Σ’ ἐποχὲς ποὺ ἡ παρεχόμενη πρὸς τοὺς νέους ἀνθρώπους ἐκπαίδευση πραγματοποιεῖτο κατ’ οἶκον κι ὁ δάσκαλος ἦταν ἐ λ ε ύ θ ε ρ ο ς ἀ π ὸ δ υ ν άμ ε ι ς ἀ λ λ ό τ ρ ι ε ς π ρ ὸ ς α ὐ τ ή ν, τὸ ἐπίπεδο τῆς διδασκαλίας καὶ τῆς μάθησης ἦταν ὑψηλὸ κι ὅλοι ἀπολάμβαναν τοὺς καρποὺς μίας τέτοιας ἐκπαίδευσης.
Ὅταν ὅμως ἄρχισε νὰ ὀργανώνεται ἐπίσημα ἡ ἐκπαίδευση κι ἀναπόφευκτα νὰ ἐντάσσεται σὲ διοικητικὲς κι ἄλλες ἱεραρχίες, νὰ γίνεται μὲ λίγα λόγια σύστημα καὶ νὰ χάνονται οἱ παλιὲς ἐλευθερίες κινήσεων ποὺ εἶχαν οἱ δάσκαλοι κι οἱ μαθητές, ξέπεσε κατὰ πολὺ τὸ μορφωτικὸ ἀγαθὸ στὴ συνείδηση ὅλων κι ἀπαξιώθηκε ἡ δουλειὰ τοῦ δασκάλου. Πλέον, τὸ βάρος μίας πολυδαίδαλης ἱεραρχίας πίεζε ἐκ τῶν ἄνω τοὺς ὤμους ὅλων ὅσων συμμετεῖχαν στὴν ὑπόθεση τῆς ἐκπαίδευσης κι ἀποτελοῦσαν τὴ βάση αὐτῆς τούτης τῆς ἱεραρχίας. Ἀπὸ ἐδῶ καὶ στὸ ἑξῆς δὲν θὰ ἐπιτρεπόταν στὸν δάσκαλο νὰ ἐνεργῇ ὅπως θέλει καὶ ταυτόχρονα δὲν θὰ ἦταν στὸ χέρι του νὰ μὴν ἐνεργῇ ὅταν πρέπῃ! Ἡ παρακάτω ἱστορία περιγράφει τὴν ὄψη ποὺ παίρνει ἡ σοβαρὴ καὶ κρίσιμη ὑπόθεση τῆς ἐκπαίδευσης τῶν νέων ἀνθρώπων ὅταν γίνεται ἕρμαιο ἀνώτερων κι ἀπρόσωπων κέντρων δύναμης κι ἐπιβολῆς. Εἶν’ ἡ ἱστορία ποὺ ἐπαναλαμβάνεται ἐλαφρῶς παραλλαγμένη, ἐδῶ καὶ χρόνια, σ’ ὅλους τοὺς τόπους.
Τὸ μοναδικὸ σχολεῖο τῆς Ἀλχανίας ἦταν κτισμένο στὴ θέση Χρυσόμυγα· ἕνα πλάτωμα, περίπου δυὸ χιλιόμετρα ἔξω ἀπ’ τὸ κέντρο τοῦ ἐπινείου, μ’ ἀμπέλια, δέντρα κι ἄφθονο τρεχούμενο νερό. Ὀνομάστηκε ἔτσι γιατὶ στὴν περιοχὴ διαβιοῦσαν ἕνα σωρὸ χρυσόμυγες λόγῳ τῶν πολλῶν ζωικῶν κουφαριῶν καὶ καβαλίνων ποὺ ὑπῆρχαν ἐκεῖ. Ἀκριβῶς δίπλα ἀπ’ τὸ σχολεῖο ἦταν χτισμένο ἕνα ἐκτροφεῖο βοοειδῶν κι ἕνα χοιροστάσιο. Ὅταν ἀποφασίστηκε ἡ κατασκευὴ τοῦ σχολεῖο στὸ σημεῖο ἐκεῖνο, οἱ γονεῖς ἀντέδρασαν ἀλλὰ ἐπειδὴ οἱ μισοὶ περίπου δάσκαλοι ἦσαν ταυτόχρονα καὶ κτηνοτρόφοι, κρίθηκε ὅτι τὸ μέρος ἦταν ἰδανικὸ γιὰ τὴν διεκπεραίωση τῶν κτηνοτροφικῶν τους ἐργασιῶν μετὰ τὸ σχόλασμα καὶ χωρὶς νὰ μεσολαβοῦν οἱ πάντα κουραστικὲς καὶ χρονοβόρες μετακινήσεις ἀπ’ τὴ μία δουλειὰ στὴν ἄλλη. Φυσικὰ οἱ προϊστάμενοι, ἐνδιαφερόμενοι τάχα γιὰ τὴν ὁμαλὴ λειτουργία τοῦ σχολείου, ἔδωσαν δίκιο στοὺς δασκάλους γιατὶ φοβόντουσαν διάφορες ἀντιδράσεις ἀπὸ μέρους τους, ὅπως εἶν’ ἡ στάση ἐργασίας καὶ κατὰ συνέπεια τὸ κλείσιμο τοῦ σχολείου.
