Ταξίδι στα χρόνια που γεννήθηκε το Βενιζέλειο Ωδείο

■ Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων προσφοράς στα πολιτιστικά δρώμενα

«Εν Χανίοις σήμερον την 9ην Δεκεμβρίου 1923 ημέραν Κυριακήν και ώραν 10 π.μ. συνελθόντες οι κάτωθι υπογεγραμμένοι εν τη αιθούση του Δημοτικού Κήπου, απεφασίσαμεν την ίδρυσιν “Συνδέσμου προς διάδοσιν των καλών τεχνών εν Κρήτη” με έδρα την πόλιν των Χανίων…».

Με αυτά τα λόγια, όπως αναφέρονται στο «πρακτικόν Ιδρύσεως Συνδέσμου προς διάδοσιν των Καλών Τεχνών εν Κρήτη», ξεκίνησε να γράφεται η ιστορία του Συνδέσμου που δέθηκε άρρηκτα, έως τις μέρες μας, με την εκπαιδευτική και πολιτιστική δράση και προσφορά του Βενιζελείου -όπως ονομάστηκε στην πορεία- Ωδείου Χανίων.

Οι “διαδρομές” γυρίζουν σήμερα πίσω το ρολόι του χρόνου για να θυμηθούν πώς γεννήθηκε το μουσικό αυτό ίδρυμα, μέσα στο οποίο γαλουχήθηκαν αμέτρητοι μουσικοί από τα Χανιά, αρκετοί/ες από τους οποίους διέγραψαν και διαγράφουν μια λαμπρή πορεία στον χώρο των τεχνών.
Οδηγός μας σε αυτή την ιστορική αναδρομή είναι ο σημερινός πρόεδρος του Συνδέσμου για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών στην Κρήτη, Γιάννης Αντωνογιαννάκης.

ΙΤΑΛΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ

Σε τι όμως ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον γεννήθηκε το Ωδείο; «Πάντα ο σημαντικότερος παράγοντας σε οποιαδήποτε πετυχημένη δημιουργία είναι ο άνθρωπος. Κι αυτός ήταν το σημαντικότερο στοιχείο για τη δημιουργία του σπουδαιότερου από τότε και μέχρι σήμερα πολιτιστικού σωματείου στην πόλη μας μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό το 1897», σημειώνει ο κ. Αντωνογιαννάκης και τονίζει πως με την κήρυξη της αυτονομίας της Κρήτης άρχισε σιγά-σιγά να γράφεται και η σύγχρονη μουσική ιστορία των Χανίων, καθώς οτιδήποτε υπήρχε μέχρι τότε, είχε κίνηση και εποπτεία τουρκική.
«Με την εγκατάσταση στα Χανιά του αρμοστή Γεωργίου Β΄ άρχισε να κινείται πιο έντονα και να παρουσιάζεται η δυτική μουσική και διασκέδαση στην πόλη μας. Η μουσική αυτή αναδείχθηκε πάρα πολύ ιδιαίτερα στα Χανιά, σε σύγκριση με τις άλλες πόλεις της Κρήτης αλλά και πανελλαδικά, λόγω της παρουσίας Ιταλών καραμπινιέρων που είχαν την ευθύνη των μέτρων τάξης στον νομό μας, μεταξύ των οποίων υπήρχαν σπουδαίοι μουσικοί και μαέστροι. Αυτοί δημιούργησαν μπάντα -φιλαρμονική- χωροφυλακής με τη συμμετοχή και ντόπιων μουσικών, περισσότερο για τις διασκεδαστικές ανάγκες του αρμοστή Γεωργίου και της αυλής του καθώς επίσης και των διπλωματικών ακολούθων και πρεσβευτών που βρίσκονταν τότε στα Χανιά ως πρωτεύουσα της Κρητικής Πολιτείας», αναφέρει ο συνομιλητής μας και συμπληρώνει πως πολλές φορές έκαναν εμφανίσεις σε διάφορα σημεία της πόλης και για το ευρύ κοινό. Παράλληλα, οι Ιταλοί μουσικοί και μαέστροι άρχισαν να διδάσκουν σε μαθητές των Χανίων μουσικά όργανα κάνοντας σιγά-σιγά παρέμβαση στα μουσικά πράγματα της πόλης και διοργανώνοντας εκδηλώσεις με χορωδίες και μαθητικές μπάντες μικρού σχήματος: «Αυτό έγινε ιδιαίτερα έντονο μετά το διωγμό του πρίγκιπα Γεωργίου του Β’ το 1906 με τους Ιταλούς μουσικούς να παραμένουν στα Χανιά που σε συνδυασμό με μερικούς Χανιώτες και μουσικούς εξ Αθηνών παρέδιδαν μαθήματα μουσικής, ιδιαίτερα, αλλά και σε χώρους όπως το Λύκειο Ελληνίδων και τον Φιλολογικό Σύλλογο “Χρυσόστομος” την περίοδο 1905 έως 1922».

1 από 3

Βεβαίως το προνόμιο στη μουσική εκπαίδευση εκείνη την εποχή είχαν κυρίως παιδιά εύπορων οικογενειών διότι τα δίδακτρα ήταν “τσουχτερά”. Ωστόσο, άρχισε να καταγράφεται μια δυναμική για τη μουσική και καλλιτεχνική παιδεία των νέων της πόλης και κάπου εκεί γεννήθηκε και η ιδέα για τη δημιουργία ενός πολιτιστικού σωματείου, μη κερδοσκοπικού, στήριξης των καλών τεχνών και ακτινοβολίας παγκρήτιας.

ΟΙ “ΙΔΡΥΤΑΙ”

Ήταν τέτοιες ημέρες, πριν από 100 ακριβώς χρόνια, όταν ξεκίνησε να γράφεται η ιστορία του “Συνδέσμου για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών στην Κρήτη” και κατ’ επέκταση του Βενιζελείου Ωδείου.
Το ημερολόγιο έγραφε 9 Δεκεμβρίου 1923 όταν στο Ιστορικό Καφέ Κήπος υπογράφηκε η ιδρυτική καταστατική διακήρυξη του Συνδέσμου. Ως «ιδρυταί» υπέγραψαν οι: Φλ. Καλούτση, Κωστ. Καλεμικέρης, Μαν. Σκουλούδης, Δ. Κοκοτσάκης, Νικ. Πάλλης, Μ. Παπαγιαννάκης, Μαρ. Κοκκινάκη, Μιχ. Σαββάκης, Ευθ. Τριμέρη-Κονταδάκη, Ερυθ. Σγαμβέλλα, Μαρ. Κρομμυδάκη, Ευαγ. Βαρούχας, Κωστ. Χρυσάκης, Κατ. Αντωνακάκη, Γ. Πολάκης, Κωνστ. Μ. Φούμης, Χαρ. Γυπάκης, Ι. Μαναρόλις, Γερ. Πιερρομπόνης, Βασίλ. Βαλιάς, Αλφ. Διμάϊο, Κωνστ. Μανουσάκης.
«Η εποχή ήταν πολύ δύσκολη από κάθε άποψη και χρειαζόταν μεγάλη προσπάθεια και βοήθεια από παντού για την επιτυχία αυτής της κίνησης. Το αρνητικό στοιχείο ήταν η προκατάληψη των πολιτών της εποχής εκείνης για οτιδήποτε ξενόφερτο έχοντας κατά νουν τα χρόνια της σκλαβιάς και της υποδούλωσης. Οτιδήποτε ξενόφερτο ιδιαίτερα στον χώρο της μουσικής και της διασκέδασης, για την πλειοψηφία των πολιτών, δεν γινόταν εύκολα αποδεκτό. Ωστόσο, τα Χανιά είχαν την τύχη την εποχή εκείνη να διαθέτουν ισχυρές προσωπικότητες, ανθρώπους του πολιτισμού των τεχνών και το γραμμάτων, που είχαν το κύρος και τα προσόντα να μεταστρέψουν τις προκαταλήψεις των Χανιωτών, έχοντας απόλυτα συνειδητοποιήσει με διορατικότητα τι ακριβώς πρέπει να κάνουν, πώς θα το κάνουν και την αξία της δημιουργίας του», τονίζει ο κ. Αντωνογιαννάκης και προσθέτει πως η κίνηση δημιουργίας του Συνδέσμου πέτυχε χάριν στη θαυμαστή συνεργασία των ιδρυτικών μελών του αλλά και τη στήριξη του Ελευθερίου Βενιζέλου, που συνηγορούσε και παρότρυνε το εγχείρημα, χρηματοδοτώντας προσωπικά την κίνηση από τη Γαλλία όπου βρισκόταν εξόριστος.

