«Το διακύβευμα για τον ποιητή είναι οι κεραίες του να βρίσκονται σε επαγρύπνηση και να συλλαμβάνουν τον κόσμο από την αρχή, σαν να είναι η πρώτη φορά. Αυτό αποδεικνύεται ένας μαραθώνιος καθαρής αντίληψης των πραγμάτων, των φυσικών, των ψυχικών και των κοινωνικών, κι αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο».
Ο ποιητής, μεταφραστής, παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής, Θανάσης Χατζόπουλος, θα βρίσκεται σήμερα στα Χανιά για να συμμετάσχει στη λογοτεχνική εσπερίδα που θα πραγματοποιηθεί στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Με αφορμή την παρουσία του στην πόλη, οι “Διαδρομές” μίλησαν μαζί του για την ποίηση, τη γλώσσα, το υποσυνείδητο και την μακραίωνη ποιητική παράδοση της Ελλάδας που πιθανόν να έχει τις ρίζες της στο “μείγμα” τόπου, γλώσσας και ιστορίας.
Η εισήγηση που θα κάνετε στην εκδήλωση σήμερα στα Χανιά έχει τίτλο “Ο ποιητής ακροβατώντας ως ακροατής”. Ένας ποιητής τι πρέπει να “ακονίσει” περισσότερο: το γράψιμο, το διάβασμα ή την ακοή του;
Χρειάζεται να ακονίζει και τα τρία, αλλά με την αντίστροφη σειρά: ακρόαση, ανάγνωση, γραφή. Και τελικά τη γραφή, γιατί αυτή είναι το πεδίο δράσης, χωρίς όμως η ακρόαση και η ανάγνωση να χάνουν ποτέ τη σημασία τους. Στην ουσία το διακύβευμα είναι οι ποιητικές κεραίες του να βρίσκονται σε επαγρύπνηση και να συλλαμβάνουν τον κόσμο από την αρχή, σαν να είναι η πρώτη φορά. Αυτό αποδεικνύεται ένας μαραθώνιος καθαρής αντίληψης των πραγμάτων, των φυσικών, των ψυχικών και των κοινωνικών, κι αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο. Η ζωή τείνει συνεχώς να αμβλύνει αυτό το ποιητικό αισθητήριο με την κατάχρηση δια της φθοράς και με την αχρησία δια της ακηδίας. Αλλά αυτό είναι και το στοίχημα της ποίησης στο πέρασμα από μέρα σε μέρα, το στοίχημα της ίδιας της ζωής.
Πριν από κάποιο καιρό συνομιλώντας με τον σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου, μού είχε πει ότι η γλώσσα μας έχει υποκατασταθεί από τη “μηνυματική”, εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο την ανησυχία του για την εξέλιξη της γλώσσας. Η δική σας άποψη ποια είναι γι’ αυτό το θέμα;
Συνήθως δεν συμμερίζομαι παρόμοιες ανησυχίες παρά που τις κατανοώ. Υπάρχουν πάντοτε οι άνθρωποι που ανακαινίζουν τη γλώσσα με κάθε δυνατό τρόπο, απλώς και μόνον επειδή βρίσκονται μέσα στη ζωή και στον λόγο, επειδή συνεχίζουν να μιλούν έστω και με μηνύματα. Στο τέλος του προηγούμενου αιώνα υπήρχε μια ένδεια νέων φωνών στην ποίηση που συνοδευόταν από μια έκπτωση γενικά του ενδιαφέροντος για την ποίηση ως την πλήρη αδιαφορία. Ύψωναν τότε κάποιοι τους τόνους μιλώντας για την απουσία συνέχειας στην ποίηση, όπως για το τέλος της Ιστορίας. Ήρθαν τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και οι νέες φωνές σε αριθμό και ποιότητα σάρωσαν κάθε ανησυχία, η οποία έγειρε πλέον προς την πλευρά ενός πληθωρισμού που όντως υπάρχει. Κι αυτός όμως θα ξεκαθαριστεί με τα χρόνια. Θέλω να πω πως κάποιοι πάντα θα ανησυχούν. Χρειάζεται ωστόσο να εμπιστευτούμε την ελληνική γλώσσα και όσους τη μιλούν, τη διαβάζουν και τη γράφουν και να επιμείνουμε στα δώρα της, με όλη τη σοφία, την ομορφιά και τον πλούτο της.
