Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί µία πολιτική και οικονοµική ένωση 27 χωρών, µε πληθυσµό 450 εκατοµµυρίων ανθρώπων και ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) $20 τρισ. µε κατά κεφαλή ΑΕΠ $44.500. Είναι ο µεγαλύτερος εµπορικός συνασπισµός στον κόσµο συµµετέχει περίπου κατά 17% στο παγκόσµιο ΑΕΠ και επιδιώκει τη διαρκή ευρωπαϊκή ενοποίηση µέσω κοινών πολιτικών και θεσµών.
Ωστόσο, οι προκλήσεις της ασφάλειας, οι εσωτερικές διαφωνίες για το µέλλον της ολοκλήρωσης και οι οικονοµικές δυσκολίες καθιστούν αναγκαία την αναζήτηση ισχυρότερων δεσµών µεταξύ των κρατών-µελών. Η ΕΕ βρίσκεται σε µια κρίσιµη καµπή. Το παλιό οικονοµικό µοντέλο έχει εξαντληθεί και οι παγκόσµιες προκλήσεις απαιτούν ριζικές αλλαγές για να παραµείνει η ΕΕ ανταγωνιστική και να καλύψει το κενό στις νέες τεχνολογίες έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας. Αν συνεχίσει να ακολουθεί την παραδοσιακή ατζέντα, ο κίνδυνος απώλειας του ρόλου της ΕΕ στην παγκόσµια οικονοµία είναι πλέον υπαρκτός. Η οικονοµική προοπτική της ΕΕ παραµένει αβέβαιη, καθώς η Ένωση βρίσκεται αντιµέτωπη µε ποικίλες προκλήσεις που απειλούν τη σταθερότητα και την ανάπτυξή της. Η παγκόσµια οικονοµική αναταραχή, οι εσωτερικές κοινωνικές ανισότητες και οι γεωπολιτικές εξελίξεις δηµιουργούν ένα περιβάλλον γεµάτο προκλήσεις, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για συντονισµένες δράσεις ενόψει της εισόδου των οικονοµιών σε ένα νέο µακροχρόνιο οικονοµικό µεγάκυκλο, όπου ραγδαίες και ανατρεπτικές αλλαγές αυξάνουν την αβεβαιότητα. Η επιρροή των Ηνωµένων Πολιτειών µπορεί να διαδραµατίσει κρίσιµο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.
Η Οικονοµική Συνεργασία υπό την προτροπή των ΗΠΑ: Η οικονοµική ολοκλήρωση της ΕΕ έχει ήδη αποφέρει σηµαντικά οφέλη, ειδικά για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που γνώρισαν ταχεία οικονοµική ανάπτυξη µετά την ένταξή τους στην ΕΕ.
Το κοινό οικονοµικό πλαίσιο, όπως η Ενιαία Αγορά και η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, έχει ενισχύσει την ανάπτυξη και τη σταθερότητα. Πάνω από το ήµισυ της αύξησης του ΑΕΠ µεταξύ 2004 και 2019 στις χώρες που εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004 οφειλόταν στην ένταξή τους. Η Ζώνη Σένγκεν αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς δηµιούργησε µια περιοχή ελεύθερης µετακίνησης: α) τα αγαθά µπορούν να διασχίζουν εθνικά σύνορα χωρίς ελέγχους, β) αυξάνεται η ταξιδιωτική κινητικότητα και γ) διευκολύνεται το εµπόριο.
Ωστόσο, παράνοµα αγαθά ή παράνοµες δραστηριότητες µπορούν να µετακινηθούν µεταξύ των κρατών-µελών. Η Ζώνη Σένγκεν, σε συνδυασµό µε την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, έχει καταστήσει δυνατή τη δυνατότητα των πολιτών της ΕΕ να εργάζονται, να σπουδάζουν και να συνταξιοδοτούνται σε άλλες χώρες της Ένωσης. Η αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης από τις Ηνωµένες Πολιτείες λόγω των κυρώσεων στη Ρωσία και της ανάγκης διαφοροποίησης των ενεργειακών πόρων, έχει καταστήσει τις ΗΠΑ σηµαντικό εταίρο της ΕΕ. Οι Ηνωµένες Πολιτείες ενθαρρύνουν την Ευρώπη να επενδύσει περισσότερο στην άµυνα και την τεχνολογία, προκειµένου να ενισχύσει τη γεωπολιτική της θέση και να αποφύγει την οικονοµική στασιµότητα που προκαλεί η δηµογραφική γήρανση.
Η Στρατιωτική και Αµυντική Ολοκλήρωση υπό τις προτροπές των ΗΠΑ: Οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν καταστήσει σαφές και το επανέλαβε ο αντιπρόεδρος Vans στην διάσκεψη για την ασφάλεια στο Μόναχο, ότι οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να αναλάβουν µεγαλύτερο ρόλο στην άµυνά τους. Η ΕΕ επιδιώκει να αναπτύξει κοινή αµυντική πολιτική, όµως εξακολουθεί να εξαρτάται από το ΝΑΤΟ, το οποίο κυριαρχείται από τις ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον έχει πιέσει τις χώρες της ΕΕ να αυξήσουν τις αµυντικές τους δαπάνες, ειδικά µετά την κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας, και να ενισχύσουν την ασφάλεια των εξωτερικών τους συνόρων. Η µεγαλύτερη στρατιωτική συνεργασία µε τις ΗΠΑ µπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω ενοποίηση των στρατών των κρατών-µελών της ΕΕ. Μία τέτοια εξέλιξη θα διευκολύνει την ταχύτερη ανταπόκριση σε παγκόσµιες κρίσεις και θα µειώσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης. Ειδικά για τη χώρα µας, που αντιµετωπίζει την πίεση από την αναβίωση της οθωµανικής αυτοκρατορίας, η στρατιωτική ενοποίηση της ΕΕ θα έχει εξαιρετική σηµασία.
