Τέχνη, πολιτισμός και δημόσια διοίκηση

» …κατά την τραγική εποχή της πανδημίας

Είναι γνωστό ότι η πανδημία του κορωνοϊού έχει οδηγήσει σε γενική παράλυση την οικονομία και την κοινωνία όχι μόνο της χώρας μας αλλά σχεδόν όλου του κόσμου. Είναι επόμενο ότι ο πολιτισμός και η τέχνη πλήττονται σοβαρά από τις επιπτώσεις της πανδημίας μια και προϋποθέτουν τον συγχρωτισμό ανθρώπων που απαγορεύεται.

Η απότομη βέβαια διακοπή των μέχρι τώρα πιο προφανών μας δραστηριοτήτων δίνει και κάποιες ευκαιρίες που οφείλουμε να τις επισημάνουμε και να τις αξιοποιήσουμε. Θα δώσω ένα παράδειγμα το οποίο δεν είναι τυχαίο, για να γίνουν αυτές οι ευκαιρίες πιο κατανοητές. Σε όλη τη διάρκεια της αντιπροεδρίας μου στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, κατά την περίοδο 2014-2019 ήμουν στη δυσάρεστη θέση να επαναλαμβάνω διαρκώς την ανάγκη να δούμε ξανά τον κανονισμό της εσωτερικής υπηρεσίας του θεσμού ο οποίος αποφασίστηκε το 2003. Ο οργανισμός έχει σοβαρά προβλήματα και η δική μου εισήγηση ήταν να τον ξαναδούμε για να τον κάνουμε πιο λειτουργικό και ευέλικτο με σκοπό να μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων. Η διαρκής επανάληψη της αναγκαιότητας αυτής δεν έφερε τα αποτελέσματα που προσδοκούσα, πρώτον και κυριότερο, διότι δε υπήρχε η πολιτική βούληση και δεύτερον, διότι η διαδικασία αναθεώρησης του οργανισμού εσωτερικής λειτουργίας είναι μακρά και επίπονη. Υπήρχε διαρκώς η αίσθηση ότι οφείλαμε ως Διοικητικό Συμβούλιο της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων να τρέξουμε ζητήματα που είναι εξαιρετικά επείγοντα για εκθέσεις και άλλα λειτουργικά θέματα και δεν υπήρχε ποτέ ο χρόνος να εξετάσουμε στην πραγματικότητα και με ηρεμία το πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιούμαστε.

Ε λοιπόν ξαφνικά ο χρόνος αυτός βρέθηκε και με το παραπάνω. Εντός της καραντίνας εκόντες άκοντες έπρεπε να σταματήσουμε όλοι. Και τώρα είναι η ώρα να θέσουμε τις πιο δύσκολες ερωτήσεις. Μας ενδιαφέρει η Δημοτική Πινακοθήκη να έχει ένα σωστό οργανισμό εσωτερικής υπηρεσίας στον οποίο το προσωπικό με σύμβαση δημοσίου δικαίου που απαρτίζεται από 12 άτομα να περιλαμβάνει ανθρώπους με την κατάλληλη επιστημονική κατάρτιση που χρειάζεται για να τρέξει μια Πινακοθήκη; Αυτή τη στιγμή στους 12 που προβλέπει ο κανονισμός δεν υπάρχει ούτε ένας σχετικός με την ιστορία της τέχνης. Οι επιμελητές που προσλαμβάνονται με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου και είναι αρμόδιοι για το εκθεσιακό πρόγραμμα και τη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων, για την ουσιαστική αποστολή του θεσμού, θα είναι πάντα όμηροι των 12 αυτών υπαλλήλων με σύμβαση δημοσίου δικαίου σε μη συναφή αντικείμενα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η θέση του Έφορου της Δημοτικής Πινακοθήκης που ταυτίζεται με τον προϊστάμενο των διοικητικών υπηρεσιών και για την οποία πάλι δεν απαιτείται η πρέπουσα επιστημονική καταξίωση και εντρύφηση στη μελέτη της τέχνης. Αποτέλεσμα της απαξίωσης των ειδικών επιστημόνων είναι ότι ακόμα και σήμερα η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων βασίζεται σε επιτροπή εθελοντών για να οργανώσει το εκθεσιακό της πρόγραμμα, δεν έχει σοβαρή μελέτη για τη μόνιμη συλλογή της, ούτε βέβαια κατάλογο αυτής και δεν μπορεί ούτε στοιχειωδώς να ανταποκριθεί στους σκοπούς του νομικού της προσώπου που η ίδια έχει ορίσει.