Δὲν ἦταν ἀπορίας ἄξιον γιατὶ τὸ σχολικὸ κτήριο θύμιζε ἐν πολλοῖς κτηνοτροφικὴ μονάδα: Μεγάλοι, μακρόστενοι καὶ ψηλοτάβανοι χῶροι ὅπου στοιβάζονταν σὲ στοίχους μὲ ἀπόλυτη εὐθυγράμμιση ἐκεῖνα τ’ ἄλλα ζωντανά, ἀρκετὰ ἐκ τῶν ὁποίων βαφτίζονταν ἀπ’ τοὺς δασκάλους τους γαϊδούρια ἢ βόδια. Ἡ ὁμοιότητα ὀφειλόταν ἐπίσης καὶ στὸν ἀρχιτέκτονα τοῦ σχολείου· ἦταν ὁ ἴδιος ποὺ εἶχε σχεδιάσει τὸ παρακείμενο χοιροστάσιο καὶ τὸ ἐκτροφεῖο βοοειδῶν!
Ἡ σχολικὴ μέρα ξεκίναγε νωρὶς τὸ πρωὶ στὴν αὐλὴ μὲ τὸ τροπάριο τοῦ καλοῦ Θεούλη ποὺ οἱ μαθητὲς τὸ ἔλεγαν πάντα ὄμορφα προκειμένου νὰ εὐχαριστήσουν τὸν καλὸ Θεούλη καὶ μαζὶ μ’ αὐτὸν τοὺς δασκάλους τους. Ἐν συνεχείᾳ ξεκινοῦσε μέσα στὶς τάξεις τὸ τροπάριο τῶν δασκάλων ποὺ ὕστερα ἀπὸ τόσα χρόνια ἐπαναλήψεών του τὸ ἔλεγαν πλέον μηχανικά, χωρὶς νὰ κομπιάζουν. Τὸ κόμπιασμα ξεκίναγε ὅταν κάποιος μαθητὴς ὑποχρέωνε τὸν δάσκαλο ν’ ἀπαντήσῃ σ’ ἐρωτήσεις του ποὺ τὸν ἔβγαζαν ἐκτὸς τροπαρίου. Βέβαια, οἱ φορὲς ποὺ συνέβαινε τοῦτο ἦταν τόσο σπάνιες ποὺ πιὸ εὔκολα θὰ ἔβλεπε κανεὶς ἕνα γαίδαρο νὰ πετάῃ παρὰ ἕναν μαθητὴ νὰ ξυπνᾷ ἐν ὥρᾳ μαθήματος καὶ νὰ κάνῃ δύσκολες κι ἐνοχλητικὲς ἐρωτήσεις. Τὸ σύνηθες ἦταν οἱ μαθητὲς ν’ ἀδιαφοροῦν γιὰ ὅσα ἔλεγε ὁ δάσκαλος ἁπλούστατα γιατί δὲν ἐνδιαφερόντουσαν νὰ μάθουν. Ἡ ἄποψη ποὺ ἀκουγόταν συχνὰ ἀπ’ τὰ παιδιὰ ὅτι ὁ δάσκαλος δὲν κάνει ζωντανὸ μάθημα καὶ καταντάει μετὰ ἀπὸ λίγο βαρετός, ἦταν ἁπλῶς ἕνα φτηνὸ καὶ χιλιομασημένο πρόσχημα γιὰ αὐτή τους τὴν ἔλλειψη ἐνδιαφέροντος.
Ἐξάλλου, ἦταν γνωστὸ ὅτι ἀπ’ τὸ ἀπόγευμα τῆς κάθε προηγούμενης μέρας ἡ πλειοψηφία τῶν μαθητῶν εἶχε ἤδη παρακολουθήσει τὰ ἴδια ἀκριβῶς μαθήματα κι εἶχε λύσει ὅλες τὶς ἀπορίες της στὸ ἰδιωτικὸ μάθημα ποὺ ἔκανε μ’ ἄλλους δασκάλους, συνήθως ἄνεργους καὶ μ’ ἔντονο τὸ βιοποριστικὸ πρόβλημα τὸ ὁποῖο ψευτοέλυναν μὲ τὰ μαθήματα αὐτά! Περιττὸ ν’ ἀναφερθῇ ὅτι τέτοια μαθήματα κάνανε κι οἱ δάσκαλοι τοῦ σχολείου ἰδίως ὅταν τὸ ἐμπόριο μὲ τὰ ζωντανὰ δὲν πήγαινε καλὰ κι ἔπρεπε νὰ συμπληρώσουν τὸ πενιχρὸ εἰσόδημά τους.
Τὸ ἐρώτημα ποὺ ἐπλανάτο γιὰ χρόνια πάν’ ἀπ’ τὰ κεφάλια ὅλων ἦταν: Οἱ δάσκαλοι τοῦ σχολείου λόγῳ τεμπελιᾶς σπρώχνανε τὰ παιδιὰ στ’ ἀπογευματινὰ μαθήματα μ’ ἐκείνους τοὺς ἄλλους δασκάλους γιὰ νὰ μάθουν ἐκεῖ πράγματι ὅ,τι δὲν μαθαίνανε τὸ πρωὶ ἢ ἐπειδὴ ἡ δύσκολη δουλειὰ γινότανε τὸ ἀπόγευμα καὶ ἡ πραγματικὴ μάθηση πετυχαινόταν τότε, οἱ δάσκαλοι τοῦ σχολείου δὲν ἔβρισκαν κανένα σοβαρὸ λόγο νὰ πασχίζουν γιὰ νὰ πετύχουν ὅλα ὅσα εἶχαν ἤδη ἐπιτευχθῆ τὴν προηγούμενη μέρα στὸ ἰδιαίτερο μάθημα μ’ ἐκείνους τοὺς ἄνεργους καὶ δύσκολα βιοποριζόμενους δασκάλους; Τὸ ἐρώτημα αὐτὸ δὲν ἀπαντήθηκε ποτὲ γιατὶ δὲν συνέφερε κανέναν δάσκαλο ν’ ἀναλάβῃ τὶς εὐθύνες του γιὰ τὸ ἐπίπεδο τῆς ποιότητας τῶν ὑπηρεσιῶν ποὺ προσέφερε στὸ σχολεῖο. Ἀκόμα κι ὅσοι στρογγυλοκάθονταν ψηλὰ στὴν ἱεραρχία τῆς ἐκπαίδευσης γνώριζαν πολὺ καλὰ τὴν κατάσταση ἀλλὰ κάνανε τὸ κορόιδο, γιατὶ ὅταν ὁ ὑψηλὰ ἱστάμενος θῶκος σοῦ παρέχει ἀνέσεις κι ἕνα σωρὸ διευκολύνσεις στὴν καθημερινότητά σου, δύσκολα ἀφήνεις τέτοια ἐπουσιώδη(!) ζητήματα νὰ σοῦ χαλᾶνε τὸ κέφι καὶ τὴν θαλπωρὴ ποὺ σοῦ προσφέρει ἕνας τέτοιος θῶκος.
