Τελικά, ποιος πυρπόλησε την Μονή Αρκαδίου;

Την ημέρα των επετειακών εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια από την εθελοθυσία του Αρκαδίου και ενώ η τελετή ανακήρυξης του Προέδρου της Δημοκρατίας,

Προκόπη Παυλόπουλου, σε επίτιμο δημότη Ρεθύμνου όδευε προς ένα λαμπρό φινάλε, όπως επέβαλλαν οι περιστάσεις, μια «έκρηξη» ψιθύρων διαχύθηκε στο ακροατήριο. Μέσα σε μόλις λίγα δευτερόλεπτα το πανηγυρικό κλίμα της τελετής «εξανεμίστηκε». Ωσάν κεραυνοβολημένοι οι παριστάμενοι φορείς και εκπρόσωποι των Αρχών έψαχναν να βρουν από πού τους ήρθε το επετειακό… βόλι. Μια αναφορά του Προέδρου έμελλε να «αναζωπυρώσει» μια ιστορική διαμάχη δεκαετιών για την ταυτότητα του πυρπολητή του Αρκαδίου.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναφέρθηκε στους «δύο πυρπολητές του Αρκαδίου», δηλαδή στον Κωστή Γιαμπουδάκη από το Αδελε Ρεθύμνου και στον Εμμανουήλ Σκουλά, τον Γαριβαλδινό επαναστάτη, από τα Ανώγεια, όπως είπε χαρακτηριστικά στην αντιφώνησή του, αφήνοντας άναυδο το κοινό.

Εκδοχές
Για τον Δήμο Ρεθύμνου (στον οποίο πλέον έχει υπαχθεί και ο πρώην Δήμος Αρκαδίου) αδιαμφισβήτητος πυρπολητής είναι ο Κωστής Γιαμπουδάκης, ο οποίος επικράτησε στην ιστορία από εκείνη την εποχή. Την εκδοχή του Εμμανουήλ Σκουλά υποστηρίζει με θέρμη η πλευρά των Ανωγείων, η οποία έχει αποδυθεί σε έναν μακροχρόνιο και τιτάνιο αγώνα συγκέντρωσης στοιχείων προς επίρρωσιν αυτής της θέσης. Δεκαετίες μετά την ανύψωση του ανδριάντα του Κωστή Γιαμπουδάκη στο Ρέθυμνο, οι Ανωγειανοί έστησαν τον ανδριάντα του δικού τους ήρωα στην ορεινή κωμόπολη. Μάλιστα από το 1996 τιμούν σε χωριστή εκδήλωση τον πυρπολητή τους, Εμμανουήλ Σκουλά.

Στο Ρέθυμνο ακόμα δεν μπορούν να «καταπιούν» το «λεκτικό ολίσθημα» του Προέδρου της Δημοκρατίας και μάλιστα σε μια ημέρα που σύσσωμο το δημοτικό συμβούλιο τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της πόλης για την προσφορά του στην επιστήμη και την πνευματική ζωή της χώρας. Θεωρούν τη στάση του προσβλητική και υπαίτια για την ανακίνηση ενός διχαστικού θέματος. Αμέσως μετά τη λήξη της τελετής τον κάλεσαν τηλεφωνικώς να… διορθώσει την κατάσταση, μεταφέροντάς του το κλίμα αναβρασμού στην τοπική κοινωνία. Τελικά η… διόρθωση έγινε με απάλειψη και των δύο ονομάτων στο επίσημο κείμενο της Προεδρίας. Ο δήμαρχος Ρεθύμνου, Γιώργος Μαρινάκης, μιλώντας στο «Εθνος» τόνισε ότι «κάποιοι χρησιμοποίησαν εν αγνοία του τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον εξέθεσαν». Υποστήριξε ότι όλο αυτό μεθοδεύτηκε από συγκεκριμένους κύκλους, οι οποίοι τον ενέπλεξαν σε ένα θέμα που προκαλεί διαίρεση και διχασμό.

Και ενώ στο Ρέθυμνο «το φυσούν και δεν κρυώνει», στ’ Ανώγεια ρίχνουν «μπαλοθιές» από τη χαρά τους. Κάνουν λόγο για ομιλία-σταθμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος «φώτισε με την τοποθέτησή του την ιστορική αλήθεια για τους πυρπολητές του Αρκαδίου» και ζητούν να περιλαμβάνεται και η κωμόπολή τους στις επίσημες εκδηλώσεις της Πολιτείας. «Εμείς σεβόμαστε τους πάντες. Ας σεβαστούμε λοιπόν και τις δύο εκδοχές που προκύπτουν μέσα από στοιχεία» δήλωσε από την πλευρά του ο δήμαρχος Ανωγείων, Μανόλης Καλλέργης.

Το φιτίλι της αντιπαράθεσης για το ποιος ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη της Μονής Αρκαδίου στις 9 Νοεμβρίου 1866 άναψε πριν από πολλά χρόνια.

Από το 1970 έως το 1996 η Ακαδημία Αθηνών δέχθηκε τρεις φορές αίτημα-ερώτημα και από τις δύο εμπλεκόμενες πλευρές σχετικά με το πρόσωπο που υπήρξε πυρπολητής.

