Πάντα το καλοκαίρι αποτελεί ένα επιπρόσθετο άγχος για τους περισσότερους γονείς, για το τι μπορούν να κάνουν με τον ελεύθερο χρόνο των παιδιών τους (μικρά παιδιά και έφηβους). Η θάλασσα αποτελεί μία διέξοδος, αλλά κι αυτή κάποια στιγμή τελειώνει. Ακολουθεί η επιστροφή στο σπίτι, η οποία συμπίπτει σχεδόν πάντοτε με την επιστροφή από την εργασία των γονιών, και αρχίζει ένας αγώνας για το πώς θα περάσουν τον υπόλοιπο χρόνο τους τα παιδιά μέχρι να έλθει η δροσιά με τη δύση του ήλιου!
Εδώ μάθαμε τον εύκολο τρόπο της τηλεόρασης και της χρήσης του κινητού με όλα τα κοινωνικά δίκτυα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Έχω την αίσθηση ότι το κινητό τηλέφωνο αποτελεί προέκταση του σώματος των παιδιών, λες και κάποιος τους το δίδαξε, ενώ βρισκόταν στην κοιλιά της μητέρας τους. Είναι καταπληκτική η ευκολία χρήσης των εφαρμογών του. Χρησιμοποίησα τη λέξη «χρήση», αλλά τελικά ακόμα μία φορά μία νέα τεχνολογία γίνεται «κατάχρηση». Κι αυτό είναι αποτέλεσμα της μη σωστής οριοθέτησης κάποιων πραγμάτων στη ζωή των παιδιών μας, με αποτέλεσμα, πολλές φορές, να έχουν δυσκολίες «ένταξης στην ομάδα και στη σχολική τάξη» (Βλ. Χανιώτικα Νέα, 4-8-2023, σελ. 11).
Και το ερώτημα βέβαια είναι τι θα μπορούσαν να κάνουν αυτοί οι νέοι γονείς μπροστά στον κίνδυνο που ελλοχεύει με την κατάχρηση των νέων τεχνολογιών. Δυστυχώς, ακόμα μία φορά, το ευεργετικό εργαλείο, -με όλη τη σημασία της λέξεως, που επινοήθηκε από τον άνθρωπο, προκειμένου να διευκολύνει μία πτυχή της ζωής του, μετατρέπεται το ίδιο, με τη σειρά του, σε μία δυσκολία, η οποία στρέφεται εναντίον του ανθρώπου. Γίνεται δηλαδή αδάμαστο, ανυπότακτο και έχει απρόβλεπτα, δυσάρεστα ή και επιβλαβή αποτελέσματα.
Μία λύση είναι να ανατρέξουμε λίγο πίσω σε παλαιότερες κοινωνίες και να δούμε τι ακριβώς κάναμε οι γονείς μας. Η δική μου γενιά που δεν είχε ακόμη «αιχμαλωτισθεί» από τον νέο πολιτισμό της εικόνας είχε δύο τρόπους επι-κοινωνίας: Το παιχνίδι και το βιβλίο. Διαβάζω στο βιβλίο του Χάρη Ναξάκη (Κολυμπάρι. Κοινωνική, Οικονομική Ιστορία και Λαογραφία, Χανιά 2023, σελ. 93) ότι τα παιδιά παίζανε 39 διαφορετικά παιχνίδια. Μα τι εφευρετικότητα της εποχής… μία ολόκληρη ημέρα δεν θα επαρκούσε να παίξεις όλα τα παιχνίδια. Παιχνίδια κάθε λογής που εκφράζουν τη συλλογικότητα, την άμιλλα και την επιβράβευση. Πρωτοβουλίες παιδιών χωρίς τη συμμετοχή των γονιών.
Όσο για το βιβλίο (μάλλον τα περίφημα παιδικά κόμικς) είχαν κι αυτά τη δική τους χάρη. Ένα, δύο υπήρχαν, αλλά κάθε μεσημέρι άλλαζε χέρια και πάνω στην παύση των παιχνιδιών ακολουθούσε η αφηρημένη και απροκάλυπτη συζήτηση για εξωτικούς κόσμους, για το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο ή τέλος πάντων ότι μας έκανε εντύπωση από αυτά που είχαμε διαβάσει στα μικρά αυτά βιβλία της εποχής.
