Τα Χανιά μιας άλλης εποχής, απέριττης και λιτής, έρχονται στο φως μέσα από έναν πανελλήνιο οδηγό του 1930!
Τότε που η πόλη διέθετε ακόμη και καπνοβιομηχανίες και στον Νομό ανθούσε ο αγροτικός τομέας. Τότε που οι άνθρωποι δεν είχαν τις ανέσεις της εποχής μας ούτε, όμως, ο καταναλωτικός -δυτικός- τρόπος ζωής είχε μπει στην καθημερινότητά μας.
Τότε που η πιάτσα των ταξί ήταν στην πλατεία της Δημοτικής Αγοράς και το καρνάγιο στο παλιό λιμάνι όχι απλώς λειτουργούσε, αλλά είχε έντονη δραστηριότητα. Και το εμπόριο ήταν ανθηρό!
Τότε, λοιπόν, τα Χανιά ήταν “πρωτεύουσα της Γεν. Διοικήσεως Κρήτης, του Νομού Χανίων και της επαρχίας Κυδωνιάς, έδρα του Δήμου Χανίων”. Οι κάτοικοι του Δήμου ήταν 32.329, της πόλεως 26.604, του Νομού 111.513. Γερουσιαστές ήταν οι: Α. Μητσοτάκης, Γ. Μαρκαντωνάκης. Βουλευτές οι: Μαν. Βολουδάκης – Πολ. Πολυχρονίδης, Εμμ. Τριποδάκης, Αλεξ. Μυλωνογιάννης.
Τι παραγωγή είχε ο Νομός και τι προϊόντα; Τι επαγγέλματα υπήρχαν τότε στην πόλη και στην ύπαιθρο; Σύμφωνα με τον Οδηγό στον οποίο είχαμε αναφερθεί και σε παλαιότερο αφιέρωμά μας σε εκείνη την εποχή (εκδόσεις “Πυρσού Α.Ε.”), «τα Χανιά συγκέντρουσι ολόκληρον το εμπόριον του Νομού, έχοντος καλήν παραγωγήν ελαίου, σάπωνος, ξυλοκέρατων, σταφίδος, εσπεριδοειδών και ιδίως πορτοκαλιών εκλεκτής ποιότητος, των οποίων εξάγεται μεγάλη ποσότης, κίτρων και καστανών εκλεκτών επίσης”.
Σε ό,τι αφορά τη βιομηχανία, αξιολογότερες εγκαταστάσεις ήταν αυτές της ελαιουργίας και της σαπωνοποιίας. Μέσα στα Χανιά υπήρχαν 24 βυρσοδέψες, 8 οινοπνευματοποιοί, 15 καροποιοί, 6 καθεκλοποιοί, 35 σιδηρουργοί, 4 πεταλωτήρια κ.ά. Τότε ο Νομός Χανίων διέθετε μάλιστα δυο καπνοβιομηχανίες: τον «Μινώταυρο» και την «Πανελλήνιος Καπνοβιομηχανική Α.Ε.».