Η Ακαδημία Αθηνών σταθερά απαντά ότι δεν υπάρχουν επαρκή ιστορικά στοιχεία ώστε να μπορεί κανείς να αποφανθεί με βεβαιότητα περί του ποιος έθεσε το πυρ. «Επομένως το ζήτημα από πλευράς Ακαδημίας θεωρείται λήξαν, εφόσον δεν προσάγεται κανένα νέο σοβαρό τεκμήριο που να αποδεικνύει ποίος υπήρξε πυρπολητής». Η υπόθεση έφθασε το 2005 μέχρι το Συμβούλιο της Επικρατείας, όπου προσέφυγε εκπρόσωπος της οικογένειας Σκουλά, στρεφόμενος κατά του νομάρχη Ρεθύμνης επειδή αρνήθηκε να περιλάβει τα Ανώγεια στις εορταστικές εκδηλώσεις της επετείου. Η προσφυγή απορρίφθηκε. Στη διένεξη δίνει νέα διάσταση το 2002 ο καθηγητής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδος στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κ. Αποστόλης Παπαϊωάννου, ο οποίος δημοσιεύει έρευνα με τον τίτλο «Εμμανουήλ Αναγνώστου Βασιλείου Σκουλάς, ο Πυρπολητής του Αρκαδίου». Η έρευνα βασίζεται κυρίως σε έγγραφα από το αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών. Χαρακτηριστικότερο είναι το έγγραφο με ημερομηνία 21 Νοεμβρίου 1866, του υποπρόξενου της Ελλάδας στο Ηράκλειο, Ιωάννη Μπαρουξάκη, το οποίο απευθύνεται στον τότε υπουργό Εξωτερικών, Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Σε αυτό ο Εμμανουήλ Σκουλάς αναφέρεται ως ο πυρπολητής. ?

Η ταυτότητα των δύο θρυλικών επαναστατών

Ο Κωστής Γιαμπουδάκης, ο άνθρωπος που κατά την επικρατούσα εκδοχή ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη της Μονής, γεννήθηκε στο Αδελε Ρεθύμνου. Διατηρούσε κρεοπωλείο στο χωριό και είχε στενούς φιλικούς δεσμούς με τον ηγούμενο της Μονής Αρκαδίου, Γαβριήλ.

Ηταν παντρεμένος με την Αικατερίνη, το γένος Περακάκη, και είχαν αποκτήσει έναν γιο. Οταν ξεκίνησε η επανάσταση του 1866 μετέφερε την οικογένειά του στον Μέρωνα Αμαρίου για μεγαλύτερη ασφάλεια.

Περιγράφεται ως ένας άνθρωπος με επιβλητικό βλέμμα και ανοιχτή καρδιά. Ξεχώριζε για την παλικαριά του και τον πατριωτισμό του. Πολλές φορές είχε υπερασπιστεί με σθένος συμπατριώτες του έναντι των Τούρκων, αψηφώντας τον κίνδυνο που διέτρεχε η ζωή του.

Ο 25χρονος Εμμανουήλ Σκουλάς ήταν ο μικρότερος αδελφός του γενικού αρχηγού Μυλοποτάμου, καπετάνιου Μιχαήλ Βασιλείου (Αναγνώστου) Σκουλά. Απόφοιτος του Γυμνασίου της Σύρου με αναφορές για σπουδές και στην Αθήνα.

Ηταν δάσκαλος στ’ Ανώγεια πριν από την επανάσταση του 1866. Ηταν ανήσυχο πνεύμα και διακρινόταν για τον φλογερό πατριωτισμό του. Ηταν αρραβωνιασμένος με την Αννεζίνα Κεφαλογιάννη. Ορκίζεται Γαριβαλδινός και εντάσσεται στον πυρήνα που δημιουργεί στην Ελλάδα ο πρωτότοκος γιος του Ευρωπαίου πολιτικού Τζουζέπε Γκαριμπάλντι. Βρέθηκε στο Αρκάδι ως κομιστής επιστολής του αδελφού του, όμως δεν επέστρεψε ποτέ παρά τις εντολές του καπετάνιου.

Πέρα και πάνω από τις τοπικιστικές έριδες για την ταυτότητα του πυρπολητή, αναδεικνύεται μέσα από όλα τα ιστορικά ντοκουμέντα και τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες ότι η ανατίναξη της Μονής δεν ήταν εντολή και απόφαση ενός ανθρώπου.

Ηταν συναπόφαση των πολιορκούμενων επαναστατών, εθελοντών αλλά και των γυναικόπαιδων στη Μονή, οι οποίοι επέλεξαν να ανατιναχθούν παρά να πέσουν στα χέρια του εχθρού, σκοτώνοντας ταυτόχρονα εκατοντάδες στρατιώτες του Μουσταφά πασά.

Ουγκώ
Ηταν ένα μεγαλειώδες γεγονός που συγκίνησε την Ελλάδα και την Ευρώπη και υμνήθηκε από επιφανείς προσωπικότητες. Ο κορυφαίος και σύγχρονος του έπους συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ είχε πει: «Το ηρωικό Αρκάδι αγωνίστηκε σαν Κάστρο και πέθανε σαν Ηφαίστειο».

Στη Μονή είχαν οχυρωθεί 964 άνθρωποι, 325 άνδρες μαζί με τους μοναχούς και τον ηρωικό ηγούμενο Γαβριήλ και οι υπόλοιποι ήταν γυναικόπαιδα.

ΠΗΓΗ: ethnos.gr