Αυτό είναι ένα θέμα που είμαι σίγουρος αρκετοί το έχουν εντοπίσει και εργάζονται προς την κατεύθυνση της φιλαναγνωσίας των παιδιών. Αναφέρομαι κυρίως στην πρωτοβουλία του Δήμου Πλατανιά και της Βιβλιοθήκης της ΟΑΚ, με την αξιέπαινη και ακούραστη Αντιδήμαρχο Πολιτισμού κα Ασπασία Λουπάκη, με τον τίτλο «Καλοκαιρινή εκστρατεία φιλαναγνωσιας για παιδιά 4-12 ετών». Μια προσπάθεια να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών με επιλεγμένα βιβλία, ενισχύοντας την δράση με τους ειδικούς Δήμητρα Πενταράκη και Ιωάννη Μουντογιαννάκη. Στην ανακοίνωση, διαβάζουμε, ότι τα βιβλία που έχουν επιλεχτεί για τις εκπαιδευτικές δράσεις ανάγνωσης και δημιουργίας, έχουν θεματικό άξονα τα συναισθήματα και τις σχέσεις μας με τους άλλους, με σκοπό να συνειδητοποιήσουμε τη μοναδικότητα και τη διαφορετικότητα μας και να εξερευνήσουμε το συναίσθημα μας.
Με το Πρόγραμμα αυτό, ο Δήμος Πλατανιά και η ΟΑΚ, θέλουν να φέρουν τα βιβλία κοντά στα παιδιά, καθώς η ανάγνωση ήταν και είναι μια απολαυστική διαδικασία. Παράλληλα, ενισχύεται η συνεργασία, η έκφραση και η επικοινωνία των παιδιών, σε μια περίοδο όπου απέχουν από τις σχολικές υποχρεώσεις τους και τείνουν στον απεριόριστο ελεύθερο χρόνο τους να παγιδευτούν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και την οθόνη.
Πρέπει να κατανοήσουμε και να δούμε με σοβαρότητα τα οφέλη και τις συνέπειες που έχουν οι όποιες πράξεις μας κυρίως στη νέα γενιά. Δυστυχώς τα δημιουργήματα του ανθρώπου στρέφονται όλα εναντίον του. Μερικές φορές ακόμη και το ίδιο το βιβλίο. Ζούμε στην εποχή μας μια στιγμή εξόχως χαρακτηριστική της τραγικής αυτής συνθήκης. Η οικονομία και η τεχνική, ευκολίες αμφότερες επινοημένες από τον άνθρωπο, στις μέρες μας έχουν σχηματίσει έναν κλοιό γύρω του και τον σφίγγουν μέχρι ασφυξίας. Οι επιστήμες, ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας, με τη θρυλική ανάπτυξή τους, τον πολλαπλασιασμό και την εξειδίκευσή τους, υπερβαίνουν τις ικανότητες αφομοίωσης των γνώσεων που διαθέτει ο άνθρωπος, βυθίζοντάς τον στην αγωνία και συνθλίβοντάς τον σαν φυσικά δεινά.
Παρατηρούμε την αδυναμία των εφήβων έκφρασης, προφορικού και γραπτού λόγου, το «ChatGPT» έχει μπει κι αυτό στη ζωή μας και από «διευκολυντής» μετατρέπεται σε εργαλείο «φυλάκισης της ανθρώπινης σχέσης». Η σκέψη δεν μπορεί να είναι ανύπαρκτη ακόμη και με τη σωστή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Κατά συνέπεια, οι προοπτικές για μία ελεύθερη κοινωνία, ακόμη και για ελεύθερη βούληση, χρειάζεται το βιβλίο για να οικοδομηθεί η σκέψη. Το ίδιο και ο διάλογος. Ακόμη κι αν αυτές οι εξελίξεις αποδειχθεί ότι είναι αβλαβείς ή αναστρέψιμες, είναι καθήκον όλων μας να κατανοήσουμε αυτές τις αλλαγές, ώστε να τις συμφιλιώσουμε με τις αξίες, τις δομές και το όραμα που εκπέμπει η κοινότητα.
Όπως σημειώνει γλαφυρά ο Ισπανός διανοούμενος Ορτέγκα υ Γκασσέτ, «ο άνθρωπος χάνεται μέσα στον ίδιο του τον πλούτο» (Η αποστολή του βιβλιοθηκάριου, Αθήνα 2022, σελ. 45), για τον λόγο αυτόν στο σημείο αυτό του 21ου αιώνα, θα πρέπει ίσως να επιβραδύνουμε τον βηματισμό μας!
*O Δρ Κων. Β. Ζορμπάς Γενικός Διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης
