5. ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑ
…Κράτησα τη ζωή μου ψιθυριστά
μέσα στην απέραντη σιωπή
δεν ξέρω πια να μιλήσω μήτε
να συλλογιστώ΄ψίθυροι
σαν την ανάσα του κυπαρισσιού
τη νύχτα εκείνη
σαν την ανθρώπινη φωνή
της νυχτερινής θάλασσας στα χαλίκια
σαν την ανάμνηση της φωνής σου
λέγοντας «ευτυχία»….
…ο δρόμος αυτος δεν τελειώνει
δεν έχει αλλαγή, όσο γυρεύεις
να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια,
εκείνους που έφυγαν εκείνους
που χάθηκαν μέσα στον ύπνο
τους πελαγίσιους τάφους,…
Από το Επιφάνεια 1937 του Γιώργου Σεφέρη (1)
ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ
Εχοντας νωπή στην εσω ακουστική μου ΚΑΤΑσταση τους μελοποιημένους στίχους του λιμπρέτου της όπερας Βόιτσεκ του Alban Berg (2) παρακολουθώ λίγο πριν τα μεσάνυχτα της Δευτέρας στο κανάλι της Βουλής, την υψηλού αισθητικού επιπέδου εκπομπή για την Τέχνη «οι τυχοδιώκτες της μοντέρνας τέχνης» και υπ επεισόδιο «Λιμπερτά» 1930-1939. Παρουσιάζεται περισσότερο για την αντιφασιστική δράση τους παρα για τα έργα τους μεταξύ άλλων οι Αραγκόν, Πρεβέρ, Α.Κ. Μπρεσόν, Φρίντμαν (3), Μαλρό και φυσικά ο Πάμπλο Πικάσο. Με αφορμή τον εμφύλιο Ισπανικό πόλεμο και την τραγωδία της ισοπέδωσης της Ισπανικής πόλης Γκουέρνικα ή Γκερνίκα (το σωστότερο) στις 17/4/37, ο εγκλωβισμένος στην αγκαλιά της Ντ Μαρ διάσημος ζωγράφος, εμπνέεται και μεταφέρει –αφού κάνει μια σειρά από παθιασμένα προσχέδια-ενσταλαγμένα συνθετικά , το πιο τραγικό, αντιφασιστικό , αντιπολεμικό εργο του 20ου αιώνα, και ένα από τα κορυφαία παγκοσμίως, όλων των εποχών… Η καθολική αποδοχή ενός έργου της μοντέρνας τέχνης με τις μετακυβιστικές δομές εδραίωσε την αίγλη του μεγάλου ζωγράφου καθιστώντας τον-σε σχέση πάντα με την πρωτοποριακή πορεία του (4) μαζί με τον Αϊνστάιν, σε κορυφαία προσωπικότητα του αιώνα. Η αβάστακτη βαρύτητα των καινοτόμων επιστημονικών ανακαλύψεων του Αϊνστάιν πόσες φορές αντικαταστάθηκε από την ελαφρότητα κινήσεων και μικροδράσεων του στην πεζή πραγματικότητα του. Γράφει ο Ιταλο Καλβίνο για το υπαρξιακό αντίβαρο
«…Αυτό κάνει και ο Μίλαν Κούντερα με ενάργεια και αμεσότητα, Το μυθιστόρημα του “Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι”, αποτελει στην πραγματικότητα μια πικρή διαπίστωση του Αναπόδραστου Βάρους της Ζωης: διαπίστωση όχι μόνο των απελπιστικών συνθηκών καταπίεσης που επικρατούσαν στην άτυχη χώρα του, αλλά κυρίως μιας ανθρώπινης συνθήκης γνωστής ακόμα και σ’ εμάς, που είμαστε απείρως πιο τυχεροί. Για τον Κούντερα, το βάρος της ζωής, ενυπάρχει σε κάθε μορφή καταναγκασμού: είναι το πυκνό πλέγμα δημόσιων και ιδιωτικών καταναγκασμών που τυλίγει όλο και πιο ασφυκτικά στις θηλιές του κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Το μυθιστόρημά του μας αποδεικνύει πώς όλα όσα επιλέγουμε και θεωρούμε ανάλαφρα στη ζωή αργά ή γρήγορα αποκαλύπτουν το αβάσταχτο βάρος τους. Ισως μόνο η ζωντάνια και η ευστροφία του πνεύματος να ξεφεύγουν από αυτή την καταδίκη…».