Ὅπως καὶ νάχῃ τὰ παιδιὰ ἔπλητταν ἀφόρητα στὸ σχολεῖο γιατὶ στὴν πραγματικότητα δὲν εἶχαν νὰ πασχίσουν ἐκεῖ γιὰ τίποτα. Κι ἔτσι ὅταν στὴ συνείδηση τῶν μαθητῶν ἀπουσιάζει ὁ σκοπός, ἡ παρουσία τους στὸ σχολεῖο δικαιολογεῖ μόνον τὸν χαβαλὲ καὶ τὴν πλάκα. Ἐπειδή, λοιπόν, ἡ ἀναδουλειὰ γεννάει τὸ μούδιασμα καὶ τὸ μούδιασμα κάνει ἀκόμα πιὸ δύσκολη τὴν ἐπιστροφὴ στὴν δουλειά, ἔπρεπε νὰ βροῦν οἱ μαθητὲς τρόπους νὰ γεμίσουν τὸ κενό τους καὶ νὰ περάσουν οἱ πρωινὲς ὧρες ἀνώδυνα καὶ πάν’ ἀπ’ ὅλα ἀκούραστα.
Ἔτσι, κήρυτταν στάση μαθημάτων μὲ βασικὸ αἴτημα τὴν βελτίωση ὅλων ἐκείνων τῶν πραγμάτων γιὰ τὰ ὁποία, ὅμως, δὲν ἔδιναν δεκάρα τσακιστή, ὅπως ἡ διδασκαλία, οἱ κτηριακὲς συνθῆκες, ἢ ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ σχολείου ἀπ’ τὸ χοιροστάσιο καὶ τὸ βοϊδοτροφεῖο. Ἄλλες φορὲς ἀφῆναν ἐν ὥρᾳ μαθήματος τὸν Μορφέα νὰ τοὺς βαυκαλίζῃ ἐλαφρῶς ἢ ἔφευγαν ἀπ’ τὴν τάξη προβάλλοντας κάποια δικαιολογία καὶ δὲν γύριζαν ξανά. Ἐπιπλέον, τὸ ρεπερτόριο ξεμουδιάσματος περιελάμβανε ἐμπρησμούς, πασάλειμμα τῶν τοίχων μὲ καβαλίνες ἀπ’ τὸ παρακείμενο χοιροστάσιο, θραύση τζαμιῶν εἴτε τοῦ σχολείου εἴτε τοῦ χοιροστασίου, χάζι εἰς βάρος τῶν δασκάλων, ἰδιαίτερα αὐτῶν μὲ τὶς πιὸ πολλὲς παραξενιές, κι ἄφθονες βιαιοπραγίες εἰς βάρος τῶν πιὸ ἀδύναμων συμμαθητῶν τους.
Αὐτὴ ἡ χαλαρότητα ἐπικρατοῦσε φυσικὰ καὶ στὸν τρόπο διαχείρισης τούτων τῶν συμπεριφορῶν ἐκ μέρους τῶν δασκάλων. Ἐπειδὴ τὸ ξύλο στὰ σχολεῖα εἶχε καταργηθῆ πρὸ πολλοῦ, οἱ δάσκαλοι θεωροῦσαν ὅτι αὐτὸ ποὺ ἔμενε στὴ φαρέτρα τους ἦταν εἴτε καμμιὰ ἐπιπληξούλα, μέσῳ δυνατῆς φωνῆς, εἴτε ἡ ἀπομάκρυνση ἀπ’ τὴν τάξη ἢ κι ἀπ’ τὸ σχολεῖο. Τέτοιου εἴδους ἀντιμετωπίσεις ἀποτελοῦσαν βέβαια τὴν εὔκολη λύση ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ τὴ χειρότερη. Ἡ μὲν δυνατὴ φωνή, ποὺ προσομοίαζε σχεδὸν σὲ οὐρλιαχτό, εἶχε μόνον προσωρινὰ ἀποτελέσματα ἐνῷ ταυτόχρονα δημιουργοῦσε ἄριστες προϋποθέσεις γιὰ μόνιμο βράχνιασμα στὴν καλύτερη περίπτωση ἢ γιὰ μόνιμη ἀπώλεια τῆς φωνῆς στὴν χειρότερη περίπτωση. Ἡ δὲ ἀπομάκρυνση ἀπ’ τὸ σχολεῖο προκαλοῦσε ἔντονη ἀντίδραση ἀπ’ τὸν μαθητὴ ποὺ ἔπαιρνε σχεδὸν πάντα τὴ μορφὴ ἐκδίκησης: Ὁ ἀποβαλλόμενος μαθητὴς εἴτε μόνος του εἴτε μὲ τὴ βοήθεια ὁμοιοπαθούντων συμμαθητῶν του προκαλοῦσε ἕνα σωρὸ δολιοφθορὲς τόσο στὸ σχολεῖο ὅσο καὶ στὴν ἴδια τὴν περιουσία τοῦ δασκάλου· ἀρκετὲς φορὲς εἶχαν βρεθῆ σκοτωμένα γουρούνια ἢ βόδια στὸ κατώφλι τοῦ σπιτιοῦ δασκάλων!
