Ο Τίμιος Σταυρός «το ζωηφόρον φυτόν» και ο «φύλαξ πάσης της οικουμένης», όπως τον αποκαλεί η Εκκλησία μας είναι το ιερότερο σύμβολο της χριστιανικής θρησκείας. Oλοι οι Χριστιανοί τον τιμούν με πολλούς και ποικίλους τρόπους και είναι γνωστή η έκφραση «όποιος κάνει το σταυρό του όπλο έχει στο πλευρό του».
O κρητικός λαός πιστεύει ότι τουλάχιστο μια φορά το χρόνο, την ημέρα της χάρης Του, περιτρέχει κι αγιάζει ολόκληρο το νησί μας. Την πίστη αυτή διασώζουν οι παρακάτω τέσσερις θρύλοι:
• Το 312 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος που επονομάστηκε Μέγας και αναγνωρίστηκε Aγιος από την Ορθόδοξη χριστιανική Εκκλησία, κινήθηκε με το στρατό του να γίνει κύριος όλης της τότε ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Oπως αναφέρεται, πριν από την αποφασιστική μάχη, είδε σε όραμα το χριστιανικό σύμπλεγμα Χ Ρ σε ανάπτυξη σταυρού με τη φράση «εν τούτω νίκα». Ένας βιογράφος του Μεγάλου Κωνσταντίνου αναφέρει ότι μετά το συγκλονιστικό αυτό γεγονός κάλεσε τους χρυσοχόους, που ακολουθούσαν το στράτευμα, και τους είπε: «Θέλω να μου φτιάξετε από καθαρό χρυσάφι ένα σταυρό. Να έτσι» και με το χέρι του ζωγράφισε σε κερί ένα σταυρό. Το σταυρό αυτό, όπως λέει ο θρύλος, «ο Μέγας Κωνσταντίνος τον είχε πάντα μαζί του και με τη δύναμή του κέρδιζε όλους τους πολέμους κατά των απίστων. Το ίδιο έκαναν και οι διάδοχοί του ώσπου ένας απ’ αυτούς έγινε μοναχός στο Άγιον Όρος και τον αφιέρωσε στην Ιερά Μονή του Βατοπεδίου όπου βρισκόταν μέχρι την εποχή που οι Σαρακηνοί της Κρήτης έκαναν επιδρομή λεηλάτησαν τη μονή αυτή και μετέφεραν στην Κρήτη πολλούς μοναχούς της ως σκλάβους. Ανάμεσα στους σκλάβους αυτούς ήταν και ο Βατοπεδινός Βηματάρης που είχε κρύψει μέσα στο στήθος του τον πολύτιμο σταυρό του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Λίγο πριν τον φορτώσουν στο καράβι οι Σαρακηνοί για να τον μεταφέρουν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, για να μην πέσει στα χέρια τους ο Τίμιος Σταυρός τον έβγαλε απ’ το στήθος του τον σήκωσε ψηλά και τον άφησε. Τότε ο σταυρός άρχισε ν’ ανεβαίνει, ν’ ανεβαίνει προς τον ουρανό ώσπου κόπηκε στα δυο. Το μεγαλύτερο μέρος που αποτελούνταν από τις τρεις κεραίες του σταυρού κατευθύνθηκε και σταμάτησε στον Κόφινα (την ψηλότερη κορυφή της οροσειράς των Αστερουσίων). Το δε μικρότερο μέρος που αποτελούνταν από τη δεξιά μόνο κεραία πήγε στην κορυφή του Ψηλορείτη».
Έκτοτε στον Κόφινα τιμάται ένας Τίμιος Σταυρός με τρεις κεραίες και είναι γνωστός ως “Τριχάχαλος”. Κάθε χρόνο τη νύχτα 13 προς 14 Σεπτεμβρίου ο Τριχάχαλος Σταυρός ανεβαίνει στον ουρανό και αφού σταματήσει για λίγο πάνω απ’ τον Κόφινα αρχίζει σιγά-σιγά να κινείται προς τον Ψηλορείτη. Την ίδια στιγμή ξεκινάει και απ’ τον Ψηλορείτη το τέταρτο “Χαχάλι” και προχωρεί προς τον Κόφινα. Κάποια στιγμή τα δυο τμήματα συναντιούνται στη μέση της διαδρομής, ενώνονται για λίγο κι έπειτα επιστρέφουν στις θέσεις τους…
• Η παράδοση όμως για το τμήμα του Σταυρού που πήγε και παραμένει στον Ψηλορείτη το “Μονοχάχαλο” δηλαδή, διασώζεται μ’ έναν εξ’ ίσου γοητευτικό θρύλο που δηλώνει καθαρά ότι όταν στις 13 με 14 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο κινείται στον ουρανό της Κρήτης δεν παρουσιάζεται Σταυρός, αλλά μια «φωθιά μεγάλη σαν το μεσοδόκι» που υπενθυμίζει το ένα Χαχάλι:
«Απού τσοι παλαιϊνούς μας τώχουμε γροικιμένο τουτονά, πως ο Τίμιος Σταυρός όντεν είναι τση χάρης του φεύγει απ’ οσπέρας από τον Ψηλορείτη και πηαίνει στον Κουλούκονα. Μα ποιος άξιος να τονε δει. Φαίνεται λέει μια φωθιά μεγάλη σαν το μεσοδόκι να σκίζει τον ουρανό και αυτός είναι ο Τίμιος Σταυρός μα δε βαστά πολληώρα. Ό,τι προφτάξης και του γυρέψεις την ώρα που φαίνεται σου το δίδει η χάρη ντου…»
• Υπάρχει όμως και μια τρίτη εκδοχή για το Σταυρό του Ψηλορείτη. Την έχει καταγράψει ο μεγάλος λαογράφος της Κρήτης, Παύλος Βλαστός, το 1894, την εποχή δηλαδή που η Κρήτη ήταν κάτω από την τούρκικη σκλαβιά.