Οφείλουμε να πούμε ότι το πλαίσιο που μόλις περιγράψαμε είναι μια ελληνική ιδιαιτερότητα. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο και είναι ενδεικτικό της οδυνηρής και διαχρονικής αδυναμίας της Ελλάδας να λειτουργήσουν οι πολιτιστικοί θεσμοί με τον τρόπο που αρμόζει και με διεθνή πρότυπα. Ναι, δικαιούμαστε να είμαστε περήφανοι για τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων επειδή είναι από τις πρώτες στην Ελλάδα. Είναι όμως έτσι διότι οι υπόλοιπες 52 που υπάρχουν συναγωνίζονται η μια την άλλη στην απραξία και στην αδιαφορία. Αν δούμε τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων εντός του Ευρωπαϊκού πλαισίου στο οποίο ανήκουμε, τότε είμαστε στις τελευταίες θέσεις, με τη Γερμανία να καταλαμβάνει τις πρώτες στη λειτουργία των μικρών μουσείων.

Από μια άποψη λοιπόν καλύτερα και ήρθε η καραντίνα για να μπορέσουμε να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας αναφορικά με το τι είναι σημαντικό και τι όχι. Πολιτισμός δεν είναι μόνο οι πολιτιστικές εκδηλώσεις στις οποίες προσκαλούμαστε να παρευρεθούμε αλλά πρωτίστως η σωστή και δέουσα λειτουργία των θεσμών της ελληνικής κοινωνίας. Όταν οι πολιτιστικοί θεσμοί όπως η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων λειτουργούν σωστά, τότε αξιοποιούνται οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας και η τέχνη πάει μπροστά. Όπως λειτουργεί η πολιτική διοίκηση των θεσμών μέχρι τώρα, καταφέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που είναι η δηλωμένη τους πρόθεση. Αντί για την καταξίωση των θεσμών φέρνει την απαξίωσή τους. Η εποχή μπορεί να είναι τραγική λόγω της οδύνης της πανδημίας και της σοβαρότητας της απειλής για την υγεία των πολιτών αλλά είναι επίσης τραγική λόγω των διαχρονικών χειρισμών της πολιτικής διοίκησης που φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά τα οποία σκοπεύει, όπως οι τραγικοί ήρωες. Η υπεροψία ότι εμείς μπορούμε να λειτουργήσουμε τους πολιτιστικούς θεσμούς με εθελοντές και χωρίς αμειβόμενους ειδικούς που μάλιστα τολμούν να διεκδικούν να λένε τι θα γίνει, προέρχεται από το γεγονός ότι σε αυτούς τους θεσμούς θέλουμε να βολέψουμε ημέτερους γενικών καθηκόντων, αντλώντας ψήφους για τις επόμενες εκλογές. Σε αυτήν την υπεροψία της δημόσιας διοίκησης που αδυνατεί διαχρονικά να πάρει σοβαρά την τέχνη οφείλεται η χαμηλή κατάταξη της Ελλάδας στη λειτουργία των πολιτιστικών θεσμών.

Δεν είναι λάθος να παραδειγματιστούμε από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής οικογένειας που τα καταφέρνουν καλύτερα από εμάς στον πολιτισμό επειδή δείχνουν προσήλωση στην εύρυθμη λειτουργία των θεσμών. Ας δούμε και μερικά δικά μας παραδείγματα: πού ήταν Μουσείο Μπενάκη όταν διευθυντής του ήταν ο αείμνηστος Άγγελος Δεληβοριάς και πού είναι σήμερα που, κατά γενική ομολογία, έχει χάσει το βηματισμό του, όντας ακέφαλο. Ας κάνουμε την παρούσα κρίση μια ευκαιρία για αναδιοργάνωση και περαιτέρω στήριξη των θεσμών της κοινωνίας μας.