Στὸ δύσκολο αὐτὸ θέμα τῆς διαχείρισης συμπεριφορῶν οἱ δάσκαλοι λειτουργοῦσαν, ὅπως καὶ σ’ ἄλλα ζητήματα, ἐρασιτεχνικά. Ὅταν συνεχίζῃς νὰ θυμᾶσαι τὶς τακτικὲς ποὺ ἀκολουθοῦσαν οἱ δικοί σου δασκάλοι καὶ τώρα τὶς ἐφαρμόζεις κατὰ γράμμα καὶ στὴ δική σου τάξη ἐνῷ ἀγνοεῖς ὅτι ἡ παιδαγωγικὴ ἐπιστήμη ἔχει κάνει προόδους κι ὅτι ὑπάρχουν ἄλλοι ἀποτελεσματικότεροι τρόποι γιὰ νὰ προλάβῃς ἕνα σωρὸ ἀνεπιθύμητες συμπεριφορὲς στὸ σχολεῖο, τότε εἶσαι ἕρμαιο τῆς προχειρότητας καὶ τῆς τσαπατσουλῖας.
Μὰ ὅλοι αὐτοὶ οἱ δάσκαλοι δὲν ἦταν τίποτ’ ἄλλο ἀπὸ κάτι κουρασμένα καὶ μεσόκοπα ἀνθρωπάκια, βυθισμένα μέσα στὸ σκότος τῆς ἀμάθειας – ἡ τελευταία φορὰ ποὺ εἶχαν ἀνοίξει βιβλίο ἦταν στὸ τελευταῖο ἔτος τῶν σπουδῶν τους σ’ ἐκεῖνα τ’ ἄθλια διδασκαλία – μὲ μοναδική τους ἔγνοια πότε θὰ χτυπήσῃ καὶ τὸ τελευταῖο κουδούνι γιὰ νὰ πᾶνε στὶς κτηνοτροφικές τους ἀσχολίες!
Τέτοια ἦταν ἀντιμετώπιση τῆς καριέρας τους ἀπὸ μέρους τους· ἂν δηλαδὴ γίνεται νὰ ὀνομάσω καριέρα αὐτὴ τὴν ἴδια κι ἀπαράλλαχτη παράδοση μαθήματος ἐπὶ τριάντα συναπτὰ ἔτη χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ ἀπολύτως καμμία περαιτέρω προοπτική. Ὅσο γιὰ ἐκεῖνον τὸν παιδαγωγικὸ ἔρωτα τοῦ Πλάτωνα ποὺ εἶχαν διδαχθῆ πρὸ ἀμνημονεύτων ἐτῶν, α ὐ τ ὸ ς ε ἶ χ ε λ η σ μ ο ν η θ ῆ κάπου μέσα στὰ μουχλιασμένα βιβλία τους· ὁ μοναδικός τους ἔρωτας τώρα ἦταν τὰ ζωντανὰ ποὺ φρόντιζαν μετὰ τὴ δουλειὰ μὲ σκοπὸ τὸ κέρδος!
