«Η ικανότητά μας για αντίληψη του χώρου και του προσανατολισμού μας είναι κλειδί για την επιβίωσή μας».
Mary Britt Moser – Edvard Moser,
Nobel Ιατρικής, 2014
O εγκέφαλός μας αξιολογεί συνεχώς τη θέση μας και την κατεύθυνσή μας, όπως ακριβώς κάνουν οι εφαρμογές GPS στα έξυπνα τηλέφωνα και σε αυτοκίνητα. Ο εγκέφαλός μας κάνει αυτές τις λειτουργίες αυτόματα χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Μόνο όταν χαθούμε ή όταν αυτή η ικανότητά μας αρχίσει να φθίνει, τότε συνειδητοποιούμε πόσο κρίσιμη είναι αυτή η ικανότητά μας για την επιβίωσή μας.
Στο σημερινό σημείωμα περιγράφω μερικά από τα πρόσφατα ευρήματα που έχουν σχέση με το GPS του εγκεφάλου μας και σχετικές παρατηρήσεις μου.
Η αντίληψη του χώρου
Οι γνώσεις που είχαμε σχετικά με την αντίληψή μας του χώρου ήταν σχετικά περιορισμένες μέχρι την αλλαγή του αιώνα. Η χρήση σύγχρονων συσκευών επέτρεψε την ανακάλυψη του ρόλου του ιππόκαμπου και του ενδορινικού φλοιού στη δημιουργία νοητικών χαρτών. Η συνεργασία των δύο αυτών περιοχών του εγκεφάλου μας δημιουργούσε εξαιρετικά οργανωμένα δίκτυα ατραπών, διαδρομών και θέσεων. Κάτι που προσωπικά μου θυμίζει τους λεπτομερείς ναυτικούς χάρτες που χρησιμοποιούσαμε στα πλοία. Οι θέσεις αυτές ενεργοποιούνται κάθε φορά που κινούμαστε στον χώρο. Τα δίκτυα αυτά εκτελούν πολλαπλές λειτουργίες. Κατ’ αρχήν εντοπίζουν τη θέση μας στον χώρο και ακολούθως λειτουργούν σαν πυξίδα για να μας κατευθύνει σε ένα προορισμό. Επίσης, υπολογίζουν διαστάσεις αντικειμένων και τις αποστάσεις τους από μας. Τέλος, μόλις πέρυσι, οι ερευνητές εντόπισαν τα κύτταρα που υπολογίζουν την ταχύτητα με την οποία κινείται ένα αντικείμενο ή εμείς οι ίδιοι. Ποιες είναι οι χρησιμότητες αυτών των λειτουργιών θα δούμε αμέσως…
Μια τεχνική των αρχαίων Ελλήνων
Το σύστημα πλοήγησης του εγκεφάλου μας συνδυάζει τις ιδιότητες του ενδορινικού φλοιού που ανέφερα στην προηγούμενη παράγραφο με τις ιδιότητες του ιππόκαμπου. Ο τελευταίος καταγράφει κάθε πληροφορία που έχει σχέση με ένα τόπο, μια πλατεία, τη θέση που καθόμαστε σε ένα τραπέζι…
Χαρακτηριστικό αυτού του συνδυασμού είναι η δημιουργία ξεχωριστών ερεθισμάτων που καταγράφονται στη μνήμη μας. Το παρακάτω αυθεντικό περιστατικό περιγράφει μια τέτοια εμπειρία…
«Ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος, που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ., θεωρείται ότι είναι ο πατέρας της αρχαίας μνημοτεχνικής, εξαιτίας ενός τραγικού γεγονότος.
