων δεν επιθυµώ να εκταθώ, ουδέ προτίθεµαι να εξετάσω την εστίαν του κακού και αποκαλύψω γεγονότα, έτινα αληθώς αποτελούσιν αίσχος και αποτροπιασµόν….Άλλοι κατακλίνονται χάµαι και άλλοι έχουν προµηθευθή ξύλινα τρίποδα και τάβλες εφ’ ων κοιµώνται. Οι θάλαµοι εις ελεεινήν κατάστασιν από απόψεως καθαριότητος. Νερά χυµένα, ακάθαρτα….»
Ο εκπαιδευτικός ∆ηµήτρης ∆αµασκηνός σκιαγραφεί το προφίλ του µνηµείου, ταξιδεύοντας πίσω στο χρόνο µέσα από γεγονότα, µαρτυρίες, βιβλιογραφικές αναφορές αλλά και τον τύπο της εποχής, και τα καταγράφει στις σελίδες ενός µνηµειώδους τόµου.
«…Μετά την απόρριψη των προτάσεων που κατέθεσαν οι απεσταλµένοι της Υψηλής Πύλης για εξεύρεση συµβιβαστικής λύσης µε ανώδυνες παραχωρήσεις στον Οργανικό Νόµο, στις 12 Φεβρουαρίου του 1878 άρχισε η Επανάσταση πρώτα στη ∆υτική Κρήτη και ιδιαίτερα στην περιοχή των Χανίων. Τότε ο Αναγνώστης Γογονής επιτέθηκε µε µερικές εκατοντάδες Χριστιανούς ενόπλους Κρητικούς στο φρούριο Ιτζεδίν µε σκοπό να εµποδίσει την άφιξη των Οθωµανικών ενισχύσεων από τα Χανιά και την προώθησή τους προς τον Αποκόρωνα…».
Στις φυλακές του Ιτζεδίν, οι φυλακισµένοι βίωναν δύο από τα σκληρότερα βασανιστήρια που έχουν εφαρµοστεί σε φυλακές. Εκείνο του «θόλου» και του «αράπη». Οι κρατούµενοι βρίσκονταν αλυσοδεµένοι συχνά στον θόλο, σ’ έναν χώρο που ίσα χώραγαν καθήµενοι χωρίς τροφή, χωρίς φως και χωρίς καθαρό αέρα. Κάποιοι άλλοι πάλι βρίσκονταν αρκετά µέτρα κάτω από τη γη σε µια τρύπα ίδιος τάφος και έµεναν εκεί για µέρες.
«…µια µέρα εντελώς για το τίποτα έριξαν στον θόλο τους συντρόφους. Ο θόλος είναι πραγµατικός θάνατος. Είναι ορισµένα τσιµεντένια ντουλάπια µέσα στη γη. Είναι τόση η υγρασία, που έχουν φυτρώσει πρασινάδες…»
∆ραπετεύοντας από την πεζογραφία, µε όχηµα το ποιητικό µέτρο…
∆εν είναι λίγες οι φορές που οι λέξεις σήκωσαν το βάρος της µνήµης των κρατουµένων του κάτεργου. Η ποίηση, ορθώνοντας ανάστηµα στον κλέφτη χρόνο, µετατρέπεται σε κραυγή και απόγνωση µαζί.
