ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ που παιδιά βιώναμε το πέρασμα των εποχών και των χρόνων, χωρίς απότομες καιρικές αλλαγές…, τότε λέμε που η ευχή “Καλή Χρονιά” ήταν μεν φτωχική, αλλά εγκάρδια κι ελπιδοφόρα…, βρίσκαμε την ευκαιρία (μη έχοντας άλλες εναλλακτικές λύσεις) να “το ρίξουμε” στο διάβασμα. Τα δώρα που ζητούσαμε από τον Αη-Βασίλη ήταν κυρίως βιβλία!
ΔΙΨΟΥΣΑΜΕ για φανταστικά “ταξίδια”, για περίεργες γνώσεις. Τα πραγματικά ταξίδια ήταν απρόσιτα, ενώ και η “έγκυρη” γνώση αποτελούσε σπάνιο και δαπανηρό είδος. Η ξένη λογοτεχνία μάς προσέλκυε πολύ: τόσο ως τρόπος γραφής, εικονογράφησης και γοητευτικής περιγραφής, όσο και ως θεματολογία. Προτιμούσαμε τα εικονογραφημένα, με πρώτα τα κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα βρίσκαμε σε εκδόσεις με κιτρινιάρικο χαρτί και ιδιάζουσα μυρουδιά.
ΗΜΑΣΤΑΝ “παμφάγα” όντα. “Βιβλίο να ’ναι κι ό,τι να ’ναι”, λέγαμε. Εκείνες οι νεανικές αναγνώσεις αποτελούσαν τα διαλείμματά μας στα ανιαρά διαβάσματα του σχολείου -με τα ακαταλαβίστικα Αρχαία, την καθαρεύουσα στα κείμενα, τα δυσνόητα Μαθηματικά, τη δύστροπη Φυσικοχημεία, τη βαρυφορτωμένη από χρονολογίες Ιστορία κ.λπ. …ΞΑΝΑΘΥΜΗΘΗΚΑΜΕ τις “παλαιικές” αναγνώσεις μπαίνοντας σε ένα παλιό αθηναϊκό βιβλιοχαρτοπωλείο. Τράβηξαν την προσοχή μας βιβλία, όπως «Το Αγριολούλουδο» του Παύλου Νιρβάνα, «Η Ξεπάρθενη» της Λιλίκας Νάκου, η “Γκρατσιέλα” του Αλφ. Λαμαρτίνου, “Ο Άνθρωπους που Γελά” κι η “Η Παναγία των Παρισίων” του Ουγκό. Βιβλία σχεδόν διαλυμένα απ΄το χρόνο και την υγρασία, αλλά με διάσπαρτες μνήμες! Βρήκαμε και μερικούς παλιούς τόμους παιδικών περιοδικών: «Το Ελληνόπουλο», «Ο Μικρός Εξερευνητής», «Κόσμος, Επιστήμη και Ζωή», «Το Σπίτι του Παιδιού», «Η Ζωή του Παιδιού», «Η Διάπλασις των Παίδων» κ.ά. Ήμασταν μπροστά σε έναν πολύτιμο θησαυρό από μια περίοδο της ζωής μας -και της μεταπολεμικής πορείας του έθνους. Αποτελούσαν πηγή γνώσης, κοινωνικοποίησης, αισθητικής καλλιέργειας και κυρίως μιας στάσης ζωής για μας.