ΝΤΕΠΡΟΦΟΥΝΤΙΣ
30 Νοεμβρίου 1952… 15 χρόνια μετά την Γκέρνικα, στον Κατσαμπά της Χαλέπας, η Ευαγγελία Μαρκαντωνάκη, το γένος Μυριζάκη, με τη βοήθεια μαμής, με γέννησε… χρόνια μου πολλά λοιπόν. Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι μου, αντιστέκεται στο βάρος των ημερών, ενθυμούμενος τη βαριά υπαρξιακή και πιλοτική μου εμπλοκή μέσα και έξω από τα γεγονότα, που άλλα έζησα κι άλλα μου εξιστόρησαν, οικείοι άνθρωποι που πλέον έφυγαν-ουδέτεροι πλέον- μέσα στον ύπνο τους πελαγίσιους τάφους… Ηταν σιωπηλό φόντο στην επταετία η στάση του πατέρα μου Πέτρου κράτησα τη ζωή μου ψιθυριστά μέσα στην απέραντη σιωπή, όπως και η οργή του για το ρόλο των μεγάλων ένθεν και κείθεν στον εμφύλιο που τον έκαναν να απομονωθεί από το άστυ και να γίνει ένας συνειδητοποιημένος αγρότης. Ομαλός, Κουντούρα, Σούγια, Λυγιά, και η μάνα μας μόνη με τρία παιδιά να κάνει τη φτωχιά το υστέρημα της ευτυχία η ανάμνηση της φωνής της, οδηγός για μένα και τα αδέλφια μου, μόνο ο δρόμος του καλού της συνεισφοράς έμεινε απέναντι στα μεγάλα λόγια των κρατούντων. Τι κι αν πέρασα τα μεταπολεμικά χρόνια με την ψευδαίσθηση ότι μέσα από ιδεολογικούς δρόμους θα αλλάξουμε τα… πράγματα.
Ο δρόμος αυτός δεν τελειώνει δεν έχει αλλαγές, όσο γυρεύεις… 65 χρόνια ΒΑΔΙΖΩ (5) και, δεν ξέρω πια να μιλήσω μήτε να συλλογιστώ… Ίσως γιατί βάζω, έμαθα να βάζω ερωτήσεις ενώ σιχαίνομαι το δογματικό κιτς, κρύβοντας τις εύκολες απαντήσεις από τον άλλο αγανακτισμένο μου εαυτό. Ξαναγυρνώ στον Κούντερα και την “αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι” (… Στο βασίλειο του ολοκληρωτικού κιτς οι απαντήσεις δίνονται εκ των προτέρων και αποκλείουν κάθε καινούρια ερώτηση. Απ’ αυτό απορρέει ότι ο αληθινός αντίπαλος του ολοκληρωτικού κιτς είναι ο άνθρωπος που θέτει ερωτήσεις. Η ερώτηση είναι σαν το μαχαίρι που σχίζει το ζωγραφισμένο μουσαμά του σκηνικού για να μπορέσει κανείς να δει αυτό που κρύβεται πίσω…
ΑΝΑΛΑΦΡΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΟΤΗΤΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΔΑΦΝΗ
Μπορεί η ζωγραφικη δουλεια της Δάφνης Μυλωνογιάννη να θεωρηθεί ευχάριστη έκπληξη; Για όσους παρακολουθούμε διακριτικά την πορεία της από την παιδική της ηλικία, θα έλεγα, πως ήταν αναμενόμενη, αφού το πληθωρικό της ταλέντο αναμφισβήτητα δεδομένο, απλά μετέθετε το εκθεσιακό ατομικό εγχείρημα. Τώρα λοιπόν, η πρώτη ατομική έκθεση της, που συνεχίζεται στην αίθουσα Τέχνης Β. Μυλωνογιάννη, «προσωπικές αφηγήσεις», και είναι αυτές οι μικρές κυρίως προσωπικές ζωγραφικά πικάντικες αφηγήσεις, που συνδιαλέγονται με αντιρρεαλιστικά πρόσωπα, όχι ως ενσταντανέ, αλλά ως μορφικά πυκνώματα που δεν αναρωτιέσαι ποιον παριστάνουν, αφού σχεδόν όλα έγιναν για να καταγράψουν μια αντιμανιερίστικη ποικιλία γραφής, εν εξελίξει.
