Ο πολιτισμικός πλουραλισμός που χαρακτήριζε και ως ένα σημείο χαρακτηρίζει τη χανιώτικη κοινωνία αποτυπώνεται αρκετά καθαρά στα φωτογραφικά “ενσταντανέ” του 19ου και των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Λιτανείες, συλλαλητήρια, κηδείες, παρελάσεις και κάθε είδους συγκεντρώσεις αποτελούσαν στόχο για τον φωτογραφικό φακό κυρίως των επαγγελματιών της εποχής, αφού αρκετοί θα ενδιαφέρονταν για την αγορά των φωτογραφιών αυτών. Φυσικά η συντριπτική πλειοψηφία των φωτογραφιών αφορά στρατιωτικές παρελάσεις κι εκδηλώσεις των στρατιωτικών τμημάτων των “Προστάτιδων Δυνάμεων” που βρίσκονταν στα Χανιά αυτή την περίοδο, σήμερα όμως δεν θα ασχοληθούμε μ’ αυτά. Από τις υπόλοιπες, αυτές που δεν έχουν πολιτικό χαρακτήρα αφορούν τις δραστηριότητες κυρίως των θρησκευτικών μειονοτήτων της πόλης, ενώ σπανίζουν στιγμιότυπα που αφορούν θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές της κυρίαρχης ελληνορθόδοξης πλειοψηφίας, με εξαίρεση τα Θεοφάνια. Κηδείες, συγκεκριμένα πομπές κηδειών επιφανών μουσουλμάνων, έχουν αποτυπωθεί από το φακό του Περικλή Διαμαντόπουλου, ενώ λείπουν αντίστοιχα στιγμιότυπα από κηδείες ελληνορθόδοξων. Να τον έλκυσε το στοιχείο του ανατολίτικου μυστικισμού ή ενδεχομένως η διεύρυνση του πελατολογίου του από τους ντόπιους μουσουλμάνους; Αγνωστο. Ο ίδιος πιθανότατα (ή η κόρη του Λιλίκα) απαθανάτισε και την πομπή της κηδείας του επιφανούς Εβραίου ραβίνου Αβραάμ Εβλαγόν το 1933, την οποία παρουσιάσαμε στις “Φωτοαναδρομές” με αριθμό 372.
Κάποιες έχουν αποτυπώσει τη λιτανεία της Αγίας Δωρεάς που πραγματοποιούσε η καθολική κοινότητα των Χανίων 50 μέρες μετά το Πάσχα, συνήθως εντός του πρώτου δεκαπενθημέρου του Ιουνίου και την οποία παρακολουθούσαν αδιακρίτως καθολικοί και ορθόδοξοι συμπολίτες μας. Μαζί τους αποτυπώνεται φυσικά και ο περιβάλλων χώρος, οι δρόμοι που περνούσε η πομπή και τα γύρω κτήρια, καθώς και οι ενδυμασίες, τα λάβαρα και οι φυσιογνωμίες αυτών που συμμετείχαν. Το ίδιο ισχύει και για τη μοναδική φωτογραφία από συλλαλητήριο που δημοσιεύουμε σήμερα, ένα από τα πολλά συλλαλητήρια υπέρ της Ενωσης που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο της Αυτονομίας “εις επήκοον των Μεγάλων Δυνάμεων” της εποχής. Στην πρώτη φωτογραφία, η λιτανεία της Αγίας Δωρεάς στην αρχή της οδού Χάληδων στις 14 Ιουνίου του 1903 από το αρχείο της καθολικής εκκλησίας των Χανίων (δημοσιεύεται στο βιβλίο “Η Κρήτη και ο πατήρ Αντωνίνος (1867 – 1908) του π. Νικόλαου Ρούσσου). Προηγούνται μαθήτριες της σχολής Καλογραιών και μαθητές της σχολής των Φρερ κρατώντας λάβαρα.
Στη δεύτερη, και πάλι η λιτανεία της Αγίας Δωρεάς το 1926 περνάει από την οδό Κανεβάρο στο Καστέλι. Διακρίνεται ο καθολικός επίσκοπος Σεμινάρα και ο καπουκίνος μοναχός Φελίτσε ντα Πετινέο (με τα πυκνά γένια), συγγραφέας του νεότερου Χρονικού της καθολικής εκκλησίας των Χανίων. Στην τρίτη, λεπτομέρεια από παρόμοια λιτανεία. Στην τέταρτη, μουσουλμανική κηδεία περνάει από την οδό Νοέλ, (σημερινή Καραολή – Δημητρίου) με κατεύθυνση την οδό Ποττιέ (σήμερα Χάληδων) και στη συνέχεια τα “Μεζαρλίκια” έξω από τα τείχη των Χανίων. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι συμμετέχουν, ενώ είναι άξιο παρατήρησης το λευκό “πένθος” στα μανίκια των πενθούντων, αντί του μαύρου που γνωρίζουμε σήμερα. Στην πέμπτη, μουσουλμανική κηδεία περνάει την οδό Νταλιάνη. Καρτ ποστάλ εποχής. Στην έκτη, μουσουλμανική κηδεία περνά την οδό Κανεβάρο. Οπως και η τέταρτη έχει τραβηχτεί από τον Π. Διαμαντόπουλο. Στην έβδομη και την όγδοη, η πομπή της κηδείας του ραβίνου Αβραάμ Εβλαγόν διέρχεται την οδό Χάληδων προς την πλατεία 1866 και στη συνέχεια το εβραϊκό κοιμητήριο. (Δείτε τις Φωτοαναδρομές με αριθμό 372). Στην ένατη τέλος, συλλαλητήριο με αίτημα την Ενωση με την Ελλάδα μπροστά στο προξενείο της Αυστροουγγαρίας. (φωτ. Συγγελάκη).