Ο ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
Ο αγροτικός τομέας είχε θετική και ανοδική πορεία. Η καλλιέργεια σιτηρών (σίτος, κριθή, αραβόσιτος, βρώμη) είχε τα πρωτεία και απλωνόταν σε έκταση 122.321 στρεμμάτων, αποφέροντας σημαντικά έσοδα στους αγρότες. Τι καλλιέργειες υπήρχαν τότε, πέραν από την ελιά και τα εσπεριδοειδή;
Σύμφωνα με τον οδηγό:
«Κατά το 1928 εκαλλιεργήθησαν καθ? όλον τον Νομόν 205.497 στρέμματα, αποδώσαντα προϊόντα αξίας 255.591.259 δραχμών». Ειδικότερα καλλιεργούνταν σιτηρά (σίτος, κριθή, αραβόσιτος, βρώμη) σε έκταση 122.321 στρεμμάτων, όσπρια (φασόλια, κουκιά, φακή) σε έκταση 13.147 στρεμμάτων, λαχανικά (πατάτες κ.λπ.) σε 10.141 στρέμματα, καπνοί εις φύλλα σε 3.290 στρέμματα, ζωοτροφικά (χόρτο, τριφύλλι) σε 3.192 στρέμματα, άμπελοι (γλεύκος, σταφύλι) σε 48.885 στρέμματα, σταφίς Κορινθ. Σουλτανίνη σε 4.522 στρέμματα. Κατά τον οδηγό, «αναλυόμενη η παραγωγή των εσπεριδοειδών και άλλων οπωροφόρων δένδρων δίδει τους εξής αριθμούς: Εσπεριδοειδή (εις τεμάχια): λεμόνια 3.043.000, κίτρα 529.000, πορτοκάλια 16.230.000, μανδαρίνια 6.452.000. Οπώραι (εις μετρικούς στατήρας): μήλα 71, απίδια 15.182, σύκα 1.119, κάστανα 8.199, αμύγδαλα 1.889, καρύδια 947, βαλανίδια 346, ξυλοκέρατα 24.008. Ζώα αροτρίωντα και μη: Βόες 4.026, αγελάδες 6.818, βούβαλοι 6, ίπποι 1.174, ημίονοι 2.722, φοράδες 744, όνοι 6.699, πρόβατα 123.633, χοίροι 11.135, αίγες 81.722, πτηνά κατοικίδια 201.951, κόνικλοι 28.547.
Οδικό δίκτυο- λιμάνια
Το οδικό δίκτυο των Χανίων ήταν και τότε ανεπαρκές, όμως, ο εμπορικός λιμένας θεωρούνταν σπουδαίος. Σύμφωνα με τον οδηγό «λόγω του ορεινού του εδάφους ο Νομός Χανίων έχει ανεπαρκές οδικόν δίκτυον, το οποίον, όμως, συμπληρούται βαθμηδόν. Από θαλάσσης έχει σπουδαίον ναυτικόν λιμένα, τον της πρωτευούσης, συγκοινωνούντα τακτικώς (τρις και τετράκις της εβδομάδος) μετά των μεγάλων λιμένων της λοιπής Κρήτης και του Πειραιώς. Μικρότεροι λιμενίσκοι της αγόνου γραμμής είναι η Γεωργιούπολις, το Κολυμπάρι, το Καστέλλιον, το Στόμιον, η Παλαιόχωρα, η Σούγια και η Χώρα Σφακίων».
Τα Χανιά -αναφέρεται στον οδηγό- «έχουσι μικρόν ενετικόν τεχνητόν λιμένα εις τον οποίον όμως δεν ορμίζονται παρά μικρά ιστιοφόρα και ατμόπλοια, επειδή δε η θάλασσα εις ολόκληρον την βόρειον παραλίαν της νήσου είναι κατ´ εξοχήν ταραχώδης, τα ατμόπλοια χρησιμοποιούν ως αγκυροδόλιον τον ασφαλή φυσικόν λιμένα της Σούδας».
“ΑΜΑΞΙΤΑΙ ΟΔΟΙ”
Οι «αμαξιταί οδοί» ήταν:
Χανίων – Βάμου – Νομ. Ρεθύμνης με προέκτασις μέχρι Κάμπων, κάτω των Λευκών Ορέων.
Χανίων – Φούρνων – Βαφέ – Χώρας Σφακιών με μικράς διακλαδώσεις.
Χανίων – Αγ. Μαρίνας, χωριζόμενη εις δύο βραχίονας, ένα προς Δ. μέχρι Αμυγδαλοκεφαλίου και ένα προς Ν.Δ. μέχρι Παλαιοχώρας.