Γνωρίζουμε, πως παρουσιάστηκαν στο παγκόσμιο εικαστικό γίγνεσθαι του 20ου αιώνα , αλλά ταυτόχρονα, είναι εντελώς απαραίτητες-στο βαθμό που δεν αναμασούν πρότυπα- και στην εποχή μας, που η ψηφιακή επικράτηση επιβάλλεται συνεχώς εις βάρος της απλής ζωγραφικής χειρονομίας. Η Τεχνη της Δάφνης, δεν υπόκειται σε εννοιολογικές θολούρες, αλλά “χορεύει” σαρκαστικά, άμεσα, κλείνοντας το μάτι στους εξοικειωμένους στην ανάλαφρη ζωγραφικότητα. Το αν εξπρεσιονίζει συγγενεύοντας περισσότερο, στην Α ή Β δοκιμασμένη τάση, ή τον τάδε καταξιωμένο καλλιτέχνη, ουδόλως μας απασχολεί αφού η εργασιομανής πληθωρική ακόμα και εν τη μικρή κλίμακα Δ.Μ., εγγυάται ως νέος άνθρωπος, πως απ τους πειραματισμούς και τα ζωγραφικά ερωτήματα θα αρθρώσει στο μέλλον, καλλιτεχνικό χαρακτήρα, αντίστοιχο στους ανθρώπους που πιστεύουν στις ικανότητες της.
Από το βιβλίο του Ιταλο Καλβίνο (6) και το κεφάλαιο «ελαφρότητα « της αφιερώνω ένα απόσπασμα: …ας επιλέξουμε τον Χένρυ Τζέιμς, ανοίγοντας στην τύχη ένα από τα βιβλία του: Αυτή η άβυσσος, που διαρκώς γεφυρώνονταν από μια κατασκευή αρκετά αυσταθή, παρά την ελαφρότητα της και τους περιστασιακούς κραδασμούς της στις περιδινήσεις του αέρα, τους ωθούσε κατά καιρούς να κατεβάζουν το βυθόμετρο για να τη μετρήσουν, δοκιμάζοντας έτσι τη διαισθητική τους ικανότητα…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Γιώργος Σεφέρης από τον τομο «ποιήματα» που συνέλεξε ο εκδοτικός οίκος «Ίκαρος», πρώτη έκδοση 1972
(2) Alban Berg από την εξαιρετική σειρά ¨όπερα τέσσερις αιώνες¨, 70 Βήμα Τέχνη με 36 συνθέτες, ιστορικά δεδομένα, λιμπρέτα και cd το Βοιτσεκ, το 23ο στη σειρά
(3) Φριντμαν ο επονομαζόμενος περίφημος πολεμικός φωτορεπόρτερ Ρόμπερτ Κάπα, σημαντικός και ο αντιφασιστικός ρόλος του Α. Μαλρό θα μας απασχολήσει…
(4) Πάμπλο Πικάσο, είναι απίστευτη η βιβλιογραφία για το αριστούργημα Γκερνίκα , γι αυτό και δημοσιεύω ένα έργο πο έγινε απ’ αυτόν τη χρονιά που γεννήθηκα, το 1952
(5) Επίκαιρο στην πρόσφατη μελέτη μου το δοκίμιο του Ονόρε ντε Μπαλζακ, «Θεωρία του βαδίσματος» θα επανέλθω
(6) Ίταλο Καλβίνο, από το βιβλίο του «Τα Αμερικάνικα μαθήματα» , Καστανιώτης, 2013