Η Πολιτική και ∆ιπλωµατική Ενοποίηση: Παρότι η ΕΕ προσπαθεί να είναι ισχυρός γεωπολιτικός παράγοντας, συχνά υστερεί σε ενιαία εξωτερική πολιτική. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να έχουν κυρίαρχο ρόλο σε διεθνή ζητήµατα, αναγκάζοντας την ΕΕ να συµµορφώνεται µε τις αµερικανικές κυρώσεις και αποφάσεις. Οι διπλωµατικές πιέσεις από τις ΗΠΑ, όπως η απαίτηση για πλήρη συµµόρφωση µε τις κυρώσεις στο Ιράν ή η αποµάκρυνση από τη ρωσική ενέργεια, έχουν οδηγήσει τα κράτη-µέλη της ΕΕ να ευθυγραµµιστούν περισσότερο µε τις αµερικανικές πολιτικές. Παρά τις διαφωνίες, αυτή η συνεργασία µπορεί να ενισχύσει την πολιτική ενοποίηση, καθώς τα κράτη-µέλη αναγκάζονται να υιοθετήσουν κοινές θέσεις.
Η διαχείριση της µετανάστευσης και η ασφάλεια των συνόρων: Ένα από τα µεγαλύτερα ζητήµατα της ΕΕ είναι η ανεξέλεγκτη µετανάστευση. Η Ευρώπη αποτελεί προορισµό για εκατοµµύρια µετανάστες, κυρίως µέσω των νότιων χωρών όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία. Οι ΗΠΑ έχουν ασκήσει πιέσεις στην ΕΕ να εφαρµόσει αυστηρότερες µεταναστευτικές πολιτικές και να αυξήσει την προστασία των συνόρων της.
Η ενισχυµένη συνεργασία µε τις ΗΠΑ στον τοµέα της ασφάλειας και της ανταλλαγής πληροφοριών µπορεί να βοηθήσει την ΕΕ να καταπολεµήσει την τροµοκρατία και το οργανωµένο έγκληµα και την παράνοµη µετανάστευση. Επιπλέον, η πίεση για µια κοινή µεταναστευτική πολιτική µπορεί να οδηγήσει σε µεγαλύτερη συνοχή µεταξύ των κρατών-µελών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σηµειώσει σηµαντική πρόοδο στην οικονοµική, πολιτική και κοινωνική της ενοποίηση, ωστόσο εξακολουθεί να αντιµετωπίζει προκλήσεις. Οι Ηνωµένες Πολιτείες, ως βασικός στρατηγικός εταίρος, έχουν επηρεάσει και θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις πολιτικές της ΕΕ, ειδικά σε θέµατα ασφάλειας, οικονοµίας και γεωπολιτικής στρατηγικής. Η ΕΕ το 2024 εξήγαγε εµπορεύµατα $605 δισ. προς τις ΗΠΑ (το 18% των εξαγωγών της).
Η περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας µεταξύ των κρατών-µελών της ΕΕ µπορεί να επιτευχθεί µέσω της προώθησης κοινών πολιτικών, της ενίσχυσης των αµυντικών δαπανών, της διασφάλισης κοινών εξωτερικών συνόρων και της εναρµόνισης των µεταναστευτικών πολιτικών. Η προτροπή και οι πιέσεις των ΗΠΑ, ίσως είναι η «χρυσή» ευκαιρία για την ΕΕ να εξελιχθεί σε έναν ισχυρότερο και πιο ενωµένο συνασπισµό, διατηρώντας ταυτόχρονα την ανεξαρτησία και την αυτονοµία της.
Οι πολίτες της ΕΕ ενδιαφέρονται να ζουν µε ασφάλεια στα σπίτια τους, να έχουν τα οικονοµικά µέσα να υλοποιούν τα στοιχειώδη όνειρά τους, να ζήσουν µε αξιοπρέπεια και να φροντίζουν για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους. Εάν οι παρόντες κυβερνήσεις δεν αντιληφθούν αυτές τις ανάγκες των πολιτών και δεν καταφέρουν να εξασφαλίσουν την ικανοποίηση αυτών των αναγκών, θα σπρώξουν τους πολίτες στην αγκαλιά των ακραίων πολιτικών, οι οποίοι εµφανίζονται ολοένα και περισσότεροι σε κάθε εκλογική αναµέτρηση. Η σωστή ανάλυση των ευρωπαϊκών και παγκόσµιων δεδοµένων για την διάγνωση των βραχυχρόνιων και µακροχρόνιων αναγκών των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι βέλτιστες αποφάσεις για την κάλυψη αυτών των αναγκών θα κρατήσουν την ΕΕ ενωµένη, δυνατή, µε εσωτερική συνοχή και σηµαντικό ρόλο στο ραγδαία µεταβαλλόµενο γεωοικονοµικό και γεωπολιτικό περιβάλλον. Χρειάζονται φωτισµένες ηγεσίες µε όραµα να αντιληφθούν τα παραπάνω πριν να είναι αργά.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι οικονοµολόγος, αναπληρωτήςκαθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