Ο “πατέρας” της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόυντ είχε πει: «Όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί». Είναι η ποίηση ένας τρόπος να ανακαλύψουμε τις βαθύτερες αλήθειες της ανθρώπινης ύπαρξης;
Θα μπορούσα να σας απαντήσω με μια απλή κατάφαση. Ναι η ποίηση είναι ένα μονοπάτι ανακάλυψης, προσωπικό για τον καθέναν. Σε αυτό καθένας επιλέγει τους οδηγούς του, και οι ποιητές είναι οι πρώτοι τη τάξει οδηγοί με από κοντά τους πεζογράφους και τους στοχαστές. Το ζήτημα είναι να ανακινεί κανείς αυτή την γνώση χωρίς υποκείμενο, που ο Φρόυντ ονόμασε ασυνείδητο. Εκεί βρίσκονται οι εν τω βάθη και εν τη μάθη αλήθειες. Σε αυτές συνήθως βρίσκονται πλησιέστερα οι ποιητές, ανά τους αιώνες, και πριν και μετά από τον Φρόυντ. Χρειάζεται μόνο να ψάχνει κανείς τις αλήθειες, ποιητικές και μη, προσωπικές και μη. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να τις βρει. Η ζωή όμως δεν είναι μια αναζήτηση, αν θέλει κανείς να την ζήσει σε πλάτος και βάθος;
Πού αποδίδετε την ισχυρή και μακραίωνη ποιητική παράδοση που συναντάμε στην Ελλάδα;
Δεν έχω απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα. Αν έκανα, τώρα, μια εικασία αυτή θα στρεφόταν στη γλώσσα και στον τόπο, στην ευκρασία και των δύο. Στη δημιουργία ενός κλίματος ανάμεσά τους που μπορεί να συμπεριλάβει το ένα στο άλλο, δηλαδή σε καιρούς που επιτρέπουν και στον τόπο και στη γλώσσα να ανθίζουν. Αλλά εδώ βρισκόμαστε απέναντι σε κρίσιμα ερωτήματα της Ιστορίας, στο μεγάλο άγνωστο των καιρών που είναι πάντα απρόβλεπτοι. Πάντως στρεφόμενοι προς τα πίσω βλέπουμε ότι τα πλούτη και τα βάθη της ζωής γίνονταν ποίηση, από τους προσωκρατικούς μέχρι την αρχαία λυρική ποίηση και την κρητική αναγέννηση, κι από τον Σολωμό ως τον μοντερνισμό του προηγούμενου αιώνα. Κάποιες εποχές και οι άνθρωποί τους είναι πιο ανήσυχοι και δημιουργικοί και θα θέλαμε να συγκαταλεγόμαστε σε αυτούς.
Λογοτεχνική εσπερίδα
Λογοτεχνική εσπερίδα με εισηγήσεις διακεκριμένων νεοελλήνων συγγραφέων θα πραγματοποιηθεί στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων σήμερα, Σάββατο, 4 Νοεμβρίου.
Το πρόγραμμα της εσπερίδας έχει ως εξής:
– 18:30, έναρξη – καλωσόρισμα: Ρούλα Βουράκη (φιλόλογος).
– 18:45, χαιρετισμοί
– 19:00, Νίκος Κουρμούλης (συγγραφέας, πολιτιστικός συντάκτης) “Το πρώτο βήμα, η συγγραφή ως επάγγελμα”.
– 19:25, Χρήστος Οικονόμου (συγγραφέας) “Γέφυρες και τείχη: Η λογοτεχνία της μετάβασης και της υπέρβασης”.
– 19:50, Θανάσης Χατζόπουλος (ποιητής και μεταφραστής, παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής) “Ο ποιητής ακροβατώντας ως ακροατής”.
– Αφήγηση: Ρόζα Κονταδάκη (δικηγόρος).
Την εκδήλωση διοργανώνει η Περιφέρεια Κρήτης, με συνδιοργανωτές τους Φροντιστήριο Παλλάδιον, βιβλιοπωλείο Μυθολογία, εκδόσεις Πόλις και Κείμενα και βιβλιοχαρτοπωλείο Κύβος.