Μὰ καὶ τοῦτα ἦσαν γνωστὰ στοὺς ὑψηλὰ ἱστάμενους τῆς ἐκπαιδευτικῆς ἱεραρχίας· παρὰ ταῦτα, κάθε λίγο καὶ λιγάκι δικαιολογοῦσαν τὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατοῦσε στὸ σχολεῖο ἀναφερόμενοι στὶς «ἄοκνες» προσπάθειες τῶν δασκάλων, στὸ «φιλότιμο» καὶ τὴν «εὐσυνειδησία» τους, στὴν «ἐπιτέλεση» τοῦ καθήκοντός τους ὑπὸ συνθῆκες ἀντίξοες καὶ σὲ κάτι ἄλλα ἠχηρὰ παρόμοια. Ἐξυπακούεται ὅτι αὐτὴ ἡ δικαιολόγηση προέκυπτε ἀπὸ μία σταθερὴ διάθεση ποὺ ἔχουν ὅλοι ἐτοῦτοι νὰ χαϊδεύουν αὐτιὰ καὶ νὰ μὴν τολμοῦν νὰ θίγουν πρόσωπα.
Τὸ σχολεῖο τῆς Ἀλχανίας· ἕνας χῶρος ποὺ ἐκπαίδευε στὴν ἀποχαύνωση καὶ τὴν ἄνευρη ζωή, γιομάτος ἀνθρώπους ποὺ δ ὲ ν μ π ό ρ ε σ α ν π ο τ ὲ ν ὰ θ έ σ ο υ ν ε ἰ ς ἑ α υ τ ὸ ν τ ο ὺ ς
δ ι κ ο ύ ς τ ο υ ς ὅ ρ ο υ ς ἀ ν ά σ α ς.
Ἕνα βράδυ λίγο μετὰ τὰ μεσάνυχτα ἀκούστηκε στὴν περιοχὴ τῆς Χρυσόμυγας μία δυνατὴ ἔκρηξη ποὺ ἀναστάτωσε τοὺς κατοίκους ὁλόκληρης τῆς Ἀλχανίας. Λίγο ἀργότερα μαθεύτηκε ὅτι τὸ σχολεῖο εἶχε καταστραφεῖ ὁλοσχερῶς κι ὅτι κάποιοι εἶδαν, ἐλάχιστα λεπτὰ πρὶν τὴν ἔκρηξη, τρεῖς μαθητὲς ν’ ἀπομακρύνονται ἀπ’ τὸ σχολεῖο τρέχοντας.
Τότε βρῆκαν τὴν ἀφορμὴ οἱ δάσκαλοι νὰ ζητήσουν ἀπ’ τοὺς ἀνωτέρους τους νὰ μὴν ξαναχτιστῇ στὸ σημεῖο ἐκεῖνο σχολεῖο παρὰ νὰ χρησιμοποιηθῇ ὅλο τὸ οἰκόπεδο γιὰ τὴν ἐπέκταση τοῦ χοιροστασίου καὶ τοῦ βουστασίου. Ἀφοῦ τὰ παιδιὰ κάνανε ἰδιαίτερα μαθήματα τὸ ἀπόγευμα κι ὁ σκοπὸς τῆς μάθησης πετυχαινόταν κι ἐκτὸς σχολείου, δὲν χρειαζόταν νὰ ὑπάρχῃ σχολεῖο στὸ ἐπίνειο! Ὅσο γιὰ τοὺς δασκάλους ποὺ δὲν ἀσχολοῦνταν μὲ κτηνοτροφικὲς ἐργασίες, θὰ μετατίθονταν στὸ σχολεῖο τῆς γειτονικῆς πόλης.
Χρόνια μετὰ ἀποκαλύφθηκε ὅτι τοὺς τρεῖς μαθητὲς ποὺ τοποθέτησαν φουρνέλο στὸ σχολεῖο τοὺς εἶχε δασκαλέψει ὁ τότε διευθυντὴς τοῦ πάλαι ποτὲ «λαμπροῦ» σχολείου τῆς Ἀλχανίας καὶ νῦν πρόεδρος τοῦ κτηνοτροφικοῦ σωματείου!