Ο ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ

Ανάμεσα στα άτομα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του Συνδέσμου μπορεί να ξεχωρίσει κανείς σημαντικές προσωπικότητες της εποχής.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η πρωτοβουλία αυτή είχε πρωταγωνιστή έναν πολυτάλαντο νέο που διακρινόταν για την οραματική σκέψη του: τον 22χρονο τότε
Μανώλη Σκουλούδη. Μια πολυσχιδής προσωπικότητα που υπήρξε μουσουργός, πιανίστας, συγγραφέας, δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος, μεταφραστής, σκηνοθέτης και κριτικός, φανατικός υποστηρικτής της δημοτικής και όπου, μεταξύ άλλων, διατέλεσε διευθυντής της ορχήστρας του Εθνικού Θεάτρου, εκδότης των περιοδικών “Νεοελληνικά Γράμματα” και “Ερωτόκριτος” κ.ά.
«Ο Μανώλης Σκουλούδης πρωτοστάτησε με την επιμονή, τη διορατικότητα και το όραμά του, αλλά και με την αρθρογραφία του που ήταν επικεντρωμένη στο πώς θα φέρει κοντά στην ιδέα του Συνδέσμου την τοπική κοινωνία. Αρθρογραφούσε, λοιπόν, επί ένα εξάμηνο στην εφημερίδα “Κήρυκας” της εποχής, διατυπώνοντας επιχειρήματα και σκέψεις για τη σπουδαιότητα της ίδρυσης πολιτιστικού σωματείου και τη στήριξη των καλών τεχνών στην πόλη μας», αναφέρει ο κ. Αντωνογιαννάκης.
Σε άρθρο του της εποχής εκείνης ο Σκουλούδης απευθύνει, με δραματικό τόνο, κάλεσμα στους Χανιώτες και τις Χανιώτισσες να αγκαλιάσουν την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Συνδέσμου: «Απευθύνομαι προς όλους εκείνους που δεν αισθάνονται τους εαυτούς των αδιάφορους μπροστά εις το θέαμα της νεκρικής πνευματικής ακινησίας της ταλαιπωριμένης πολιτείας μας. Προς όλους εκείνους που αισθάνονται μέσα τους την όρεξη επίμονης αντιδράσεως. Προς όλους εκείνους που δοκιμάζουν συναισθήματα ανίας μέσα εις την κρυάδα του καλλιτεχνικού κενού που περιβάλλει μίαν στείρα υλική ζωή…».
Τα λόγια του τελικά θα βρουν ανταπόκριση και θα μαζευτεί ένας κρίσιμος πυρήνας ανθρώπων που θα στηρίξουν το εγχείρημα.

1 από 6

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ

Λίγους μήνες μετά την καταστατική ανακήρυξη, συγκροτήθηκε με εκλογές και το πρώτο διοικητικό συμβούλιο, με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Καλεμικέρη. Η ίδρυση του “Συνδέσμου προς διάδοσιν των καλών τεχνών εν Κρήτη” ήταν πλέον γεγονός, και εγκαθίσταται αρχικά στην Εμπορική Σχολή.
«Η οικονομική βοήθεια του Βενιζέλου με 270.000 δρχ. ήταν καθοριστική στα πρώτα βήματα για τις ανάγκες του Συνδέσμου. Ιδρύθηκαν άμεσα τμήματα Λογοτεχνίας, Φιλολογικά και Ζωγραφικής. Στις αρχές του 1925 ιδρύθηκε Μουσική Σχολή διδασκαλίας μουσικών οργάνων υπό τη διεύθυνση της κυρίας Κατίνας Αντωνακάκη. Μετά από λίγους μήνες, η Μουσική Σχολή μετονομάστηκε Κρητικό Ωδείον και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Αλέκο Αλβέρτη. Με την αποχώρηση του το 1929, την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ωδείου ανέλαβε ο σπουδαίος μουσικός Κωνσταντίνος Σφακιανάκης, επί των ημερών του οποίου το Ωδείο γνώρισε σπουδαίες επιτυχίες, σε συνδυασμό με την ύπαρξη σπουδαίων καθηγητών, όπως της Λελέ Φαντρίδου και του Ελευθερίου Μαυρομάτη και με μεγάλη προσέλευση μαθητών που αργότερα έκαναν λαμπρή μουσική σταδιοδρομία όπως για παράδειγμα ο σπουδαίος στρατιωτικός μουσικός Αναστάσιος Ρεμούνδος. Παράλληλα, άρχισε η διοργάνωση μαθητικων εκδηλώσεων, η δημιουργία χορωδιών και μαθητικών μουσικών συνόλων όπως και συμφωνικής ορχήστρας με καθηγητές και μουσικούς της πόλης και μαέστρο τον Κωνσταντίνο Σφακιανάκη. Μετά την αποχώρηση του Σφακιανάκη την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ωδείου ανέλαβε ο Ελευθέριος Μαυρομάτης με καταγωγή από τον Πλατανιά, που κι αυτός άφησε ένα σπουδαίο έργο στο Ωδείο».

ΤΟ ΩΔΕΙΟ ΑΠΟΚΤΑ ΤΟ “ΣΠΙΤΙ” ΤΟΥ

Στιγμή ορόσημο για την εξέλιξη του Συνδέσμου και του Κρητικού Ωδείου (όπως ονομαζόταν το Βενιζέλειο Ωδείο τα πρώτα χρόνια) στάθηκε η δημιουργία του δικού του “σπιτιού” που στέγασε, από τότε έως και τις μέρες μας, το έργο του.
Καθοριστική ήταν, και σε αυτό το ζήτημα, η συμβολή των Ελευθερίου και Έλενας Βενιζέλου καθώς χρηματοδότησαν την ανέγερση του κτηρίου με 3.000 λίρες χρυσές, σε οικόπεδο που παραχώρησε ο Δήμος Χανίων το 1929.
Το κτήριο του Ωδείου, τελικά αποπερατώθηκε και δόθηκε προς χρήση το 1933 και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να προσφέρει σημαντικό έργο στη μουσική εκπαίδευση των νέων των Χανίων.