Ο Σιμωνίδης καλεσμένος σε ένα μεγαλοπρεπές συμπόσιο του Σκόπα στη Θεσσαλία βγήκε έξω για μια επείγουσα συνάντηση. Τότε, καταρρέει η στέγη και λιώνει όλους τους καλεσμένους. Οι συγγενείς των θυμάτων ήταν απελπισμένοι, επειδή τα πτώματα ήταν τόσο παραμορφωμένα που δεν μπορούσαν να αναγνωριστούν. Ο Σιμωνίδης κατάφερε να τους αναγνωρίσει όλους, επειδή θυμόταν τη θέση που καθόταν κάθε καλεσμένος.
Αυτή είναι η πρώτη γνωστή περίπτωση χρήσης της χωρικής αντίληψης σαν μνημοτεχνική.
Περισσότερα για αυτή την τεχνική αναφέρω στο βιβλίο μου “Θυμάμαι εύκολα”.
Alzheimer και χωρική αντίληψη
Τα πρόσφατα ευρήματα φωτίζουν μια από τις πρώτες ενδείξεις εμφάνισης της νόσου Alzheimer.
Οι νομπελίστες ερευνητές μάς πληροφορούν ότι τα κύτταρα του ενδορινικού φλοιού είναι τα πρώτα που πεθαίνουν. Τονίζουν ότι η μείωση του όγκου του φλοιού είναι μια πρώτη ένδειξη για ανίχνευση πιθανών νέων ασθενών. Επίσης, η τάση να περιπλανιόμαστε χωρίς να μπορούμε να προσανατολιστούμε και να χανόμαστε είναι άλλη μια ένδειξη. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου πεθαίνουν και τα κύτταρα του ιππόκαμπου προκαλώντας αδυναμία ανάκλησης πληροφοριών που έχουν σχέση με τοποθεσίες και χρώματα.
Τέλος, υποθέτουν ότι όσοι είναι σε νεαρή ηλικία με γονίδιο που προδιαθέτει στη νόσο, μπορεί να έχουν μειωμένη λειτουργία στα δίκτυα των νοητικών τους χαρτών.
Εκπαίδευση στη χωρική αντίληψη
Παρατηρώ ότι η μόνη οργανωμένη εκπαίδευση σε παιδιά και έφηβους είναι στα αθλήματα που απαιτούν αυξημένη χωρική αντίληψη. Τέτοια είναι το σκάκι, όλα τα αθλήματα με μπάλα και το άλμα επί κοντώ, όλα βοηθάνε στην ανάπτυξή της.
Δυστυχώς δεν έχω αντιληφθεί να γίνονται διαθεματικές εργασίες που να εμπεριέχουν κι αυτή τη διάσταση. Τα ελλείμματά μας στη χωρική αντίληψη και στον προσανατολισμό είναι εμφανή στην οδική μας συμπεριφορά, στην αξιοποίηση χώρων, στην παρατηρητικότητα και σε λειτουργίες της μνήμης.
Αυτοί που εκμεταλλεύονται ή αναπτύσσουν αυτή τη δεξιότητα τους, μπορούν να γίνουν πρωταθλητές στη χωρική αντίληψη. Για παράδειγμα ο ποδοσφαιριστής Μέσι, όπως και κάθε πετυχημένος αρχιτέκτονας, γλύπτης, καπετάνιος, πιλότος, σκηνοθέτης, αυτοκινητιστής, αθλητής, ψαράς, κυνηγός, πολεοδόμος, χειρουργός κ.ά. Σε άλλο σημείωμα θα σας περιγράψω πώς να ανακαλύψετε αν το παιδί σας έχει χωρική αντίληψη.
Συμπερασματικά
Η ικανότητά μας για αντίληψη του χώρου και του προσανατολισμού μας είναι κλειδί για την επιβίωσή μας.
Παρατηρώ ότι δεν υπάρχει οργανωμένη άσκηση του μαθητικού πληθυσμού σε γνωστικές λειτουργίες, όπως η αντίληψη του χώρου, ο προσανατολισμός κι η μνήμη μας.
Τα αποτελέσματα είναι να έχουμε προβλήματα στην καθημερινή μας ζωή και στην μάχη ενάντια στη νόσο Alzheimer.