ΜΙΛΑΜΕ για αναγνώσματα, πριν από 40 – 50 χρόνια, που πιθανόν να θεωρούνται ξεπερασμένα σήμερα. Φυσικά, μεγαλώνοντας αγοράζαμε πιο «μεγαλίστικα» περιοδικά απ’ τα περίπτερα: «Εικόνες», «Φαντασία», «Ντομινό», «Θησαυρός», «Ρομάντζο», “Δρόμοι της Ειρήνης”. Δεν έλειπαν και τα απαγορευμένα, κυρίως αισθησιακού περιεχομένου περιοδικά όπως το “Χτυποκάρδι”, αλλά και βιβλία σαν το “Ο Τέλειος Γάμος” του Βαν Ντε Βέλντε. To ξύπνημα της σεξουαλικότητας, αλλά κι η περιέργεια για το άλλο φύλο μάς ωθούσαν και σε τέτοια αναγνώσματα. Τα σχολεία ήταν αυστηρά “θηλέων” και “αρρένων”…
ΟΜΩΣ, “σταθερή” αξία παρέμενε για χρόνια ο Ιούλιος Βερν. Που δεν έτυχε να έχει την τρομακτική διαφήμιση του Τόλκιν («Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», “Χόμπιτ”) ή της Τζόαν Ρόουλινγκ («Χάρι Πόττερ»). Μόνη διαφήμισή του ήταν η γραφή και η φήμη του. Βιβλία όπως τα: «Ταξίδι στο Κέντρο της Γης», «Από τη Γη στη Σελήνη», «20.000 Λεύγες κάτω από τη Θάλασσα», «Τα Τέκνα του Πλοιάρχου Γκράντ», «Η Μυστηριώδης Νήσος», «Το Αιγαίο στις Φλόγες», «Πέντε εβδομάδες με αερόστατο», «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες», «Ο Δεκαπενταετής Πλοίαρχος», «Η Πλωτή Πολιτεία», «Ροβύρος ο Κατακτητής» κ.ά., περνούσαν αστραπιαία από χέρι σε χέρι. Για μας, ο Βερν ήταν ο συγγραφέας που μας ταξίδευε σε φανταστικά, εξωτικά μέρη. Μας παρουσίαζε ωραίους και συνεπείς χαρακτήρες, μας έμπλεκε σε αγωνιώδεις περιπέτειες, μας πρόσφερε επιστημονικές γνώσεις που δεν τις βρίσκαμε σε εγκυκλοπαίδειες! Αν και ο ίδιος δεν ταξίδεψε, οι πληροφορίες που μας έδινε για τον κόσμο ήταν τόσο πλούσιες που παραμένουν και σήμερα εντυπωσιακές. Ο 19ος αιώνας, θεωρείται δικός του. Είναι ο «Αιώνας του Ιουλίου Βερν».
ΤΟ ΠΑΘΟΣτης ανάγνωσης ήταν ασίγαστο. Προτιμούσαμε να μη φάμε παρά να στερηθούμε, ας πούμε, έναν Μάρκ Τουέιν! «Καταβροχθίζαμε» τα έργα του Αλέξανδρου Δουμά, του Θερβάντες, του Γκόρκι, του Πούσκιν, της Περλ Μπακ, του Καρόλου Ντίκενς, του Εκτόρ Μαλό, του Τολστόι, του Τζακ Λόντον, του Άλκη Τροπαιάτη, του Τάκη Λάπα, της Π. Δέλτα, του Δ. Βικέλα, του Ηλία Βενέζη… Πολλά έργα της ξένης λογοτεχνίας τα απολαμβάναμε σε θαυμάσιες μεταφράσεις των Μ. Σκουλούδη, Κ. Καρθαίου, Ν. Καζαντζάκη κ.ά. Για να τα προλάβουμε, επειδή μας πίεζαν οι επόμενοι αναγνώστες, θυσιάζαμε νύχτες ή κάναμε σκασιαρχείο από το σχολείο! Με τις ανάλογες συνέπειες φυσικά.
ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΑΣΤΑΝ τη ζωή ενός ναύκληρου, να πέσουμε» ναυαγοί σε κάποια ξέρα, όπως ο «Ροβινσών Κρούσος». Να ζήσουμε το παραμύθι «Ο Πρίγκιπας και ο Φτωχός» ή να μπούμε ως «Σωματοφύλακες» στην αυλή του ραδιούργου Καρδινάλιου Ρισελιέ. Θέλαμε να γίνουμε εφευρέτες ή εξερευνητές (όπως ο Λίβινγκστον κι ο Στάνλεϋ), αρχαιολόγοι ή γιατροί (όπως ο Άλμπερτ Σβάιτσερ), δάσκαλοι ή «επιστήμονες» (όπως ο Τόμας Άλβα Έντισον, η Μαντάμ Κιουρί, ο Αϊνστάιν). Θέλαμε να γίνουμε όλα και να γνωρίσουμε τα πάντα. Να σώσουμε τον κόσμο από πολέμους, αρρώστιες, φτώχειες, δυστυχίες, αδικίες, πόνους. Τουλάχιστον αυτό μας «δίδασκαν» μέσα από τις σελίδες τους όλοι αυτοί οι «νεανικοί φίλοι», οι συγγραφείς της νιότης μας. Έλληνες και ξένοι.
ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ και τις «σπασμένες» ιστορίες, γύρω απ΄ τη ξυλόσομπα, που μας έλεγαν τα μεγαλύτερα παιδιά στην Παιδόπολη τα βράδια, μετά που έσβηνε το φως. Δεν προλάβαιναν να τις αποτελειώσουν, αφού μας έπιανε ο γλυκός χειμωνιάτικος ύπνος. Αφηγήσεις του τότε που τώρα συσσωρεύονται στο κατώφλι της μνήμης κα θέλουν να βγουν: Οι «Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες» του Ντίκενς, «Ο Ευτυχισμένος Πρίγκιπας» του Όσκαρ Γουάϊλντ, οι «Μύθοι του Αισώπου», “Τα Μυστήρια των Παρισίων” του Ευγενίου Σύη. Αργότερα, στις μεγάλες τάξεις, με έντονες τις εφηβικές και υπαρξιακές ανησυχίες, είχαμε την «Αργώ» του Θεοτοκά, την «Eroica» του Κ. Πολίτη, τον «Μεγάλο Μωλν» του Αλαίν Φουρνιέ, τα έργα του Ντοστογιέφσκι. Τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα τα νιώσαμε με “Τα Αγουρα Χρόνια” του Κρόνιν, τα έργα του Στέφαν Τσβάϊχ, τα «κοινωνικά δράματα» της Αναγνώστου Μπουκουβάλα, τις αισθηματικές ξένες ιστορίες στις φτηνές εκδόσεις Δαρεμά.
ΕΝΑΣ κόσμος που δεν ξαναέρχεται. Ίσως, να μη πρέπει να ξαναγυρίσει. Όπως κάθε κόσμος που περνά και φεύγει ανεπιστρεπτί, αφήνοντας πίσω του μια γλυκόπικρη γεύση. Όμως, όλα αυτά τα αναγνώσματα αποτελούσαν ένα δικό μας εσωτερικό κόσμο -αντίδοτο στη μεταπολεμική σκληρότητα της χώρας. Ήταν ένα πρόπλασμα με το οποίο διαπλάστηκαν γενιές και γενιές που άντεξαν και στις πιο ακραίες καταστάσεις φτώχιας. Χωρίς να χάσουν την ψυχή τους. Κι αυτό γιατί, η παιδεία που πρόσφεραν εκείνα τα αναγνώσματα, φιλτράρονταν από μια ζωή, πολυβασανισμένη μεν αλλά γεμάτη σπέρματα αισιοδοξίας. Έτσι, η ισόρροπη καλλιέργεια λογικής και συναισθήματος, μέσω των αναγνωσμάτων εκείνων, μας βοήθησε στην κατοπινή ψύχραιμη αντιμετώπιση των γεγονότων της ζωής. Μιας ζωής, που δεν ήταν διόλου εικονική και κατευθυνόμενη όπως είναι μάλλον η σημερινή που “πλασάρουν” τα κανάλια, το διαδίκτυο με τα social media, οι πολιτικοί μας… ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!