Ο πολιτικός κρατούµενος Θανάσης Κοτιάλης, αγωνίζεται να ταξινοµήσει τις λέξεις:
Εδά ‘ναι Ποιητή το Ιτζεκάκι,
αντίκρυ απ’ της Μονεµβάσιας τον βράχο
τον χαραγµένο από τα λόγια σου […]
Εδά ΄ναι Ποιητή το Ιτζεκάκι,
εδά κι εσύ
τελευταίος στην ουρά για το συσσίτιο
εδά, ανάµεσο µας
παρηγοριά
τις νύχτες του µεγάλου πόνου […]
Εδά ‘ναι Ποιητή το Ιτζεκάκι,
κι αυτός που απίθωσε την Μονεµβάσια
αντίκρυ στον Ήλιο,
και φυλάκισε την Κρήτη
στο γαλάζιο και το λευκό
λύγισε […]
Ένας άλλος κρατούµενος του Ιτζεδίν, ο Κώστας Ζωγραφάκης από τον Ζαρό, αποτυπώνει τον δικό του πόνο σε µια µαντινάδα:
«Άχι παντέρµο Ιτζεδί κι ήκαψες την καρδιά µου
κι εις όποιο µέρος κι α σταθώ τρέχουν τα δάκρυα µου»
Ο µεγάλος µας ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, στην ποιητική του συλλογή «Ο άνθρωπος µε το ταµπούρλο» αναφέρει χαρακτηριστικά:
«…το τραγούδι µου είναι ένα κούτσουρο χοντρό
Που πάνω του βράζουν το τσουκάλι τους οι αγωγιάτες
Ειν’ ένα κουρέλι µάλλινο
Για να τυλίξει ο οδοκαθαριστής τα κρυοπαγηµένα πόδια του
Το τραγούδι µου κουβαλάει νερό στους διψασµένους εργάτες των δρόµων
Μοιράζει γράµµατα από το µέλλον στους ισοβίτες του Ιτζεδίν.
∆εν είµαι κι εγώ παρά ένα µικρό ψηφίο µες στην παγκόσµια λέξη: Λευτεριά».
Ο Μουσικοσυνθέτης Σπύρος Σαµοΐλης, ρίχνει την µατιά του στο Ιτζεδίν και σε ποίηση Μαρίας Παναγιωτίδου ερµηνεύει το τραγούδι του «Ο Ύµνος του Ιτζεδίν». Εµπνευσµένο από το γράµµα του πολιτικού κρατούµενου, στο Ιτζεδίν το 1956, Κοσσυβάκη Ηρακλή του Βελισσάριου, µε την ποινή του θανάτου που αργότερα µετατράπηκε σε ισόβια.
«Φύσηξε µάνα µου, θαρρώ, από βραδύς,
έν’ αεράκι, που ’φερνε καινούργιο χρόνο,
στοίβαξε, έξω απ’ το κελί, χιόνια νωρίς
κι εγώ, εδώ, στο Ιτζεδίν, σου χτίζω θρόνο.
Μάνα… να ξέρεις, είναι λόγια όσα ακούς…
κι όταν το γράµµα µου διαβάζεις, µη δακρύσεις.
Είναι, εν τέλει, ο σπαραγµός για µερικούς,
κείνους που πλήρωσαν το φως, µε αντιρρήσεις.
Και γω, στο Ιτζεδίν, φυλακισµένος…
της λευτεριάς και της ειρήνης, µάνα µου, ταµένος.
Μάνα… πονάει η περηφάνια, µα… γελώ,
µάλλον, στη γέννα, µου την πέρασες, µεδούλι.
Σύρε, σα φύγω, ηπειρώτικο χορό.
Κοίτα, φυλάει η ΛΕΥΤΕΡΙΑ, στο καραούλι!»
Το Ιτζεδίν στην έβδοµη τέχνη…
∆εν είναι λίγες οι φορές που ο χώρος των φυλακών αποτέλεσε κινηµατογραφικό σκηνικό, από την στιγµή που σφάλιξε για πάντα η βαριά σιδερένια πόρτα της εξωτερικής αυλής. Ο δραµατικός ρόλος του στην ιστορία της νεότερης και της σύγχρονης Ελλάδας αλλά και η εσωτερική του διαρρύθµιση, µέχρι και σήµερα αποτελεί πρόκληση για τους σκηνοθέτες.
Ένα χρόνο µετά που κλείνει η φυλακή, το 1972, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος κατεβαίνει στην Κρήτη και επιλέγει τον χώρο, για να γυρίσει την ιστορική και πολιτική του ταινία «Μέρες του ‘36» στα σκοτεινά και υγρά κελιά του Ιτζεδίν. Η ταινία αυτή, µέχρι και σήµερα, µας δίνει σηµαντικές πληροφορίες για την διαµόρφωση της φυλακής και κατ’ επέκταση τη λειτουργία της τα τελευταία χρόνια αφού πολλά από αυτά τα στοιχεία χάθηκαν για πάντα από την µετέπειτα χρήση της.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1985, ένας άλλος σκηνοθέτης ο Παντελή Βούλγαρης, επιλέγει και πάλι το Ιτζεδίν για να γυρίσει µια άλλη πολιτική ταινία «Τα πέτρινα χρόνια». Μια εξιστόρηση της Ελλάδας µετά τον Εµφύλιο.
Ο χώρος συνεχίζει να εµπνέει τον Βούλγαρη και το 2017 επανέρχεται, µετατρέποντάς τον σε στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Τα χρόνια έχουν περάσει και το κτήριο βρίσκεται σε άσχηµη κατάσταση από τις συνεχείς διαφορετικές χρήσεις και την εγκατάλειψη. Ο σκηνοθέτης βάζει την δική του πινελιά και το αποτέλεσµα προκαλεί ανατριχίλα. Είναι η εποχή που οι ψίθυροι γίνονται συζητήσεις για την διάσωση του µνηµείου και το «Τελευταίο σηµείωµα» αποτελεί την αφορµή ώστε οι απλοί πολίτες και όχι µόνο, να ενώσουν τη φωνή τους και να προσυπογράψουν την ανάγκη της σωτηρίας του.
Η ιστορική αλήθεια µέσα από ντοκιµαντέρ…
Η τέχνη µε όλες της τις µορφές «ζουµάρει» στο Ιτζεδίν αναδεικνύοντας την ιστορικότητά του σε βάθος χρόνου. Το ντοκιµαντέρ, ως παιδί του κινηµατογράφου, παραδειγµατίζεται και στοχεύει στην καταγραφή της ιστορίας τού µνηµείου µέσα από γεγονότα και αφηγήσεις. Φυλλοµετράει µε τον δικό του τρόπο την ιστορία του φρουρίου αλλά και της φυλακής, µε σκοπό να τα διασώσει και να τα κάνει γνωστά στο ευρύ κοινό.
Το 2023, η Κωνσταντίνα Βούλγαρη και η Κυριακή Φωτιάδη, µέσα από το δικό τους project, γυρίζουν το ντοκιµαντέρ µεσαίου µήκους «Γράµµα από το µέλλον στους ισοβίτες του Ιτζεδίν», εµπνευσµένες από την ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη. Με τον δικό τους τρόπο καταγράφουν και αναδεικνύουν τις δυο ζωές του Ιτζεδίν µέσα από µαρτυρίες ανθρώπων που βρέθηκαν στο κάτεργο, ιστορικών αλλά και ανθρώπων που ασχολούνται µε την ανάδειξή του.
Παράλληλα πολλά µικρότερα ντοκιµαντέρ έχουν γυριστεί κατά καιρούς τόσο από επαγγελµατίες του χώρου όσο και από σχολεία.
Αξίζει να γίνει αναφορά στο ντοκιµαντέρ του Γυµνασίου Βάµου που διακρίθηκε το 2019 στον Πανελλήνιο ∆ιαγωνισµό Ψηφιακής ∆ηµιουργίας της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης, µε τίτλο «Η ιστορία σου είναι ιστορία της πόλης σου – Ιτζεδίν: η µνήµη της πέτρας».
Τον καιρό του ∆ιαδικτύου…
Τα χρόνια πέρασαν, έγιναν αιώνες και το Ιτζεδίν στέκει εκεί, ιχνηλατώντας την ιστορία, προκαλώντας συνάµα τον επισκέπτη σε µια δεύτερη ανάγνωση.
Στη ζωή µας µπήκε πια το ∆ιαδίκτυο και η ευκολία της λήψης της πληροφορίας σε συνδυασµό µε την γρήγορη εναλλαγή της εικόνας, κερδίζουν καθηµερινά έδαφος. Έτσι κάλλιστα θα µπορούσε να αποτελέσει σηµείο αφόρµησης για έρευνα.
∆εν είναι λίγες οι διαδικτυακές σελίδες Ιδρυµάτων, φορέων και ιδιωτών που ασχολούνται µε την ιστορία του µνηµείου και παράλληλα προβάλλουν και διατυπώνουν προτάσεις για την διάσωση και αξιοποίησή του. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε:
Facebook:
Το Ιτζεδίν στο χώρο και στο χρόνο (https://www.facebook.com/groups/457032554484034)
Ιτζεδίν απόγονοι πολιτικών κρατουµένων των Φυλακών Καλαµίου (https://www.facebook.com/itzedin.apogonoi)
Συλλογος < Ιτζεδιν απόγονοι πολιτικών κρατουµένων των Φυλακών Καλαµίου > (https://www.facebook.com/groups/637707469956444?hoisted_section_header_type=recently_seen&multi_permalinks=1307339786326539)
Το φρούριο Ιτζεδίν στο Καλάµι Χανίων: οχυρό, φυλακή, τόπος ιστορικής µνήµης (https://www.facebook.com/groups/1034785551168075/?hoisted_section_header_type=recently_seen&multi_permalinks=1285595812753713)
Ιστοσελίδες:
Φρούριο Ιτζεδίν – Εγκληµατικές Φυλακές Καλαµίου (https://fortress-itzedin.blogspot.com/ ) – Εκπαιδευτικό Πρόγραµµα Γυµνασίου Βάµου
Youtube:
“Ανοιχτά Πανιά 2023” – Γράµµα από το µέλλον στους ισοβίτες του Ιτζεδίν – Ντοκιµαντέρ (https://www.youtube.com/watch?v=X9bqoIF3P4k&t=22s)
Παρουσίαση βιβλίου για το φρούριο Ιτζεδίν ως οχυρό, φυλακή, τόπο ιστορικής µνήµης (https://www.youtube.com/watch?v=–7TuJneK48)
Ιτζεδίν: Αγώνας της µνήµης ενάντια στη λήθη – Χανιώτικα Νέα (https://www.youtube.com/watch?v=GM52vR6QGMU)
ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΥΤΡΟΠΗ – ΙΤΖΕ∆ΙΝ 1 – ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ (https://www.youtube.com/watch?v=Lb-i-dfqSjg&t=163s)
ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΥΤΡΟΠΗ – ΙΤΖΕ∆ΙΝ 2 – ΝΕΑ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ (https://www.youtube.com/watch?v=Rwy4PB6_w84&t=2251s)
Οι σελίδες σώθηκαν και τούτο δω το ξεφύλλισµα του Ιτζεδίν ολοκληρώνεται µε τις αράδες από ένα φθαρµένο χαρτί του κρατούµενου Ηρακλή Κοσσιβάκη.
«Αγαπητή µου Μάνα, πίσω απ’ τα σίδερα µε βρίσκει και τούτος ο χρόνος, µε θεργεµένο τον πόθο για το αύριο.
Η ανατολή του πενήντα έξι µε βρήκε άγρυπνο φρουρό της ειρήνης σ ένα ανήλιαγο κελί του Ιντζεδίν πασά!
…..
Καρτέρα µε και γυρίζω στο πείσµα όλων των θανάτων. Κι αν πρόωρα κλείσω τα µάτια µου, κλείστα µε το χαµόγελο βλέποντας τον γιό σου ν’ ανοίγει το δρόµο για το αύριο, για την άνοιξη, για το µέλλον»
Σε φιλώ
Καλάµι 1-1-56
Ηρακλής