ΟΙ «ΤΟΠΙΚΑΙ ΑΡΧΑΙ»
Την εποχή εκείνη επίσκοπος Κυδωνιάς και Αποκορώνου ήταν ο Αγαθάγγελος, ενώ οι «τοπικαί αρχαί» ήταν μεταξύ άλλων:
Γενική Διοίκησις Κρήτης: Υπουργός – Γενικός Διοικητής: Γ. Κατεχάκης, στρατηγός. Τμηματάρχης: Ε. Ψυλλάκης. Εισηγηταί: Γ. Μαλεβυζιώτης, Ε. Τζενακάκης, Ι. Σταθάκης, Σ. Βαφείδης. Νομομηχανικός: Γ. Καλούτσης. Νομίατρος: Ε. Παπαντωνάκης. Νομοκτηνίατρος: Ε. Ξηρουχάκης. Προϊστάμενος Υπηρεσίας Υπουργ. Προνοίας και Αντιλήψεως: Κων. Μητσοτάκης.
Δημοτική Αρχή: Δήμαρχος Ι. Μουντάκης. Πάρεδροι: Ε. Παπαγιαννάκης, Ε. Θεοδωρίδης, Ν. Μαρινάκης, Μ. Βασιλειάδης.
Δικαστήρια και Δικαστικές Αρχές: Υπήρχαν το Εφετείο Κρήτης πρόεδρος του οποίου ήταν ο Εμμ. Πανηγυράκης, η Εισαγγελία Εφετών, το Πρωτοδικείο Χανίων, το Ειρηνοδικείο, το Πταισματοδικείο, το Υποθηκοφυλακείον και οι επανορθωτικές φυλακές.
Δημοσία Ασφάλεια: Υπήρχαν οι Ανωτέρα Διοίκησις Χωροφυλακής Κρήτης, η Διοίκησις Χωροφυλακής Χανίων, η Υποδιοίκησις Χωροφυλακής Χανίων και 2 Αστυνομικά Τμήματα.
Οικονομικές Υπηρεσίες της εποχής ήταν το Τελωνείο, η Οικονομική Εφορία, το Ταμείο, το Καπνεργοστάσιον και το παράρτημα του Χημείου του Κράτους.
Εκπαίδευση: Τα Χανιά ήταν έδρα της Η’ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Μέσης Εκπαιδεύσεως με δικαιοδοσία επί ολοκλήρου της Κρήτης και είχαν: Γυμνάσιον Αρρένων, Γυμνάσιον Θηλέων, Πρακτικόν Λύκειον, Εμπορική Σχολή, Αστικόν Σχολείον Θηλέων. Επίσης τα Χανιά ήταν έδρα Εκπαιδευτικής Περιφερείας Κατωτέρας Εκπαιδεύσεως εις την οποία υπάγονταν 148 Δημοτικά Σχολεία.
Αυτόνομοι Οργανισμοί: Γεωργικόν Επιμελητήριο Χανίων.
Προξενεία: Τα Χανιά διέθεταν προξενεία Βελγίου, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Μεγάλης Βρετανίας και Σουηδίας.
Φιλανθρωπικά Ιδρύματα: Στα φιλανθρωπικά Ιδρύματα που αναφέρει ο οδηγός εντάσσονται: «Δημοτικόν Νοσοκομείον, Εθνικόν Ορφανοτροφείον Αρρένων, Δημόσιον Ψυχιατρείον, Φθισιατρείον Χανίων».
Σύλλογοι και Σωματεία: Το 1930 στα Χανιά υπήρχαν ο Εμπορικός Σύλλογος με πρόεδρο τον Ι. Αναστασάκη, η Εταιρεία Φιλέργων με πρόεδρο την κυρία Τερψ. Αγκυσουλάκη, ο Κρητικός Φιλολογικός Σύλλογος με πρόεδρο τον Νικ. Τωμαδάκη και αντιπροέδρους τον Εμμ. Κριαρά και την Ειρ. Κοκκινάκη και γενικό γραμματέα την Αγλ. Κυρμιζάκη και ο Φιλολογικός Σύλλογος «Χρυσόστομος» με πρόεδρο τον Χαρ. Φανδρίδη, αντιπροέδρους τον Χαρ. Σπυριδάκη και τον Δημ. Φλεμετάκη και γενικό γραμματέα τον Γ. Μπιράκη.
ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΤΟΥ ’30
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο κατάλογος των επαγγελματιών της πόλης κατά το 1930 καθώς φαίνεται ποια επαγγέλματα υπήρχαν την περίοδο εκείνη στα Χανιά και ποια έχουν χαθεί στο πέρασμα των χρόνων.