Ο Βλαστός που είχε ακούσει το θρύλο από ένα γέροντα ασκητή, αποφάσισε να ξαγρυπνήσει και να μη ζητήσει τίποτε άλλο παρά την απελευθέρωση της τότε σκλαβωμένης πατρίδας. Το τι έγινε μας το λέει ποιητικά:
«Παραμονή ήτο του Σταυρού που βγήκα σε κορφάλι
και νύχτα, χασοφεγγαριά μ’ αστροφεγγιά μεγάλη.
Να ιδώ τον Τίμιο Σταυρό, να τονε προσκυνήσω,
μια χάρη με ευλάβεια θέλω να του ζητήσω.
Από ένα γέροντ’ ασκητή άκουσα να διηγάται
“Που ιδή Σταυρό στον ουρανό καλότυχος λογάται
Στου Ψηλορείτη την κορφή όπου ν’ η εκκλησία
από κει μέσα ξεκινά με τόση παρρησία.
Κι η νύχτα, ημέρα γίνεται, τον ουρανό αναδεύγει,
κ’ εις τση Μαδάρες τω Σφακιώ πάει και βασιλεύγει.
Ό,τι ζητήξεις δίδει σου κι όλα τα πάθη γειαίνει,
και σαν αστέρι χύνεται, σαν αστραπή διαβαίνει,
Παράκληση και προσευχή βγήκα κι εγώ να κάμω
πλούτη και δόξες δε ζητώ, χαραίς μηδέ και γάμο
γιατί αυτά εις τη σκλαβιά ποτέ δεν ωφελούνε,
ξανάστροφα γυρίζουνε και βάσανα γενούνε.
Κι απής εβγήκα στο βιγλί στο δροσερό αεράκι
Καθίζω να ξεκουραστώ επάνω στο χαράκι.
…………………………………………….
Τα φανταξά δεν σκιάζομαι, τους ζωντανούς ντηρούμαι
χωσιά των Τουρκοκρητικών, αυτή μόνο φοβούμαι
Μα ξάφνου βλέπω στην κορφή του Γεροψηλορείτη
σαν ήλιος ν’ αχτινοβολά και φέγγει ούλ’ η Κρήτη.
Θωρώ τη στρογγυλή κορφή όπου τα’ αστέρια φτάνει
Στο κκλησιδάκι του Σταυρού, Χρυσός Σταυρός εφάνει
Ο κόσμος όλος έφεξε με του Σταυρού τη λάψη,
Τρομάσσω σαν αμαρτωλός μην τύχη και με κάψει.
Θαμπώνουνται τα μάθια μου!… δειλιώ!… Σταυροκοπούμαι
Μικρόψυχος ευρέθηκα! Και σήμερο λυπούμαι!
Διαβαίνει τα ουράνια… χαρά Θεού και δόξα,
Μα εγώ που λίγον έλλειψε να καταπιώ τη γλώσσα
Η δύναμις μου εκόπηκε, το θάρρος λιγοστεύει,
κι ο νους μ’ από την κεφαλή επέταξε και φεύγει.
Γκαρδιώνομαι κι αντρεύγωμαι… μ’ άργησα ο καϋμένος
Μακρυά ς τα όρη τω Σφακιώ ήτον απογερμένος…”».
• Σ’ έναν τέταρτο θρύλο, που προέρχεται από το χωριό Καλοχωραφίτης του νομού Ηρακλείου, ο Τίμιος Σταυρός την παραμονή της χάρης του ξεκινά από τα Ιεροσόλυμα, περνά από τον Κόφινα, φτάνει στη Σανίδα (ένα λόφο του Καλοχωραφίτη), μετά πηγαίνει στον Κάρταλλο (άλλο λόφο του ίδιου χωριού) και καταλήγει στην κορυφή του Ψηλορείτη. Πολλοί κάτοικοι εκείνου του χωριού, είτε ανέβαιναν στον Ψηλορείτη (κάνοντας ένα ταξίδι δυο ημερών) είτε πήγαιναν στα υψώματα Κάρταλλος και Σανίδα, όπου ξαγρυπνούσαν για να τον δουν. Οπως έλεγαν όμως οι κάτοικοι της περιοχής, το Σταυρό τον έβλεπαν μόνο οι καλοί Χριστιανοί…
Σύμφωνα μ’ αυτούς τους θρύλους η Κρήτη ολόκληρη βρίσκεται κάτω από τη σκέπη και την ευλογία του Τίμιου Σταυρού, αφού την διατρέχει και φυσικά την αγιάζει, με το πέρασμά του, τουλάχιστο μια φορά το χρόνο.
Ετσι θα γίνει κι εφέτος.
Ας έχομε όλοι την ευλογία του…