Συγκεκριμένα στον οδηγό αναφέρονται: – Αγγειοπλαστεία, αεριούχα ποτά, άλευρα (εργοστ.), ανθοπωλεία, ανθρακοπωλεία, αποικιακά (καταστ.), αργυραμοιβεία, αρτοποιεία, ασφαλιστικά γραφεία, ατμοπλοϊκά πρακτορεία, αυτοκίνητα (σταθ. συνεργεία), βαπτιστ. στέφανα (εργοστάσιο), βαρελοποιεία, βαφεία, βενζίνη (αντιπρ. – εισαγωγείς), βιβλιοχαρτοπωλεία, βυρσοδεψεία, γαιάνθρακες, γαλακτοπωλεία, γεωπόνοι, γραμμόφωνα – δίσκοι (καταστήματα), δασοκόμοι, δέρματα ακατέργαστα (εξαγ.), δερματοπωλεία, δημοσιογράφοι, δικαστικοί κλητήρες, δικηγόροι, εκτελωνισταί, ελαιουργεία – σαπωνοποιεία, ενοικιασταί φόρων, επιπλοποιεία, εστιατόρια, εφαπλωματοποιεία, ζαχαροπλαστεία, ζυθοπωλεία, ζυμαρικά (εργοστ.), ηλεκτρικά είδη (καταστήματα), ηλεκτρολόγοι, θέατρα – κινηματογράφοι, ιατροί, καθεκλοποιεία, καλαποδοποιεία, καλτσοποιεία, καπνοβιομηχανίαι («Μινώταυρος» Καπνοβ. Ετ. Χανίων, Πανελλήνιος Καπνοβιομ. Ετ. Α.Ε.), καπνοπωλεία, καροποιεία, καφεκοπτεία, καφενεία, κηροπλαστεία, κιβωτιοποιεία, κλινικαία, κομμωτήρια γυναικών, κουρεία, κρεοπωλεία, ξυλουργεία, εργολάβοι οικοδομών, οινομαγειρεία, οινοπνευματοποιεία, οπλοπωλεία, οπωρικά, παγοποιεία, παντοπωλεία, παραγγελιοδόχοι, πεταλωτήρια, πιλοδιορθωτήρια, πιλοποιεία (γυναικ.), ποδήλατα (ενοικ.), πυρηνελαιουργίας (εργ. «Ανατολή»), ραπτομηχαναί (υποκατ.), ραφεία, σαγματοποιεία, σαπωνοποιεία (εργ. «Ανατολή»), σιδηροπωλεία, σιδηρουργεία, σταφίδος (καθαρ.), στιλβωτήρια, συμβολαιογράφοι, τεχνικά έργα, τράπεζες, τυπογραφεία – βιβλιοδετεία, υαλοπωλεία, υποδηματοποιεία, υφάσματα (καταστ.), φανελοποιεία, φανοποιεία, φαρμακεία, φορτηγίδες (ιδιοκτ.), φωτογραφεία, χαλκουργεία, χαρτοσακουλοποιεία, χημικοί, χοροδιδασκαλεία, χρυσοχοεία – ωρολογοπωλεία, χρωματοπωλεία, ψιλικά κ.ά.
ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ
Εφημερίδες εκδίδονται 7: “Αλήθεια”, “Εσπερινός Ταχυδρόμος”, “Εφεδρικός Αγων”, “Ηχώ της Κρήτης”, “Κήρυξ”, “Λαός” και “Παρατηρητής” ως και περιοδικά πάσης φύσεως.
Οι δημοσιογράφοι της εποχής ήταν: Αποκορωνιώτης Ι. Βιστάκης, Κτιστάκης Ρούσσος, Μαλατάκης Β., Μαρής Κ., Μητσοτάκης Κ., Μπακλατζής Ε., Μπριλάκης Γ., Πλυμάκης Γ., Φουρναράκης Ε.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΡΧΕΙΟ ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
